Тұт көбелегінің жұмыртқасы

Тұт көбелегінің (Bombyx mori) биологиясы және шаруашылықтағы маңызы

Орындаған: Ешмат Нұрсұлу

Ғылыми жетекшісі биология кафедрасының аға оқытушысы Карменова Б. К.

Жұмыстың мақсаты: Тұт көбелегінің (Вombyx mori) биологиясы және шаруашылықтағы маңызын анықтау.

Зерттеу міндеттері:

Тұт көбелегінің (Bombyx mori) биологиялық ерекшеліктерін қарастыру

Тұт көбелегінің (Bombyx mori) даму сатыларымен танысу;

Тұт шаруашылығының ерекшелігімен және маңызын қарастыру

Зерттеу аймағы

Тұт көбелегінің (Bombyx mori) систематикалық қатары

Тұт көбелегі (Bombyx mori) - Bombycidae тұқымдасы жібек өндірісінде экономикалық рөлі жоғары. Қытайда б. з. д. 3000 жыл бұрын пайдаланып, тарала бастаған.

Осы күндерге дейін тұт көбелекті бастапқы жабайы түрі Шығыс Азияда: Қытайдың солтүстік облыстарында және Ресейдің Приморский аймағында жабайы түрінде таралған.

Тұт көбелегі - Bombyx mori

Тұт көбелегі (Bombyx mori) қанатын жазған кездегі ені 40-60 мм жететін түсі ақшыл, ірі көбелек.

Тұт көбелегі - Bombyx mori

Тұт көбелегінің аталығы мен аналығының айырмашылығы

Алдынғы қанаттарының сырт жағында ойық бар. Аталыққа қарағанда аналығының қарны салмақты әрі мұрттары аз жетілген болып келеді. Аталықтарының аналықтарына қарағанда құрсағы жіңішкерек және қауырсын тәрізді мұртшаларының болуымен ажыратылады.

Тұт көбелегінің (Bombyx mori) зерттеу кезеңі

Жұмыртқалары шар тәрiздi домалақ болып келедi, ұзындығы 0, 02-0, 03мм. Тұт көбелегінің (Bombyx mori) жұмыртқасы қыстап шығад. Аналығы бір салғанда 500-700 жұмыртқа салады. Жұмыртқаны салу уақыты үш тәулікке созылады. Жұмыртқаның даму кезеңі 10 - 12 тәулікке созылады.

Тұт көбелегінің өсіру технологиялық үрдісі

Тұт көбелегінің жұмыртқасы

Жұмыртқадан шыққан жұлдызқұрт тез өсіп 26-32 күнде дамып шығады. Осы уақыттың ішінде 4 рет түлеп үлгереді. Соңғы түлегеннен кейін түсі сарғаяды. Жұлдызқұрттарының ұзындығы 8 см-ге дейін жеттетін ақшыл түсті, етті, жалаңаш, құрсағының артқы бөлімінде мүйіз тәрізді өскін болады. Жұлдызқұртары тек тұт ағашның жапырақтарымен қореқтенеді.

Әр түлеген сайын олардың денесi өсiп ұлғаяды да, ең соңында дернәсіл қоректенуiн тоқтатып, ақырғы рет түлеп қуыршақ сатысына ауысады

Жәндіктің дамуындағы тоқтаулары, үзілістері диапауза деп аталады. Бұл уақыт тыныштықта жасушалардың бөлінуі тоқтап, минимальды ауамен дем алу болып табылады. Диапауза орташа 8, 5 айға созылады. Температура жоғарылаған жағдайда құрт дами бастайды. Сондықтан тұт жапырақтары шықпай тұрып, құрттардың шығып кетпес үшін, оларды төмен температурада сақтайды.

Жібек көбелегінің жұмыртқаларын жұлдызқұрттар шығаратын инкубаторға 8 - 11 күнге орналастырады. Инкубацияның барлық кезеңінде 23-24 С градус жылу және жеткілікті ылғалдылық болуы тиіс.

Жібек құртының пілләсінен жібегін даярлау

Жібек құртыннан шығарылатын өнімдер

Жібек құрты пілләсінен косметикалық мақсаттарда да қолданады.

Жібек құрты пілләсінің құрмында 97% белоктан, 20% белок серициннан, 80% белок фиброиннан тұрады, қалғаны 3% майдан, минералды қоспалардан тұрады.

Қорытынды

Тұт көбелегі (Bombyx mori) қабыршаққанаттылар (Lepidoptera) отрядына, нығыз жібек көбелектер (Bombycidae) тұқымдасына жатады. Қолға үйретілген түрі -тұт жібек көбелегінің (Bombyx morі) маңызы зор. Ол Түркістан облысы Бәйдібек ауданы Ақбастау ауылында жеке қожалықта да өсіріледі. Тұт көбелегінің биологиялық ерекшелігі ірі келген, қанатын жазған кездегі ені 40-60 мм-ге жететін, түсі ақшыл. Мұрттары тараққа ұқсаған ирек тісті. Аталықтарының аналықтарына қарағанда құрсағы жіңішкерек және қауырсын тәрізді мұртшаларының болуымен ажыратылады.

Жұмыртқалары шар тәрiздi домалақ болып келедi, ұзындығы 0, 02-0, 03мм. Аналығы бір салғанда 500-700 жұмыртқа салады. Жұмыртқа салу уақыты үш тәулікке созылады. Жұлдызқұрт 26-32 күнде дамып шығады. Даму мерзімі ауа температурасына, ылғалдылығына, қоректің сапасымен көлеміне байланысты. 4 рет түлейді.

Жұлдызқұртары тек тұт ағаштың жапырақтарымен қөреқтенеді. Тұт жібек құрты өзінің дамуында 5 кезеңнен өтеді. Алдынғы төрт кезеңнің даму уақыты 3-6 күн, ал соңғы бесінші кезең 7-12 күнге созылады. Әрбір түлеу 1 - 1, 5 күнге созылады. Қоректендеру 5-6 апта. Жібек құрттарының пебрине ауруына шалдығады. Зерттеуге алынған қожалықта өсірілген жібек құртынан алынған пілләлерін 1 кг 600-1000 Өзбекстан және Қытай елдеріне экспорттайды. Жібек құртын өндірудің аналық материалын алу шығындары 1 кестеде көрсетілген. Жылына 4 рет жібек жібін береді. Сонда 2018 жылы 110 кг жібек жібін алған. Қоректері тек тұт ағашы. Осы қожалықтағы тұт көбелегі (Bombyx mori жылына 48 тонна жапырақ жейді, сондықтан 55 гектар жерге тұт ағашы отырғызылған.

Тұт жібек құртынының асыл тұқымды пілләларды алу экономикалық жағынан тиімді және болашағы зор, өзіндік құндылығы жоғары, мемлекет жағынан гранттар, несиелер берілетіндіктен айланысуға болады.