Дәрілік заттарды қолданудың жас ерекшеліктері

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының
“Оңтүстік Қазақстан Медицина академиясы”АҚ
Денсаулық Сақтау Министрлігі

Фармакология, фармакотерапия және клиникалық фармакология
кафедрасы

Презентация
Тақырыбы:Дәрілік заттарды қолданудың жас ерекшеліктері.

Орындаған: Әміреқұл П.
Тобы: ЖМҚА-01-18
Қабылдаған: Бутанова Г.
Шымкент-2020 жыл.
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Дәрілік заттарды қолданудың жас
ерекшеліктері.
2.2. Герантологиядағы фармакотерапия
принциптері.
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І. Кіріспе
Дәрілік заттарға сезімталдық жасына байланысты
өзгереді.Осыған байланысты, дәрілік заттың іштегі
нәрестеге 24 аптадан бастап туылғанға дейін және жаңа
туылған нәрестеге (өмірінің 4 аптасына дейін) әсер
етуін зерттейтін перинталдық деп аталатын
фармакология бөлініп шықты. Дәрілік заттарға
сезімталдылығы бойынша іштегі нәресте соңғы үш
айда және жаңа туылған нәресте өмірінің бірінші
айында ересек адамдардан айтарлықтай
ерекшеленеді.Бұл көптеген ферменттердің,бүйрек
қызметінің жетіспеушілігіне,қан –ми аралық тосқауыл
өткізгіштігінің жоғары болуына,ОЖЖ-нің толық
дамымағандығына байланысты
•Жанама әсері (side effect), Дүниежүзілік денсаулық
сақтау ұйымының (ДДСҰ) анықтамасына сәйкес,
фармацевтикалық өнімнің (ДЗ) кез - келген күтпеген
әсері, оны адамда қалыпты мөлшерде қолданған кезде
пайда болады және оның фармакологиялық
қасиеттеріне байланысты.
•Жағымсыз дәрілік реакциялар (adverse drug reactions),
ДДҰ - ға сәйкес-адамда аурулардың алдын алу,
диагностикалау және(немесе) емдеу үшін, сондай-ақ
физиологиялық функцияларды түзету және
модификациялау үшін пайдаланылатын дозаларда ДЗ
қабылдау кезінде байқаусызда дамитын ағза үшін
зиянды, қауіпті реакциялар.
•Дәрі-дәрмектерге сезімталдық жасына байланысты
өзгереді. Сондықтан пациенттердің екі санаты бар, балалар
(14 жасқа дейін) және қарт адамдар (65 жастан асқан), олар
үшін дененің жас ерекшеліктеріне байланысты дәрі-
дәрмектердің мөлшері мен жиілігі бөлек белгіленеді.
Ұрықтың даму кезеңі 28 аптадан бастап босануға дейін
және баланың өмірінің 7-ші күні перинаталды кезең деп
аталады. Осы кезеңде дәрі-дәрмектердің бала ағзасына
әсері әсіресе жоғары. Бұл ферменттердің жетіспеушілігімен,
көптеген жүйелердің, соның ішінде орталық жүйке
жүйесінің жетілмегендігімен байланысты. Бұл
ерекшеліктердің кейбірі өмірдің бірінші жылында қалады.
Көбінесе дәрілік асқынулар
қауіп тобына жататын
пациенттерде пайда болады:
* бауыр және бүйрек аурулары
бар пациенттер;
* бір мезгілде бірнеше ДЗ
қабылдайтын науқастар, бұл
олардың бақылаусыз өзара іс-
қимылына әкеледі;
* "тар" терапиялық ендікпен ДЗ
алатын тұлғалар;
* балалар мен егде жастағы
науқастар.
Өмірдің алғашқы жылдарында баланың асқазан-ішек жолында үлкен өзгерістер
болады.Асқазан сөлінің бөлінуі (секрециясы) артады, ішектен мазмұнды шығару
жылдамдығы, ферменттердің белсенділігі, өт қышқылдарының
концентрациясы және асқазан-ішек жолынан препараттың сіңу жылдамдығы
мен толықтығын анықтайтын басқа факторлар өзгереді.Перистальтиканың
қарқындылығы мен тамақтың ішек арқылы өту уақытын болжау қиын,
сондықтан егер перистальтика әлсіреген болса, онда аш ішекте дәрілік
заттардың сіңуі артады және стандартты доза улы болуы мүмкін.
Перистальтиканың жоғарылауымен бірге диарея кезінде тамақтың, демек, дәрі-
дәрмектердің ішек арқылы өту уақыты қысқарады, бұл сіңудің төмендеуіне
әкеледі.Ас қорыту ферменттері мен өт қышқылдарының белсенділігінің
төмендеуі майда еритін дәрілердің сіңуін азайтады.Жаңа туылған нәрестелерде
(4 аптаға дейін) және нәрестелерде (1 жасқа дейін) терінің өткізгіштігінің
жоғарылауы байқалады, сондықтан дәрі-дәрмектерді өзекті қолдану немесе
олардың баланың денесіне кездейсоқ енуі препараттың тікелей тері арқылы
сіңуіне байланысты жүйелік және уытты әсер етуі мүмкін.
Дәрі-дәрмектерді тарату
• Балалар ағзасында су мөлшері жоғары.
• Жаңа туылған нәрестеде су дене салмағының 70-75% құрайды, ал
ересектерде бұл көрсеткіш тек 50-55% құрайды. Балаларда интерстициальды
сұйықтық көп-дене салмағының 40%, ересектердегі 20% - бен
салыстырғанда.
• Бұл дозаларды анықтау кезінде ескерілуі керек. Аз дәрежеде бұл майда
еритін дәрі-дәрмектерге қатысты, дегенмен дене майының мөлшері жасына
қарай өзгереді.
• Тағы бір фактор-олардың қан плазмасы ақуыздарымен байланысы. Әдетте,
жаңа туған нәрестелерде ақуыздармен байланыс әлсірейді, сондықтан
плазмадағы бос препараттың концентрациясы жоғарылайды. Бұл
фармакологиялық әсері бар бос (байланыссыз) зат болғандықтан, бұл дәрі-
дәрмектің әсерін күшейтеді немесе тіпті уыттылық көріністеріне әкелуі
мүмкін. Мысалы, егер диазепамды дене салмағына сәйкес есептелген
дозада тағайындасаңыз, бірақ оның плазма ақуыздарымен төмен
байланыстылығын ескермесеңіз, онда қандағы бірдей жиынтық (байланысты
плюс байланысты емес препарат) концентрациясында
Биотрансформация
•Көптеген дәрі-дәрмектердің биотрансформациясы бауырда жүреді. Жаңа
туылған нәрестелер мен 4 жасқа дейінгі балаларда бауыр ферменттерінің
белсенділігі ересектерге қарағанда төмен, сондықтан көптеген
препараттар баяу ыдырайды және денеде ұзақ уақыт жүреді. Препараттың
организмде болу уақытын сипаттайтын жартылай шығарылу кезеңі жас
балаларда ересектерге қарағанда 2-3 есе жоғары. Бұл әсіресе фенитоинге,
анальгетиктерге, жүрек гликозидтеріне, барбитураттарға қатысты.
•Мысалы, жаңа туылған нәрестелерде теофиллин қаннан өте баяу
шығарылады, ересектерде бала өмірінің бірнеше айынан кейін ғана
шығарылады. Бірақ 1-2 жасында бұл көрсеткіш ересек адамнан да асып
түседі, бірақ мектеп жасына қарай ол қалыпқа келеді. Сондықтан қандағы
теофиллин концентрациясын терапевтік деңгейде ұстап тұру үшін жаңа
туған нәрестеге өте төмен доза қажет, ал 4 айдан 6 жасқа дейінгі балаларға
ересектерге қарағанда (дене салмағына шаққанда) жоғары доза қажет)
Дәрі-дәрмектерді шығару
•Дәрі-дәрмектерді ағзадан шығару негізінен бүйректің қатысуымен
жүреді. Жаңа туылған нәрестелердегі зәр шығару жүйесі жеткіліксіз
дамыған, оның қызметі ересектерге тән мәндерге жетеді (дене бетінің
бірлігіне байланысты), өмірдің бірінші жылының соңында. Сондықтан
нәрестелерде бүйрекпен дәрі-дәрмектерді шығару егде жастағы
балалар мен ересектерге қарағанда баяу жүреді, бұл дозаны
таңдағанда да ескеріледі.
•Тағы бір ерекшелігі-орталық жүйке жүйесін қорғайтын қан-ми
тосқауылының жетілмегендігі, бұл есірткінің осы тосқауыл арқылы
қанға ену қаупін тудырады және, тиісінше, әлі толық қалыптаспаған
орталық жүйке жүйесіне уытты әсер ету ықтималдығын арттырады.
Егде жастағы адамдарда қолданылуы қысымның
пайда болу қаупімен байланысты дәрілік
заттардың фармакологиялық топтары.
• стероид емес қабынуға қарсы препараттарды тағайындау кезінде
пайда болады [NSAID] (27%),
• антибиотиктер (23%),
• аспирин және басқа антикоагулянттар (22%),
• диуретиктер (17%),
• антигипертензивті препараттар (β-адреноблокаторлар және
ангиотензин түрлендіретін фермент тежегіштері [АПФ]) (9,4%).
Клиникалық ағымның ауырлығына сәйкес жағымсыз реакциялардың келесі
топтары бөлінеді.
* Жеңіл дәрежелі реакциялар: терінің қышуы, есекжем, дәмнің бұзылуы. Бұл өте
тұрақты көріністер, олар пайда болған кезде есірткіні жоюдың қажеті жоқ. Жағымсыз
әсерлер ДЗ дозасы төмендеген кезде немесе антигистаминді ДЗ қысқа мерзімді
тағайындаудан кейін жоғалады
.* Ауырлығы орташа дәрежедегі реакциялар-Квинке ісінуі, экзематозды дерматит, көп
формалы эритема, моноили полиартрит, токсикоаллергиялық миокардит, қызба,
гипокалиемия. Олар пайда болған кезде жүргізілген емді өзгерту, ДЗ-ны тоқтату және
стационарлық жағдайларда 4-5 күн ішінде тәулігіне 20-40 мг орташа дозада
глюкокортикоидтармен ерекше ем жүргізу қажет.
* Ауыр дәрежедегі реакциялар-пациенттердің стационарда өміріне қауіп төндіретін
немесе болуын ұзартатын жай-күйлер; анафилактикалық шок, эксфолиативтік
дерматит, ішкі ағзаларды зақымдайтын Лайелл синдромы - миокардит,
нефротикалықсиндромы. Мұндай реакциялар пайда болған кезде ДЗ-ны тоқтатып,
бір мезгілде глюкокортикоидтарды, иммуномодуляторларды және антигистаминді
препараттарды 7-10 күнге тағайындау қажет.
* Өлім реакциясы.
Фармакокинетикасының жасқа байланысты өзгерістері
фармакокинетикасы белгілі болғандай, ДЗ не олардың
метаболиттерінің организмнен сіңуін, таралуын, метаболизмін және
шығарылуын қамтиды.
Всасывание
• Бұл үдеріске қарттықта және қарттықта әсер етеді:
• • асқазан мен ішектің гипокинезиясы;
• • гипо - және ахлоргидрия; • сіңуіне кері әсер ететін препараттарды бір мезгілде
қолдану;
• • ішек вилласының атрофиясы;
• • асқазан, ішек, ұйқы безі бездерінің секреторлық белсенділігінің төмендеуі;
• • мезентериалды қан ағымының төмендеуі;
• • асқазан-ішек жолдарының шырышты қабығының қабыну ауруларының болуы; •
басқа органдар мен жүйелердің қатар жүретін ауруларының болуы.Дене
қартайған сайын асқазан мен ішекте қабыну, атрофиялық процестер пайда
болады, олардың секреторлық және ферментативті белсенділігі төмендейді.
Нәтижесінде сіңу азаяды және нәтижесінде көптеген дәрілердің биожетімділігі
төмендейді.Сондықтан бірқатар ДЗ (ҚҚСД, салицилаттар, нитрофурандар,
антикоагулянттар) егде және кәрілік жастағы адамдардың ағзасына жас
пациенттерге қарағанда баяу түседі.
Таралуы

• Таралу процесіне дене салмағы, бұлшықет пен май массасының
қатынасы, қан плазмасындағы альбуминдер, ағзадағы су әсер етеді.
• Егде жастағы және кәрілік жастағы адамдарда барлық дерлік дәрі-
дәрмектердің таралуы өзгерді. Оларда бұлшықет массасының үлесі
азаяды, май көбейеді, судың үлесі және альбуминдер саны азаяды.
ПОЛИМОРБИДТІЛІКТІҢ ДЗ фармакокинетикасына
әсері
• Гериатриялық науқастарға тән полиморбидность (бір мезгілде
бірнеше аурулардың болуы) сонымен қатар дәрілік заттардың
фармакокинетикасының ерекшеліктерін және пациенттердің осы
контингентінің фармакотерапиясының тиімділігін анықтайды.
• Мысалы, бір пациентте жүрек жеткіліксіздігінің белгілері бар
жүректің ишемиялық ауруы (ЖИА), мальабсорбция синдромы бар
ішек патологиясы, бүйрек жеткіліксіздігінің дамуы бар созылмалы
пиелонефрит қолданылатын дәрілердің сіңуіне, таралуына,
метаболизміне және жойылуына сөзсіз әсер етеді.
Егде жастағы пациенттерге дәрілік заттарды
тағайындаудың негізгі принциптері:
1. Дәрілік затты тағайындау қажеттілігін белгілеу: емдеуді бастар алдында дәл
диагноз қою; мүмкіндігінше дәрілік заттарды қолданудан аулақ болу;
2. 2. Пациенттің дәрілік заттарды қолдануының барлық жағдайларын мұқият
анықтау;
3. 3.Тағайындалған препараттың әсер ету механизмін жақсы білу: - дәрілік
заттардың бөлінуіндегі жасқа байланысты өзгерістердің мүмкіндігін есте
сақтау; - жақсы зерттелген дәрілік заттарды тағайындау.
4. 4. Емдеуді дәрілік заттардың төмен дозаларынан бастау;
5. 5.Дозаларды қажетті әсерге дейін титрлеу: - қол жеткізілетін емдік әсерді
анықтау; - дозаны қолдану шекті емдік нәтиже беретіндей етіп біртіндеп
жеткізу.
6. 6.Дәрілік заттарды қолдану режимін оңайлату, терапияға бейілділікті
қамтамасыз ету; дәрілік заттарды қабылдау жазбасын жүргізуді ұсыну; - егде
жастағы науқастарға дәрілік заттарды қабылдау режимін сақтауды тұрақты
бақылау.
Кішкентай жастағы балаларға
бездердің сөлденісін
( бронхиалдық,мұрынның
шырышты қабығын) күшейтетін
заттарды тағайындауға болмайды
,себебі бұл тыныс алу үрдісін
бұзуы және тыныс алу мүшелері
патологиясының себебі болуы
мүмкін.
Мемлекеттік фармакопеяда,әр түрлі
жастағы балалар үшін уытты және күшті
әсер ететін заттардың жоғары бір реттік
және тәуліктік мөлшердің кестесі
келтірілген.Басқа заттар үшін баланың әрбір
жыл өміріне ересектерге арналған
мөлшердің 1/20 қабылдап,жеңілдетуге
болады.
Жасы егде және кәрі адамдарда дәрілік заттардың
сіңуі баяулаған,олардың метаболизмнің тиімділігі
аздау,препараттардың бүйрекпен шығу жылдамдылығы
төмендеген.Жалпы,егде және кәрі жаста көпшілік
дәрілік заттарға сезімталдылық жоғары,осыған
байланысты олардың мөлшері төмен болу қажет.
Егде және кәрі жастағы науқастарда дәрілік
заттардың әсерін және қолданылу (гериатриялық деп
аталатын фармакология) ерекшеліктерін анықтау көп
маңызға ие болуда,себебі бұл жастағы топтардың үлесі
жалпы адамдар саны ішінде өсіп кеткен.
Сонымен бірге,дәрілік заттар
эмбрионға және іштегі
Тератогенді әсер нәрестеге органогенез
жөнінде жүктіліктің бұзылыстарымен байланысты
емес тератогенді әсерлерге
бірінші үш айын жатпайтын,жағымсыз әсер
(әсіресе бірінші 3-8 көрсету мүмкіндігін ескерген
апта), яғни органогенез жөн. Оны дәрілік заттардың
кезеңінде аса қауіпті жанама және уытты әсері
деп есептейді. Бұл ретінде бағалауға болады. Ол
жүктіліктің әртүрлі
мерзімдерде сатысында көрінеді. Егер
эмбриондарда ауыр осындай әсерлер жүктіліктің
аномалиялардың даму 12-ші аптасына дейін пайда
қаупі жоғары. болса,оларды
эмбриоуытты,өте кеш
мерзімдерде –фетоуытты деп
атайды.
Жүкті әйелдерге препараттарды
тағайындағанда ,дәрілер плацента арқылы
өткен жағдайда олар іштегі нәрестеге
жағымсыз әсерлер көрсету мүмкіндігін
ескерген жөн. Осылайша,жүкті әйелге
тағайындалған стрептомицин іштегі
нәрестеде кереңдікті туғызатын (ми-
сауыттық жүйкенің VIII жұбы
зақымдалады).Тетрациклиндер іштегі
нәресте сүйегінің дамуына жағымсыз әсер
көрсетеді. Морфинизммен ауыратын
ананың жаңа туылған нәрестеде де
морфинге сондай физикалық тәуелділігі
болуы мүмкін.Олар плацента арқылы
әртүрлі химиялық қосылыстар (липофилді)
өтетінін мақұлдайды. Осыған байланысты
жүкті әйелдерде фармакотерапияны тек
қатаң көрсетулерде жүргізу қажет. Бұл
кезде әсіресе уыттылығы өте аз және алдын
ала жақсы сыналған дәрілік заттарды
мұқият таңдау керек.
Сонымен қатар, дәрілік заттың жаңа
туылған нәрестеге ана сүтімен бірге
түсетінін және оған жағымсыз әсер
көрсететінің ескерген жөн.
Мысалы,пенициллин аллергиялық
серпілістер,сульфаниламидтік
препараттар –гемолитикалық
анемияны,антикоагулянттар –қан кетуі
туғызуы мүмкін.
Жүктілік кезінде дәрілік заттарды қолданудан ұрыққа төнетін қатерді
шартты түрде 5 деңгейге бөледі (АҚШ тамақ өнімдері жөніндегі
Әкімшілігі санаттары, Food and Drug Administration. FDA; шынайылық
деңгейлерімен шатастыруға болмайды!)
Қауіптілік мүмкіндігі
тұрғысынан эмбрион
дамуының ерекше осал
болатын негізгі кезеңдерін
ажыратады .
ұрықтану алды:
бұл кезеңде ұрық мүшелерінің
қалыптасуы кезеңінде ана ағзасында
жиналып, әсерін жалғастыруы мүмкін
дәрілік заттарды қабылдаудың қаупі аса
зор (тек әйелдің ғана емес, кейде, ер
адамның да).
Ұрықтанған сәттен бастап 11-
ші күнге дейін:
бұл кезеңде эмбрион
қолайсыз әсерлерге «бәрі
немесе ештеңе» қағидасы
бойынша жауап қайтарады; ол
не шетінейді, не ешқандай
зақымсыз тірі қалады.
11-ші күннен бастап 3-ші аптаға
дейін:
11-ші күннен кейін органогенез басталады (ұрық
мүшелерінің қалыптасуы), сондықтан бұл кезең туа
біткен ауытқулардың пайда болуы тұрғысынан аса
қауіпті және дәрі- дәрмектерді қабылдамаған жӛн.
Дәрілк заттар тератогенді әсер (ұрықта кемтарлық
тудыру) беретін кезең ӛте қысқа болады деп есептеледі
– соңғы етеккірден кейінгі 31-ші күннен бастап 81-ші
күнге дейін. Ішке қабылданатын дәрі-дәрмектердің
барлығы ұрықтың қан айналымына келіп түсетіндіктен,
ешқайсысын мүлдем қауіпсіз деп қарастыруға
болмайды.
4-ші аптадан 9-шы аптаға
дейін:
бұл кезеңде дәрілік заттар әдетте
ауыр туа біткен ақауларға
әкелмейді, бірақ дұрыс
қалыптасқан мүшелер мен
тіндердің өсуін және қызметін
бұзуы мүмкін;
9-шы аптадан босанғанға
дейін:
бұл кезеңде құрылымдық
кемістіктер, әдетте пайда болмайды.
Зат алмасу үдерістері мен
постнатальды қызметтердің, соның
ішінде мінез-құлық бұзылыстары
болуы мүмкін.
ІІІ. Қорытынды
Жүктілік кезінде ДД қолдану— клиникалық
фармакологияның ең аз зерттелген мәселесі. Әдеп
сақтау мақсатында жүкті әйелдер арасында үлкен
клиникалық зерттеулер жүргізілмейді. ДД қолдану
жөніндегі нұсқаулықтарда жазылған сақтандыруларда
көбінесе оны пайдасы қаупінен жоғары болған
жағдайда ғана пайдалану ұсынылады, әйтсе де ДД-нің
жағымсыз әсер ету ықтималдығын білмей бұл ара-
қатынасты бағалау оңай емес. Сонымен бірге, жүкті
әйелдерге ДД тағайындаған кезде дәрігерлер әйел
ағзасында жүріп жатқан физиологиялық өзгерістердің
ДД-нің фармакокинетикасын өзгертуі, демек, олардың
ұрыққа да, әйелге де тиімділігі мен қауіпсіздігін
өзгертіп жіберетінін жиі ұмытып кетеді.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Орманов Н.Ж., Орманова Л.Н.- Фармакотерапия 1
және 2 том. Шымкент, 2012 ж.-499 бет.
2. Клиническая фармакология: учебник для вузов/ Под
ред. В.Г.Кукеса.- М.: ГЭОТАР-МЕД, 2004. –640с.
3. Харкевич, Д.А. Основы фармакологии: учебник-
М.:ГЭОТАР-Медиа,2015.
4. Машковский М.Д. Лекарственные средства. 16-е
издание. Перераб.,доп. И испр. М.Новая волна.2017.-
640бет.
5. http://www.druginfo.kz/docs/%D0%9B%D0%91%20%D0
%B2%D1%80%D0%B0%D1%87%D0%B8%206%20%D
0%BA%D0%B0%D0%B7.pdf

Ұқсас жұмыстар

Педиатрияда қолданылатын дәрілік препараттар

Геронтологиядағы дәрілік терапия

Өте ұсақ ұнтақтарды дуст дайындау технологиясы және жалпы сипаттама

Дәріге тұрақтылық

Дәрілер технологиясының міндеттері

Өсімдіктерден экономикалық маңызы зор заттарды алу

Дәрілік аллергия

Гомеопатиялық дәрілік

ФАРМАЦЕВТІК ГОМЕОПАТИЯЛЫҚ ПРЕПАРАТТАР ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Сыртқа қолдануға арналған сұйық дәрілік формалар

Пәндер