Мәдениет морфологиясы

Презентация қосу

Мәдениет морфологиясы
Мәдениет
Мәдениет – жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен
қарым-қатынасы. Ол - өзара қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасатын ерекше құбылыс.

Мәдениет Адам

Бұл қарым-
қатынастың мәні

адам бұрыннан жасалып келген мәдениетті бойына сіңіреді, қабылдайды,
өзінің болашақ қызметінің алғышартына айналдырады. Сөйтіп өз білімін,
икемін, қабілетін дамыта отырып, өзінің мәдениетті, адамдық мәнін жасайды.
Қазіргі заманғы мәдениетке берілген анықтамалар

адамдық әрекеттің белгілі бір
белгілі бір халықтың қол
саласының жетілу деңгейі
жеткен табыстары мен
(сөйлеу мәдениеті, еңбек
шығармашылығының
мәдениеті, құқық мәдениеті
жиынтығы
ж.т.б.)

Мәдени
ет

адамзат қауымының белгілі бір
тарихи кеңістіктегі қызметі агро-мәдениет (дәнді
мен өзіндік ерекшеліктері
(палеолит мәдениеті, крит-
өсімдіктер мәдениеті,
микен мәдениеті, қазақ цитрустық мәдениет ж.т.б.)
мәдениеті ж.т.б)
Мәдениет

Рухани Материалдық
мәдениет рухани өндіріс сферасынан және мәдениет ең алдымен материалдық өндіріс
оның нәтижелері – дін, философия, мораль, сферасы мен оның өнімдері – техниканы,
өнер, ғылымнан құралады. Рухани технологияны, байланыс және
мәдениеттің ішінен көбінесе өнер мен коммуникация құралдарын, өндірістік
ғылым туындыларынан құралатын көркем ғимараттар мен үймереттерді, жолдар мен
мәдениетті арнайы бөліп көрсетеді. Ғылым, көлікті, тұрғын үйді, тұрмыстық заттар мен
өз кезегінде, зерделік, ғылыми-техникалық киімді қамтиды.
мәдениет негіздері ретінде қарастырылады.
Рухани Материалдық

Материалдық және рухани мәдениет арасында терең бірлік бар, өйткені олардың
екеуі адам қызметінің нәтижесі болып табылады. Материалдық мәдениетті
мәдениетке айналдырған адамның идеясы мен білімі, ал рухани мәдениеттің өнімі
материалдық нысанда болады, соның нәтижемінде ол объектіге айналуы мүмкін
және қоғамдық өмірдің факторы болып қалады. Алайда материалдық және рухани
мәдениетке бөлу көбінесе шартты түрде болады, өйткені шынайы өмірде олар
тығыз байланысты, бір-бірімен сіңісіп, толықтырып тұрады. Тек материалдықққа
немесе руханиға жатқызуға болмайтын мәдениеттің бір қатар түрлері бар
(экономикалық, саяси, экологиялық, эстетикалық).
Мәдениеттану ғылым ретінде

Мәдениеттану ғылым ретінде «культорология» атауымен Еуропада қалыптасқан. Бұл сөздің өзі
екі: латын және грек тілдеріндегі екі сөзден құралған. «Культура» сөзі латын тілінде жер айдау,
топырақ өңдеу дегенді білдіреді. Ал «логос» сөзі грек тілінен алынған. Ол көп мағыналы:
«ғылым», «ілім», «теория» деген ұғымдарды береді. Демек, культорология – мәдениет туралы
ілім, теория, ғылым. Мәдениеттану ғылымының қалыптасуында мәдениеттің табиғаты мен мәнін
түсіне білу маңызды орын алды. Мәдениет ұғымының даму тарихы мәдениет туралы жан –
жақты тұжырымдаманы: марксизмнің еңбек құралы тұжырымдамасын; Н.Я.Данилевскийдің
мәдени тарихи тип тұжырымдамасын; мәдениеттің ойын ретіндегі теориясы және басқа
тұжырымдамаларын өмірге келтірді. XIX – XX ғасырлар бойында мәдениетті зерттеуде
антропологиялық бағыт қалыптасты, онда адам мен мәдениеттің қарым қатынасы басты назарға
алынды.
философияның басты
саласы– мəдениет
философиясын қамтиды

мəдениет дамуының жалпы сонымен қатар жергiлiктi жəне
заңдылықтарын, оның өмiр аймақтық мəдениеттердiң
сүруiнiң принциптерiн жəне сапалық ерекшелiктерiн,
бiр-бiрiне этно-əлеуметтiк, олардың өзара байланыстары
саяси –моральдық, ғылыми- мен мəдениеттiң басқа
көркемдiк жəне тарихи түрлерiмен мирасқорлығын,
сипаттамаларымен , қарым-қатынасын зерттей
жағдайларымен ерекшелiнетiн отырып, адамзат баласының
алуан мəдениет түрлерiнiң бiртұтас мəдени даму
өзара байланыстары мен процесiнiң жалпы
тəуелдiлiктерiн зерттейдi. Мәдениеттану заңдылықтарын анықтайды

Мəдениеттану мəдениеттанум
жеке пəн ретiнде ен барлық
ХIХ соңғы ғылымдар
ширегiнде саласы
қалыптаса бастады айналысады
Мәдениеттануды тек қана гуамнитарлық ғылымдар
саласына ғана емес, жалпы теориялық пәндер қатарына
да жатқызуға болады. Өйткені бұл пән адамзат
баласының мәдени өнеріндегі толып жатқан
құбылыстарды жүйелі түрде қарастырады. Педагоги Антрополог
ия
Ал мәдени процестердің мәнін ашып көрсетуде түрлі ка
ғылым салаларының өкілдерінің, атап айтқанда
этнографтардың, әдебиетшілердің сациологтардың,
психолгтардың, тарихшылардың, демографтардың т.б. ат Мәдениеттану
салысатынын ескерсек, мәдениеттанумен барлық ғылым
салаларының айналысатындығын байқаймыз.
Мәдениеттануға осы уақытқа дейін түрлі ғылым
салалары, атап айтқанда антропология, психология,
тарих, педагогика зор ықпал етті. Психоло Тарих
Енді осы аталған ғылым салаларының мәдениеттануға гия
қалайша ықпал ететіндігін қарастырып көрейік.
Антропологияның басты бағытының бірі – қоғам мен
адамды салыстырмалы тұрғыдан зерттеу.
Мәдениеттанудың даму кезеңдері

• Этнографиялық кезеңде (1800-1860) жазуға дейінгі кезеңнің этностық қауымдастықтары
1 зерттелді.

• Эволюциялық кезеңде (1860-1890 жылдар ортасы) Э.Б.Тайлор еңбектері басшылыққа алынды.

• Тарихи кезең (1890-1920) эмпириялық сипаттама енгізген Ф.Боастың қызметіне байланысты.
• Психологиялық кезеңде (1920-1950) М.Мид, Р.Бенедикт сияқты ғалымдар мәдени орта
4 жағдайындағы жеке тұлға мінез құлқын зерттеді.
• Құрылымдық функционалдық кезеңге (1930-1950) мәдениеттің әр бөлігі өзінше қызмет
5 атқаратын біртұтас нәрсе деп қарауға ұмтылыс тән болды.
• Жаңа эволюциялық кезең (1950-1980) классикалық эволюционизмнің негізгі идеяларын
6 өңдеген түрде қайта тудырды.
• Постструктурализмнің ерекщелігі (1980 жылдан бері) анықталмаған, тұрақсыз мәдени
7 құбылыстарға көңіл бөлу болды.
Цицеронның талдауындағы
"мəдениет" ұғымы?

•Көне заманда "культура" деген ұғым "жерді
өңдеу" деген мағына берген. Цицеронның
еңбектерінде бұл сөздің мағынасы тереңдеп,
"жанды жетілдіру" деген ұғымды білдірді. Ал
кейінірек уақыт өте келе еуропалық тілдерде
мəдениет сөзі "білім беру", "даму",
"қабілеттілік", құрметтеу" сияқты мағыналарға
ие бола бастады. Қазақ тілінде бұл термин
арабтың "маданият"-қала деген сөзінен енген.
"Мəдениет" терминінің
этимологиясын
ортағасырлық ислам
мəдениетінде анықтаңыз.

• Бұл ортағасырдағы мұсылман
мәдениетінің өркендеу кезеңінде
қалыптасқан маариф яғни білімділік
және адаб яғни әдем, мораль
түсініктерімен байланысты.
Мәдениетке берілген көптеген
анықтамаларды альтернативтік деп
атауға болады. Альтернативтік
дегеніміз қарсы қоюшылық дегенді
білдіреді. Бұл жерде алдымен көзге
түсетіні – мәдениет пен табиғатты
«культура» мен «натураны» қарсы
қоюшылық.
Мәдениеттің мәнін белгілі бір тұрғыда қарастырсақ, оның басқалардан гөрі айрықша екі жолын көруге болады: зайырлы және
діни мәдениеттер. Діни ілімнің түсініктерінін шеңберінде «мәдениет» ұғымы (ғибадат),жоғарғы иенің беретін сенімі, дәстүрі,
болмыстың жоғарғы мәні жатады. Мәдениеттің түп-тамыры байырғы заманға барып тіреледі. Оның діни көзқарастардан нәр
алатындығы даусыз. Оларға адамдар арасындағы салт-сана, дәстүр, жоғарғы бір күшке табыну, жаратқанның құдіретіне сену
сияқты т.б, табынудың түрлерін жатқызуға болады. Діни қарекеттер, діни тәжірибелер - алғашқы адамдардын табиғи
жағдайдан шығуы, адам болмысының пайда бола бастауы. Сол себептен «гибадат» (кулът) және «мәдениет» ұғымдарының бір-
біріне концептуальдық жағынан жақындасуының өзі әділетті.

Гректердің - «пайдейя» термині екі мағынада: біріншісі тікелей тәрбиелеу, үйрену, ал екіншісі білімді, білімділікті
ағартушылықты, мәдениетті анықтайды. Олар адамдарды белгілі кәсіби емес, керісінше тұлға етіп айқындалған құндылықты
қалыптастырды. Сөз жоқ, бұл адамға қарай бағытталғандықтан өзі мәдениет түсінігінің антикалық ауыспайтын гуманистік
маңызын құрайды және негізінде мәдени жағдайлардың мақсатын шығаратын адам идеалы бар.
Мәдениеттің мақсаты мынада болды: адамның ойлау қабілетін, эстетикалық сезімнің әдемілігін дамытып, адамның іс
әрекетінде сезімділік өлшемі мен әділеттілікті қарастыруға жол ашу. Бұл жағдайда антикалық адам табиғатпен біртұтас
екендігін жоғалтқан жоқ. Табиғат өзі қанатының астына құдайлар мен адамдарды ала отырып ғарыштың айрылмас негізгі
бөлігі болып қала береді.
Мәдениетке дәл осылай келу оның аса терең мағыналы екендігін, сонымен қатар оның әлеуметтік бойына даруын, қоғамның
өмірімен біте қайнасуы, оның тек ғана адам баласының тегіне тән екендігін көрсетеді.
Сонымен, мәдениет - бұл адамның ақылы, таланты, еңбек таңбалары бар бізді қоршаған заттар мен құбылыстар әлемі. Бұл -
өзінен өзін туындататын табиғаттан айырмашылығы бар адамдар әлемі. Оның әртүрлі анықтамалары мәдениеттің түрлі
сферасын сипаттайды. Қорыта айтқанда мәдениет – бұл адамзаттың жасаған дүниесі.
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Мәдениеттің атқаратын қызметтері

Мәдениеттің белгілер әлемі типологиясы

ШПЕНГЛЕР ОСФАЛЬД ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ БАСТАУЛАРЫ

Теориялық ыңғайларды шолу

Мәдениет тілі

Мәдениетті зерттеудің семиотикалық тәсілі

ДӘСТҮРЛЕР НОРМАЛАР

Рухани білім

МӘДЕНИЕТ МОРФОЛОГИЯСЫ МӘДЕНИЕТ

Қазіргі заманғы сөздіктерде мәдениетке берілген анықтамалар

Пәндер