Вирустардың клеткаға енуі

5. Дәріс

Тақырыбы: Вирустрдың репродукциясы

Дәрістің мақсаты: Вирустардың репродукциясы мен танысу, олардың неше сатыдан тұратының, әр сатыда қандай процестердін жүретінің білу.

Кілтті сөздер: Репродукция, фаза, адсорбция, трансляция, транскрипция, дисъюнктивтік көбею, рецепторлар.

Дәріс жоспары: 1. Вирустардың көбею ерекшіліктері.

2. Вирустардың репродукциясының

фазалары мен сатылары.

3. Вирустардың адсорбциясы сатысы.

4. Вирустардың клеткаға енуі және

депротиенизациясы сатылары.

Вирусты тоғышалар ретінде қарастырамыз - клеткадан тыс көбеймейтін түріне вирион деген ұғымды қолданамыз. Ал вирус клеткаға еңгеннен кейін динамикалық өзгерістер басталады.

Вирус клетканың бәр процестерін тоқтатып өз үкімін жүргізеді, жаңа жүйе пайда болады “вирус-клетка кешені”

ВИРУСТАРДЫҢ РЕПРОДУКЦИЯСЫ.

Вирустардың көбею ерекшеліктерін «дизъюнктивтік» түрге жатқызады. Барлық жанды дүние екіге бөліну, бүршіктену, спора арқылы көбейсе, вирустардың өсіп-өнуі одан ерекше.

Болашақ вирустардың компоненттері клетканың әр жерінде пайда болады:

-НҚ- ядрода, цитоплазмода;

- белоктары - цитоплазмода, кейін барып вириондар құралады.

1 Сурет. - Боялған препарат клетканың цитоморфологиясы

Вирусты биологиялық түрде сақталуың қамтамасыз ететін сезімтал клетка-қожайындар, олар вирустардың негізгі экологиялық мекендері.

Тірі өсіп кележатқан клетка,

вируспен зақымдалмаған

2 -Сурет. Тірі клетка ротавируспен зақымдалған (жарық беретің клеткалар микроскоппен қарағанда)

3 -Сурет. Клетканың цитоморфологиясы ротавируспен зақымдалған

( 2 тәуліктен кейін - дарақабат клетканың көбсуі) .

Вирустың репродукциясына (көбеюіне) сезімтал клеткалар қажет. Әр вирустың талғампаздық (тропизм) қасиеті бар. Вирус өзіне тиісті клетканы ғана зақымдайды.

Тірі клеткалар вируспен зақымдалған

2. Вирустардың репродукциясы (көбеюі)

2. Вирустардың репродукциясы (көбиюі)

Вирус пен клетка арасындағы өзара байланыс вирустың клеткаға жабысуынан басталады (адсорбция) . Вирустардың клеткаға жабысуының арнамалы және бейарнамалы факторларға байланысты. Арнамалы факторы дегеніміз- клетка рецепторларының вирус белоктарына сәйкес келуі. Вирустар тек қана өздеріне сәйкес клеткаларда ауру туғыза алады.

Клетка рецепторлары әр түрлі химиялық құрамынан тұрады: белоктар, гликопротеидтер, липопротеидтер, липидтер. Клетка бетіндегі арнамалы рецепторлар саны 104 - 105 деін болады.

1 фазаның 1 сатысы - адсорбция

Вирустың бетіндегі клетканың тәнді рецепторларын танушы және олармен байланысқа түсуші құрылымдар бекуші белоктар деп аталады. .

Вирус пен клетканың жабысуына әсер ететін бейарнамалы факторға вирус пен клетка арасындағы “теріс» және «оң» зарядтардың, яғни аниондар мен катиондардың болуы. Вирустар клеткаға катиондардың бар жерінде ғана жабысады.

1 фазаның 1 сатысы - адсорбция

Мысалы, герпес вирустың жабысу уақыты 90 мин., Ауески ауруының вирусы клеткаға 30 мин. жабысады. Тұмау вирусы клеткаға 2 сағ. 80% жабысса, ал шешек вирусы тек 40% ғана жабысалады. Вирустардың клеткаға жабысу үшін-температура қажет. Тұмау вирусы клеткаға +4ºС жабысады, ал аусыл вирусы 37ºС.

Адсорбция сатысы

АИТВ (ВИЧ) өзіне сезімтал клеткаларға ғана жабыса алады (адсорбция) . Негізі, АИТВ-на жабысатын нысан-клеткалар - адамның CD4-лимфоциттері (хелперлер) . Олардың беттеріндегі СD-4 белок - рецепторлары, вирустың бетіндегі белоктармен байланысады. Ондай белоктар аз мөлшерде макрофаг мембранасында кездеседі, оданда ең аз мөлшерде В-лимфоциттерде.

Адсорбция сатысы

Адсорбция қайтымды және қайтымсыз деп екіге бөлінеді. Клеткаға жабысқан вирустардың бәрі клеткаға ене бермейді, вирус клеткадан қайта бөлініп кетуі мүмкін- оны қайтымды адсорбция дейді; ал вирус клеткаға ұзақ жабысып тұрса, ондай вирусты клеткадан бөліп алу қиын- оны қайтымсыз адсорбция дейді.