ДНҚ және РНҚ құрылымы

Презентация қосу

Ақуыз және нуклеин
қышқылдарының
жіктелуі,құрылысы,
қызметтері
Ақуыздар – молекулалары өте
күрделі болатын
аминқышқылдарынан құралған
органикалық зат.Ақуызды зат
құрамында міндетті түрде азоты
бар күрделі органикалық
қосылыс.Ақуыз тірі организмнің
негізін құрайды,онсыз өмір жоқ.
Ақуыздардың құрамы мен құрылысы
өте күрделі.
Молекулалық массалары
жүздеген мыңнан миллионға дейін
жетеді.Олардың құрылымы бұзылса,
денатурацияға ұшырап,организмдегі
қызметін атқара алмайды.
Ақуыз тек тірі организм құрамында
ғана болады.Оның құрамы:
50,6-54,5% көміртек
21,5-23,5% оттек
6,5-7,3% сутек
15-17,6% азот
0,3-2,5% күкірт
Ақуыздардың барлығы 2 топқа бөлінеді:

Қарапайым
Күрделі ақуыздар
ақуыздар
Протеидтер
Протеиндер
(гликопротеид,
(альбуминдер,гло
нуклеопротеид)
булиндер)
Ақуыз – бұл мономерлерден тұратын
биополимер. Ақуыздардың мономері
болып амин қышқылдары саналады.
Ақуыз құрамына кіретін амин
қышқылдарының саны – 20. Олар
протеиногенді амин қышқылдары деп
аталады.

NH2 – CH – COOH
R NH2 – амин тобы
СOOH – карбоксиль тобы
№п/п Полное название Сокращенное название

1. Аланин Ала
2. Аргинин Арг
3. Аспарагин Асн
4. Аспаригинқышқылы Асп
5. Валин Вал
6. Гистидин Гис
7. Глицин Гли
8. Глутамин Глн
9. Глутамин қышқылы Глу
10. Изолейцин Иле
11. Лейцин Лей
12. Лизин Лиз
13. Метионин Мет
14. Пролин Про
15. Серин Сер
16. Тирозин Тир
17. Треонин Тре
18. Триптофан Три
19. Фенилаланин Фен

20 Цистеин цис
алғашқы
Амин қышқылдары
қалдықтарының полипептидті
тізбекте бір ізділікті орналасуы.
• Пептидтік тізбектің негізі
тірегі спиральға
бұралған, амин
қышқылының радикалдары
спиральдан сыртқа қарай
айналады.
Үшінші ретті құрылым
домендер пішінімен
анықталады.
Домен – бұл
ақуыздардың әртүрлі
екінші ретті
құрылымынан тұратын,
нақты құрылым
Төртінші құрылым,
бірнеше суббірліктен
тұратын ақуыздарға тән,
мысалы, гемоглабин – 4
молекуладан тұрады.
1) Құрылымды түзуші қызметі. Құрылымдық ақуыздар клетка мен
ұлпалардың тұрақтылығын және пішінін ұстап тұруға жауап береді.
Мысалы: ақуыздар коллаген, гистондар. Гистондардың қызметі -
хроматинде ДНҚ жинақтау болып саналады.
2) Катализаторлық. Ақуыздардың ішіндегі ең көп тобы - ферменттер.
Жасушадағы химиялық реакциялардың өтуін жылдамдатады.
3) Қозғалыстық (жиырылғыштық) қызметі. Актин және миозин
ақуыздары бұлшық еттің жиырылуына және басқа биологиялық
қорғаныш түрлеріне жауап береді.
4) Тасымалдаушы қызметі. Гемоглобин ақуызы - өкпе мен ұлпалар
аралығында оттегін және көмірқышқыл газын тасымалдауға жауап
береді.
• 5) Қорғаныс қызметі. Негізгі ақуыз – бұл иммуноглобулин,
эритроциттерде мембраналық гликолипидтермен бірге комплекс
түзуге қабілетті. Қызметі – ағзаны ауру қоздырғыштарынан және
бөгде заттардан қорғайды.
• 6) Энергетикалық қызметі. Ақуыздар энергияның қайнар көзі
болуы мүмкін. Ақуыздың 1 г соңғы өнімге дейін толық
ыдырағанда 17,6 кДж энергия бөлінеді. Бірақ, бұл өте сирек
кездеседі.
• 7) Реттеуші қызметі. Ақуыздар – сигналдық
заттардың(гормондар) және гормональді рецепторлардың
қызметтерін атқаруға қабілетті. Мысалы: өсу гормоны
соматотропин сәйкес рецепторлармен байланысады (ол
сигналдың берілуін белсендіреді).
• 8) Тірек қызметі. Коллаген, эластин, тірек-қимыл аппараты –сіңір
(сухожелия) құрамына кіреді.
Бұл – қарапайым құраммен сипатталатын
және нуклеотидтерден, көмірсудан, фосфор
қышқылының қалдығынан тұратын жоғары
молекулалық қосылыс.
Нуклеин қышқылдары – биополимерлер,
мономері болып нуклеотид (қарапайым
бірлік) саналады.
Нуклеотид: 1) Азоттық негіздің біреуі:
А– аденин, Т– тимин (ДНҚ) , У– урацил
(РНҚ) , Ц– цитозин, Г – гуанин
2) көмірсу – пентоза: ДНҚ –да –
дезоксирибоза , РНҚ –да – рибоза
3) Фосфор қышқылының қалдығы
НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫ

ДНҚ – РНҚ
дезоксирибонуклеин Рибонуклеин
қышқылы қышқылы

Ақпараттық
Транспорттық
(матрицалық)
РНҚ (т-РНҚ)
РНҚ (и-РНҚ)

Рибосомалық РНҚ (р-РНҚ)
ДНҚ және РНҚ құрылымы

Дж.Уотсон және
Ф.Крик 1953ж. ДНҚ
құрылысын ашты.
Жасуша үшін ДНҚ-ның (РНҚ-ның) маңызы зор.
Олардың химиялық құрылысының ерекшелігі –
жеке даму этаптарында, әрбір ұлпада
синтезделетін ақуыздық молекулалардың
құрылымы туралы ақпараттың, ұрпақтан ұрпаққа
тұқым қуалауын жасушалық деңгейде сақталуын,
тасымалдануын қамтамасыз етеді. Нуклеин
қышқылдарының тұрақтылығы – жасушаның
(ағзаның) қалыпты тіршілік етуінде, барлық
ағзадағы процестедің дұрыс өтуін қамтамасыз
етеді.
ДНК-ның репликациясы
ДНК репликациялануы салдарынан тұқым қулаушылық
ақпарат ұрпақтан-ұрпаққа өзгеріссіз,тепе-тең мөлшерде
беріліп, ұрпақтардаң жалғасуы қамтамасыз етіледі. ДНК
репликациясы жасуша циклының S-синтетикалық
кезеңінде жүзеге асады.
ДНК молекуласының репликациялану қасиеті 1953ж
Дж.Уотсон және Ф.Кирктін ДНК молекуласының қос
ширатпалы болатындығын анықтағаннан кейін белгілі
болды.
Теория күйінде ДНК Репликациясының 3 түрлі әдісі
болжамдалған:
Кансервативті
Жартылай кансервативті
Дисперсті.
РНҚ ДНқ сияқты биополимер, оның мономері- үш негізгі
компоненттен тұратын нуклеотидтер:
1) азоттық негіз;
2) көмірсу – рибоза;
3) фосфор қышқылының қалдығы.
РНҚ құрамында тиминнің (Т) орнына урацил (У) болады.
Құрылымы бойынша, РНҚ бір тізбекті және екі тізбекті
болып бөлінеді. Екі тізбекті РНК бірқатар вирустардың
тұқым қуалайтын белгілері туралы ақпаратты сақтайды.

Бір тізбекті РНҚ-ның түрлері: т-РНК, и-РНК, р-РНК.
ДНҚ Белгілер РНҚ

2 Жіпшелері 1

Ядро мен
Ядрода Орналасуы
ДНҚ Белгілер цитоплазмада РНҚ
2 Жіпшелері 1
ДНҚ-полимераза Ферменті РНК-полимераза
Ядро мен
Ядрода Орналасуы
цитоплазмада
А, Т, Г, Ц Нуклеотидтері А, У, Г, Ц
ДНҚ-полимераза Ферменті РНК-полимераза
ДезоксирибозаА, Т, Г, Ц Қанты Нуклеотидтері РибозаА, У, Г, Ц
Дезоксирибоза Қанты Рибоза
Генетикалық
Генетикалық
ақпаратты
Генетикалық сақтап зат алмасу Қызметі ақпаратты
Генетикалық
ақпаратты процестерін тасымалдау және
ақпаратты
Қызметі нәруыз биосинтезі
сақтап зат алмасу
қадағалау тасымалдау және
процестерін қадағалау нәруыз биосинтезі
Пайдаланылған әдебиеттер
О.Д.Дайырбеков,Б.Е.Алтынбеков,Б.К.Торғауытов,У.
И.Кенесариев,Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу
және сақтандыру бойынша орысша қазақша
терминологиялық сөздік.Шымкент.”Ғасыр-Ш”,2005
жыл.
Назар қойып
тыңдағандарыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Нуклеин қышқылы нуклеотидтер нуклеозидтер гетероциклді негіздер

Вирустардың таксономиясы

РНҚ нуклеотидінің құрамы

Нуклеин қышқылдары. Химиялық құрамы

Рнқ молекуласы

РНҚ Рибоза урацил цитозин аденин гуанин Фосфор қышқылы

Транскрипция процессі

ДНҚ бөлімі

Вирустардың жіктелу принциптері.Олардың номенклатурасы.Вирустардың көбеюінің биогенетикалық ерекшеліктері және көбею сатылары

Жасушада кездесетін ДНҚ орны

Пәндер