Қуғынға ұшыраған Мемлекет қайраткерлері

Презентация қосу

КСРО-ДАҒЫ САЯСИ
ҚУҒЫН-СҮРГІН

Орындаған: Мағзымбеков Айбар Ержанұлы
Группа: СИБ-17
Қабылаудшы: Кушенова Ганижамал Иманкызы
■ 1937 жылы БК(б)П ОК-нің, И. В. Сталин мен оның айналасындағылардың «халық
жаулары және олардың құйыршықтарын түп-тамырымен жоюдың» қажеттігі
жөніндегі нұсқауы барлық жерде қолдау тапты.
■ Осындай жағдайда И. В. Сталин мен оның серіктері мүмкін
болатын оппозицияны орталықта ғана емес, ұлттық республикаларда да
біржолата талқандауды ұйғарды.
Статистика
1928 жылдың ортасынан бастап Алаш қозғалысына қатысқан зиялылар жаппай
тұтқындала бастады. Оларға «буржуазияшыл-ұлтшылдар» деген жалған айып
тағылды.
■ 44 алашордашы тұтқындалып
■ 1936-1938 жылдары Қазақстанда 25833 адам партиядан шығарылып, олардың
8544-іне «халық жаулары» немесе «халық жауларының сыбайластары» және т. б.
айыптар тағылды.
■ 1931 жылдан бастап 1954 жылдың 1 ақпанына дейінгі кезеңде КСРО-да соттан
тыс және сот органдары 3 млн 777 мың адамды ату жазасына соттап, оның 643
мыңына үкім орындалса, ал 2 млн 369 мыңын 25 жылға дейінгі мерзімге
түрмелерге қамап, лагерьлерге айдаған.
Қуғынға ұшыраған Мемлекет
қайраткерлері
■ Жалған айып тағылғандардың қатарына 1931-1933 жылдардағы қазақтардың
жаппай қырылуына байланысты ашық наразылық білдіріп, Қазақстан
халқының мүдделерін қорғағандар да қосылды. Ашық сот процестері 1937 жылы
республиканың Үржар, Преснов т. б. аудандарында болып өтті. 1937 жылы
қарашада Қарағанды облысының Ә. Асылбеков, Н. Нүрсейітов, М. Ғатаулин т. б.
басшыларының үстінен жүргізілген сот процесі халықтың жан-жақты талқылауына
ұласты. Алайда «халық жауларының» негізгі көпшілігінің тағдыры КСРО Жоғарғы
Сотының Әскери алқасының мәжілістерінде, «екілік» пен «үштік» атанғандар мен
НКВД-ның ерекше кеңестерінде құпия жағдайда шешіліп жатты. 1930 жылдардың
ортасында Л. Мирзоян, Ү.Құлымбетов, Н. Нұрмақов, Т. Рысқұлов. О.Жандосов,
Т. Жүргенов сынды көрнекті партия және мемлекет қайраткерлері «халық
жаулары» ретінде тұтқындалды.
1920-1950 жылдардағы заңсыз қуғын-сүргіннің айнымас
серігі - мемлекет және оның қызмет иелері мен
органдарының қарапайым адам құқықтарын жаппай
өрескел бұзып, аяққа таптауы болды.
Бұл заң бұзушылық қуғын-сүргін саясатын жүзеге асыру барысында
бұқаралық сипат алып, оған заңдық негіз бен жариялылық түр берген кеңес заңдарының
нормалары нұсқаулармен бүркемеленді. Бұл кезең қолданылған қылмыстық жазалардың
ерекше қаталдығымен сипатталады. Мысалы, 1926 жылғы РКФСР Қылмыстық Кодексінің
ерекше бөлімінің I тарауында көрсетілген контрреволюциялық қылмыстардың 17-сінің
12-іне ең жоғарғы жаза - ату жазасын қолдану қарастырылды. Азаматтарды «халық
жауы» деп жариялап, азаматтық құқықтардан айыру, мемлекеттен қуу, дүние-мүліктерін
тәркілеу, қатаң оқшаулау арқылы еркінен айыру тәрізді жазалау шаралары да кеңінен
қолданылды.
■ Тоталитарлық тәртіп адамдардың өздеріне қарсы қойылған айыптауларды әділ,
жан-жақты талқылайтын соттың қарастыруын талап ету сияқты ажырамас
құқығын да теріске шығарды. БОАК-нің 1919 жылғы 17 ақпандағы «Бүкілресейлік
Төтенше Комиссия туралы» декретінің өзінде қарулы қарсылық
(контрреволюциялық, бандиттік) көрсетілген жағдайда төтенше комиссияларға
тікелей қару қолданып, жазалау әрекеттерін жүзеге асыру құқығын сақтаған
ереже бекітілді.
■ Қазақстандықтарға көбінесе жапон, кейде герман тыңшылары деген айып тағылып,
айыптаушылар мен сотталғандардың «мойындауы» ешқандай дәлелдеусіз жүзеге
асырылды. Негізінен көршілердің, қызметтестердің, тіпті таныстар мен туыстардың
жалған ақпараттарына негізделген, Кеңес өкіметіне қарсы үгіт-насихат жүргізді деген
айыптау да кең тарады. Қазақстанда, сондай-ақ азаматтарды ұлтшылдық, ұлтшыл
ұйымдар құру арқылы республиканы Кеңес Одағының құрамынан бөліп алуға тырысқан
ұлттық ауытқушылық үшін айыптау да кең қолданылды. Көптеген адамдар
террорлық әрекеттер, диверсия, саботаждарды жүзеге асыруға дайындық жасағаны,
мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың қалыпты жұмыс істеуіне қарсы
экономикалық контрреволюциялық әрекеттер ұйымдастырғаны үшін негізсіз қуғын-
сүргінге ұшырады.
30-жылдардағы Қазақстан жөніндегі
саясат осындай
сынақ мақсатында жүргізілді. Бүгінгі
күннің көзқарасы бойынша ол
мынадай перспективаларды көздеді:
■ саяси салада: қазақ халқының тілі
мен тарихын жою, саяси тәуелсіздігі, шынайы
егемендігінен айыру, Қазақстанда «Кіші Қазан»
жоспарын жүзеге асыру;
■ әлеуметтік-экономикалық салада: Қазақстанды
елдің шикізат базасы ретінде дамыту, қазақ
халқын отырықшылыққа көшіру мен ауыл
шаруашылығын ұжымдастыру;
■ ұлтаралық қатынастар саласында: ассимиляция
саясатын жүзеге асыру есебінен республиканың
ұлттық әлеуетін (күш-қуатын) «жақсарту».
■ Жалған халық жауларымен күрес концлагерьлердің құрылуына жағдай жасады (Қарлаг,
Степлаг, АЛЖИР). Көптеген аудандар тікен сымдармен қоршалып, ол сақадай сай
қаруланған әскермен күзетілді. Кейінірек атылған адамдарды жаппай жерлеген жерлер
анықтала бастады. Сондай орындардың бірі Алматы түбіндегі Жаңалық ауылының
жанынан кездейсоқ табылды. Мұнда 1937-1938 жылдары атылған белгілі жазушылар мен
ақындар - М. Жұмабаев, С. Сейфуллин, I. Жансүгіров, Б. Майлин, көрнекті ғалымдар - А.
Байтұрсынов, С. Асфендияров т.
б. мемлекет, қоғам қайраткерлері, шаруашылық басшылары мен өндіріс озаттары сынды
тоталитарлық тәртіптің мыңдаған құрбандары құпия жағдайда жерленді.
■ 50-жылдардың ортасында лагерьлерде қамалған жазықсыз адамдарға қатысты үкімдерді
қайта қарау мен оларды жою жөніндегі процесс басталды. Қаза тапқандар мен
атылғандар ақталып, түрмедегі еріксіздер бостандыққа шығарылды. Саяси қуғын-сүргін
құрбандарын жаппай ақтау - 1920-1950 жылдар аралығында кеңес мемлекеті жүргізген
қуғындау, жазалау саясаты асқан қаталдық, шектен шыққан
зұлымдық тәсілмен жүргізілгендігін дәлелдеді. Кеңес өкіметінің Қазақстандағы саяси
қуғын-сүргін құрбандарының жалпы саны, ғалымдардың есептері бойынша, 3,5 млн
адамды құрады. Алайда бұл сан да нақты емес, өйткені 20-40-жылдары тұтқындалған
мыңдаған адамдардың тағдыры әлі күнге шейін белгісіз болып отыр.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан репрессия жылдарында

Кентау қаласы

Кеңестік тоталитарлық қоғам тұсындағы ұлт мүддесінің аяқ асты болған тұсарын ақиқатты тұрғыда зерттеп, парасатпен зерделеу тарихшылардың басты парызы

Ұлт - зиялыларының өмірі туралы мағұлмат

Тарихи инновациялық жоба

Қазақ қоғамын таптық негізде жіктеу саясаты

1937 - 1938 жылдардағы Қазақстандағы жаппай репрессиялау шаралары және оның салдары

Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан

Алаш партиясын құрылуы

Софистердің қайраткерлері

Пәндер