Бәсекенің пайда болу шарттары

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
«ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯ» КАФЕДРАСЫ

Бәсеке
Дайындаған: Айдаулет Б.Е.
Тобы: ИП-19-3к2
Қабылдаған: Жуманова Г.М.

Шымкент
Бәсеке (лат. concurred -
қақтығысу) - өнім өндіру мен
өткізудің экономикалық
жағынан неғұрлым тиімді
жағдайлары үшін тауар
өндірушілер арасындағы
сайыс.

Бәсекенің пайда болу шарттары:
• Бір өнімдіөндірітін бірнеше өндіруші болуы;
• Шаруашылық жүргізудің қолайлы жағдайын иелік
ету үшін таласу;
• Көбірек пайда табуға ұмтылу.
Классикалық бәсеке. Негізін қалаған: А.Смит.

Қасиеттері:
еркін
жетілген
Бағалық

Мұнда баға құрылымының еркін механизмі
экономиканы жүргізудің өте тиімді тәсілі ретінде
бағаланады.
Бәсекенің классикалық түрі нарықтық экономикасы
бар елдерде XVIII-ші ғасырда XIX-шы ғасырдың соңғы
ширегіне дейін байқалды.
Бәсеке өнеркәсібі дамыған елдер экономикасында
монополиялық бірлестіктердің (картель, синдикат,
концерн) тууына дейін болған.
Классикалық (еркін)
бәсекенің орнына
еркін емес;
жетілмеген;
бағалық емес;
монополиялық
бәсеке келді.

Бәсекелестік күрестің нақты өзгеруі
монополиялық бәсеке теориясында айқын көрінді.
Оның негізін қалаушы американ экономисі
Чемберлин Эдвард Гастингс (1899-1967 ж.ж.)
болды.
Бәсекенің түрлері
Жүргізу тәсіліне қарай
Бағалық Бағасыз
Бағаны өзге Сапасы, жарнама,
қарсыластарымен сервис көрсету
салыстырғанда арқылы
Ниет тәсілдері бойынша
арзандату
Адал бәсеке Ниетсіз бәсеке

Нарық бойынша

Жетілген бәсеке нарығы Таза монополия нарығы

Монополиялық бәсеке Олигополиялық бәсеке
нарығы нарығы
Жетілген бәсеке нарығы – кез келген ұқсас тауарларды
сатушылар мен сатып алушылардың көптеген
құрамынан тұрады. Бірде бір сатып алушы мен
сатушы сұрынысты және тауар бағасын бақылай
алмайды. Сатушы бағаны нарықтық бағадан жоғары
қоюға дәрмені жетпейді, себебі сатып алушы өзіне
қажетті мөлшерде тауарды нарықтық бағамен еркін
ала алады.
Монополиялық бәсеке нарығы (грек сөзі «монос» бір,
«полео» - сатамын) – көптеген сатушылардың ұқсас,
бірақ әртекті өнімді сатуынан құралады. Өнімдері бір-
бірінен сапасы, қасиеті, сыртқы әрлеуі бойынша
ажыратуға болады. Сатып алушылар осындай көрсетуі
бойынша да бөлуге болады. Сатып алушылар осындай
ерекшелігін көре тұра тауарларға жоғары бағаны төлеуге
дайын тұрады.
Олигополия (гр. olіgos – аздаған және poleo
– сатамын‚ сауда жасаймын)– рынокта
аздаған ірі компаниялар мен бірқатар
шағын фирмалар әрекет ететін жағдай.
Олардың әрқайсысының өнімі ұқсас
үрдісте болады. Мұндай рынокқа басқа
фирмалардың (компаниялардың) кіруі
әдетте қиын болады‚ ал бағаны бақылау
олардың бір-біріне тәуелділігі себепті
шектелген. Жеткізуші бағаны
төмендетпейді‚ өйткені оның
бәсекелестері дереу бағаны түсіреді.
Бұдан сатып алушы ұтады. Бағаны
көтерудің де мәні жоқ – рыноктан
айырылып қалуы мүмкін. Бәсеке бағадан
тыс салада – жарнамада‚ өткізімді
ынталандыруда‚ сатып алудан кейінгі
қызмет көрсетуде‚ кепілдіктер мен несие
беруде пайда болады.
Таза монополия нарығы, онда
бір ғана өндіруші бір текті
өнімді 100%-ға сатуды жүзеге
асырады және ол өнімді соған
жақын ауыстырушылар жоқ.
Таза монополияға мысал
ретінде жергілікті қоғамдық
қолдану кәсіпорындары
қызмет жасауы мүмкін:
жергілікті телефон
байланысы, электр жүйесін
жөндеуші және басқада
қоғамдық қызмет жасау
жүйелері.
Кәсіпорындардың көшілігі жетілмеген бәсеке жагдайында
жұмыс істейді. Мемлекет антимонополиялық заңнама
аркылы бәсекені қолдауға тырысады, монополия мен
олигополйяның шаруашылық қызметтеріне араласып,
монополиядан айыру саясатын жүргізеді.
Сот практикасы рынокта қандайда бір тауардың 50
пайыздан көбірегін сататын неше түрлі фирма, артель
немесе тресті монополист деп санайды. Рынокты
монополиялап алуға тырысқандар бір жыл түрмеде
отыруға немесе ақшалай ірі айыппұлмен жазаланатын.
Бәсекені дамыту, монополисте қызметті шектеу
жоніндегі мемлекеттік саясатты жүргізу үшін 1991 жылы
антимонопо-лиялық саясат жонінде Қазақстан
Республикасының Мемле-кеттік комитеті қүрылды.

Антимонополиялық саясаттың артықшылығы:

• баға саласында мемлекеттік саясатты өзірлеу жөне
іске асыру, бесекені дамыту, монополиялық қызметті
шектеу, түтынушылардың қүқықтары мен мүдделерін
қорғау;
• тауарларға баға мен тарифтерді, табиғи
монополияның және мемлекеттік органдар
субъектілерінің жүмыстары мен қызметтерін реттеу.
Бәсекеге қабілеттілік – берілген нарықта ұсынылған
аналогті объектілермен салыстырғанда белгілі бір
қажеттілікті нақты немесе ықтималқанағаттандыру
дәрежесімен сипатталатын объектінің өзіндік
ерекшелігі.

Теория мәліметтері кәсіпорынның бәсекеге
қабілеттілігінің оның экономикалық әлеуетіне қатысты
өзара іс-қимылының әр түрлі аспектілерін зерттейді.
Осындай іс-әрекеттің маңызды аспектісі кәсіпорынның
бәсекеге қабілеттілігін оның экономикалық әлеуетінің
қалыптасуы негізінде қамтамасыз ету болып
табылады.
Бәсекелік күреске ықпал
ететін факторлар:

1) нарық мөлшері;
2) нарықтың өрлеу қарқыны;
3) қуаты;
4) баға;
5) тауарды стандарттау деңгейі;
6) икемді технологиялық модульдер;
8) қажетті капиталдық салымдардың мөлшерлеріне
талаптар;
9) ауқымдағы үнемдеу;
10) өнім ассортиментінің тез жаңартылуы.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі белгілі бір
фактордардың ықпалымен қалыптасады. Олардың
арасындағы негізгілері:

• Баға;
• Сапалық;
• Жаңалық;
• Жарнама;
• Пайдалану сенімділігі;
• Көркемдеу, мәнерлеу;
• Буып-түю, т.б.
Нарықта әрекет етуші компаниялар арасында
бәсекелестіктің қарқандылығы мынандай факторлармен
анықталады:

• бәсекелестердің сан жағынан көп болуы және олардың
күштерінің теңдігі;
• саланың салыстырмалы баяу өсуі;
• үстеме шығындар немесе тауарлы-материалдык корлар
құны түріндегі тұрақты шығындардың жоғары деңгейі;
• дифференциацияның жоқтығы (және тиісінше -
конверсия шығындары);
• қуаттардың секірмелі өсімі;
• жоғары деңгейге шығу тосқауылдары.
Бәсеке сипаттамалары және оларды анықтайтын
факторларды шартты түрде , 3-ке болып бөлінеді.

микродеңгейлі макродеңгейлі
(өнімнің сапасы мен (шаруашылық
бағасын көрсетеді) жүйелердің жалпы
қалпын, олардың
балансын,
мезодеңгейлі инвестициялық
(салалардың қолда бар климатын, салық
өндірістік қорларын тәртібін, тариф
тиімді қолданудың кедендік саясатын
көрсеткіштерін және т.б. көрсетеді)
жақсартады)
Бәсекеге қабілеттіліктің бірінші деңгейі:

• маркетингті басқарудың жақсы жағдайда басқаларына
қарағанда неғұрлым маңызды функцияларының бірі
ретінде түсіну.
• қарапайым бағалық бәсекеге деген көзсіз сенім.
• нарықты зерттеуге деген айрықша немқұрайдылық.
Бұндай кәсіпорындарда маркетинг таза өткізушілік
жұмыс ретінде қабылданады;
• жұмыскерлердің біліктілігі мен ынтасына, персоналды
басқару мәселелеріне көңілдің жеткілікті бөлінбеуі.
• жалпы басқару факторының мәнін түсінбеу. Бұл
жағдайда сапасыз өнім шығарып келген көптеген
бұрынғы мемлекеттік кәсіпорындар тұрып қалады да,
тұтынушыға шетелден келген импорттық
тауарларды алудан басқа жол қалмайды.
Бәсекеге
қабілеттіліктің
екінші деңгейі:

• маркетингті басқарудың басты функциясына
айналдыру. •маркетингтік бағытқа ие фирмалар болуға
тырысу.
• бәсекенің айрықша айлалы түрлері мен әдістері, онда
бағалық бәсекені тұтынушыларға қызмет көрсетудің
сапасы мен деңгейі және т.б. бойынша бәсеке
ығыстырып шығарады.
• кадрлық саясаттың өзгеруі.
• нарықта негізгі бәсекелстерінің жетістікке жетуін
қамтамасыз ететін типтік басқарушылық, әрі
неғұрлым кең тараған технологияларға бағыт ұстау.
Бәсекеге
қабілеттіліктің
үшінші деңгейі:

• бұл компанияларда тұтынушының мұқтаждықтары
мен сұраныстары басты назарда болады.
• мұндай компаниялар, шын мәнісінде, маркетингтік
бағытқа ие бола түседі.
• компаниялардағы өндіріс «іштен қолдау» табады.
Оның дамуына ұйымның басқа да бөлімшелері бағыт
ұстайды.
• өнім өндіру саласындағы (ассортименттегі,
сападағы және т.б.) кез келген жаңалықтар мен
өзгерістер тек оларды тұтынушылар қолдайды деген
сенім бар болғанда ғана іске асырылады.
Бәсекеге
қабілеттіліктің
төртінші деңгейі:

• Бәсекелестерінен ұзақ уақытқа алға шығып кетеді.
• Тек саланың басқа фирмаларының тәжірибесін
көшіруге ғана ұмтылмайды және бар
стандарттардың ең қатаңынан да асып түсуге
тырысады.
• Олар бүкіл әлем бойынша кез келген бәсекелеске
өндіріс пен басқарудың кез келген аспектісінде қыр
көрсетуге дайын.
• Маркетингтік жұмыстар мамандандырылған
бөлімшелерде аз жинақтала түседі. Ал бұл
бөлімшелер мәліметтерді қорытады, басқа
қызметтердің күш-жігерлерін үйлестіреді.

Ұқсас жұмыстар

Бағалық бәсеке

Нарықтық механизмнің басты элементі ретінде

Кәсіпорын экономикасына қатысты класстар және анықтамалар

Бәсеке түрлері

Бәсекенің моделі

Нарықтық құрылымның жіктелуі

Бәсекелік күрес деңгейін талдау

НАРЫҚ ЖӘНЕ БӘСЕКЕ

Субъекті иеленуіндегі қатер тудыратын факторлардың ролі және олардың қатерге тигізетін әсері

Бәсеке

Пәндер