Желтоқсан құрбаны

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
«ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ» КАФЕДРАСЫ

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ «ҚАЙТА
ҚҰРУ»
САЯСАТЫНЫҢ СИПАТЫ.
КСРО-ның ЫДЫРАУЫ

Орындағандар: Айдаулет Б.
Данияр Б.
Тобы: ИП-19-3к2
Қабылдаған: Сембиева Ш.Б.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ
1. КОКП-ның әміршіл-әкімшіл басшылық рөлі
мен М.С.Горбачевтың демократияшыл-
реформаторлық қызметі арасындағы
қарама-қайшылық.
2. Жариялылық пен демократияны
насихаттау барысында одақтық
республикаларда туындаған ұлттық
шиеленістер.
3. Экономикалық дағдарыс. КСРО-ның
әміршіл-әкімшіл жүйесін демократиялық
жолмен қайта құруға талпыныстар.
4. Д.А.Қонаевтың Қазақстан Компартиясының
бірінші хатшысы ретіндегі қызметі.
5. Алматыдығы және республиканың басқа
қалаларындағы Желтоқсан көтерілісі және
оның шынайы себептері.
6. Президенттік институттың енгізілуі және
тұңғыш президенттің сайлануы.
Дағдарыс алдындағы жағдай
КСРО құрамындағы барлық одақтас республикаларда 1980
жылдан кейін аса күрделі жағдай басталды. Мұндай жағдай
елдің әлеуметтік, экономикалық нышандарының жоқтығынан
туып еді. 1985 жылы наурыз айында КОКП Орталық
комитетінің Бас хатшысы болып М.С.Горбачев сайланды.
Қызметінің алғашқы күнінен бастап елдегі дағдарыс
жағдайының себептерін ашу үшін батыл шаралар жүргізіп,
күн тәртібіне кадр мәселесін қойды. КОКП Орталық
комитетінің саяси бюросы мен президиумы жасына келген
қарт адамдардан құралды. 1982—1985 жылдарда Л. И.
Брежнев, М. А. Суслов және У.Черненко қайтыс болды.[М. С.
Горбачев экономикалық реформаны жүргізуді бастау үшін жас
кадрларды тарта отырып, өз “командасын” жинады. Партия
жөне мемлекет басшылығына көптеген жаңа адамдар келді.
1985 жылы 23 сәуірде КОКП Орталық комитетінің пленумы
болды. Пленумда М. С. Горбачев баяндама жасап, социалистік
қоғамды дамытудың жаңа міндеттерін белгіледі. Қоғамды
түбегейлі өзгерту жөне өлеуметтік экономиканы дамытуды
тездетуді тапсырды. Қоғамдағы адамдардың рөлін арттыра
Дағдарыстың белгілері
- Шаруашылықты жүргізудің шығындық
тәсілі.
- Ғылыми-техникалық және технологиялық
прогресте артта қалушылық.
- Бақылаусыз басқару аппараты.
- Инфляция.
- Товар зәрулігі.
- Халықтың тұрмыс деңгейінің нашарлауы.
- Теңгермешілдік.
- Әлеуметтік әділеттіліктің жиі бұзылуы.
- Күнделікті тіршіліктің бұрмалануы.
- Ұлтаралық қатынастардағы шиеленістер.
- Маскүнемдік, нашақорлық, ұрлық,
парақорлық және коррупция.
ҚАЙТА ҚҰРУ КЕЗЕҢІ
Бұл Кеңес Одағының
коммунисттік партия
билеушілерінің 1987-1991
жылдырындағы
жүргізілген әлеуметтік-
экономикалық
Сол жылдары
саясатының КСРО-да
жалпы атауы. көптеген реформалар
қабылданып, елеулі өзгерістер болды. Қайта құрудың
басы деп 1987 жылды саналады, себебі 1987 жылдың
қантар айындағы ЦК КОКП пленумында «қайта құру»
саясаты мемлекттің дамуының бастапқы бағыты деп
жарияланған. «Қайта құру» деген термин 1986 жылы
мамыр айындағы Горбачевтың Ленинград қаласына істі
сапарында қалалық партия комитетінің активімен
кездескенде бірінші рет айтылған. Осы термин ақпарат
құралдарының тілшілерінің «арқасында» жаңа дәуірдің
МИХАИЛ СЕРГЕЕВИЧ ГОРБАЧЁВ
1985-1991 жж. КОКП ОК-нің
Бас хатшысы. 1990 жылы
наурызда Кеңес одағының
коммунистік партиясының бас
хатшысы және сәуір айында
КСРО-ның Президенті болып
сайланды.Бас хатшы ретінде ол
КСРО-да болған фундаметалды
өзгерістердің, жариялық пен
қайта құрудың, Батыс Еуропа мен
АҚШ арасындағы халықаралық
Оның бұрынғы әміршіл-әкімшіл
қатынастардың өзгеруінде жүйені сақтай
отырып,
бастаушыелдегі
болды.қоғамдық өмірді демократияландыруды
үсынған идеясының кеңестік империя жағдайында
жүзеге асуы мүмкін еместігін 1986 ж. Алматыдағы
Желтоқсан көтерілісі және одан кейін орын алған
Тбилисидегі, Бакудегі, Вильнюстегі оқиғалар көрсетіп
берді. Горбачевті биліктен тайдырып, кеңестік
империяны қайта нығайтуды көздеушілер Тамыз бүлігін
ұйымдастырды. Горбачевтің кеңестік республикалар
арасында жаңа одақтық шарт жасап, КСРО-ны қалай
Горбачёв саясатының ұрандары

ЖАРИЯЛЫЛ
ЫҚ ЖЕДЕЛДЕТ
У
ҚАЙТА
ҚҰРУ
Жариялылық пен демократия
Жариялылық Демократия
мемлекеттік және (гр. demos – халық және гр.
басқа да kratos – билік) “халық билігі”
институттардың іс- деген мағынаны білдіреді. Бұл
әрекеттерінің сөз бірнеше мағынада
ашықтығы, қолданылады: Мемлекет түрі.
ақпараттың кең Тендік, сайлау, көпшілік
таралуы, ұйымдар, дауыспен шешім қабылдау
мекемелер мен принциптеріне негізделген
лауазымды ұйымның ұйымдастырылу
тұлғалардың түрі.Қоғамдық құрылымның
азаматтарға мұраты.
ашықтығы, қоғамдық
пікірді анықтау және
есептеу, қабылданған
шешімдерді жариялау.
Қайта құрудың бірінші
кезені
(наурыз 1985 – қаңтар
1987)
Қайта құрудың бастапқы кезені:
-Кеңес одағының саясатының
және экномикасының «кейбір»
кемістіктерін мойындағаннан
басталды.
-Алкогольге қарсы компания
-Халық шаруашылығының
«жылдамдату» (ускорение)
саясаты
-Сыбайластық пен жемқорлықпен
Екінші кезең (қаңтар 1987 – маусым
1989)
1986 жылының соңында совет одағының экономикасына екі
ауыр жағдай туындады: біріншіден бүкіләлемдегі
мұнайдың бағасының төменге құрт түсуі, екінші фактор –
Чернобыль апаты.
1987 жылы қаңтар айындағы ЦК КОКП пленумда «Жеке
кәсіпкерлік туралы заң» (Закон «Об индивидуальной
трудовой деятельности») кабылданды. Кооперативтар
ашылып, шет елдермен бірлескен кәсіпорындар
жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтар секілді көбейді.
Жалпы әлемнің Совет Одағына деген көзқарасы өзгеріп,
щығыс елдермен арадағы қарым–қатынасы жақсарды.
Қоғамдық өмірде «жәриялық» (гласность) саясаты орын
алды.
Сонымен бірге экономикалық жағдай төмендеп, халықтың
тұрмысы нашарлап, ұлттық сепаратизм бас көтеріп,
ұлтаралық нараздық пайда болып (1986 жылғы желтоқсан
Үшінші кезең (маусым 1989-
1991).
Осы кезеңде елдегі саяси жағдайы қатты
тұрақсызданып, елде көптеген саяси топтар
пайда болды. КСРО астам держава атағынан
айырылып, «тәуелсіздіктер парады» басталады.
Бұл кезең «қайта құрудың» ең ауыр
уақыттардың бірі болған. КСРО-да
дағдарыстардың нәтижесінде үстіне киетін
дұрыс киімі де болмай, аяғына киетін аяқ киімі
де болмай, нан мен қара су ішіп, «кедейшілік
сызығынан» төмен түсіп күн көре алмайжүген
адамдар көп болды. Мемлекеттік азық-түлік
дүкендерінде маргариннен басқа ештене жоқ,
ал жеке коопеативтік дүкендерде – өте қымбат
Қайта құруға дейінгі және кейінгі
КСРО-дағы экономикалық көрсеткіштер
КСРО көрсеткіштері 1985 1991

Алтын қоры 2 500 тона 240 тонна

Доллар бойынша рубль 0,64 рубль 90 рубль
курсы
Экономиканың өсімі +2,3% -11%

Сыртқы қарызы 25 млрд 104 млрд
доллар доллар
Экономикалық дағдарыс
Өрескел Мына жағдайларға
қателіктер әкелді
-қосып жазу -өндірістің тиімділігінің
-көзбояушылық төмендігі
-көлеңкелі -өндіруші сала үлес
экономиканың салмағының
өсуі басымдылығы
-коррупция -тауар айналымының
-гигантомания кері сальдосы
(алып -экономикадағы
құрылыстарға экстенсивтік
әуестілік) факторлардың жоғары
рөлі
ХХ ғасырдың соңындағы демократиялық үрдістер
1988 жылы қуғын сүргінге ұшыраған зиялылар
ақталып, есімдері халыққа айтыла бастады. Олар:
А.Байтұрсынұлы, М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердіұлы,
Ж.Аймауытов, М.Дулатұлы.
Идеологиялық жағынан қате деп айыпталған
зерттеулер қалпына келтіріліп, ескі жарлықтар
күшін жойды. Мысалы: 1947 жылғы ҚазКСР ҒА
«Тіл және әдебиет институты жұмысындағы
саяси өрескел қателіктер» туралы қаулы.

1989 жылы 22 қыркүйекте «Тіл туралы заң»
қабылдануы. Қазақ тілінің мәртебесінің артуы
мен қазақ тілді мекемелердің көбеюі.
Қайта құру бағыты мемлекетті сол
кезде алғышарты қалыптасқан аса
ірі дағдарыстан құтқара алмады.
Қоғамдағы жағдай күннен күнге
қиындай берді. Қайта құру
бағытының қарама-қайшылығы.
1987 жылы қантар айында болып
өткен КОКП ОК-нің Пленумында
«Қайта құру және партияның кадр
саясаты туралы» мәселе
талқыланды. Қаулының
кемшіліктері:
1. Дағдарыстың нақты себептерін
көрсете алмады. 2. Жаппай
өзгерістердің символына айналып,
сөз жүзінде ғана салтанат құрды.
«Орысты ренжiтсең Мәскеуге шабады, қазақты ренжiтсең қайда
шабады? Өзiңнiң алдыңа айналып келедi, Асанбай. Орыстың
артында тұрған Мәскеуi бар. Қазақтың артында Мәскеуi жоқ,
қазақтың Мәскеуi - бiздермiз Асанбай, қолыңнан келгенше
қазақты жылатпауға тырыс, қорлыққа берме. Қорлыққа көнген
халық зорлыққа да көнетiн иiсалмас, ынжық болып кетедi. Ұлт
өзiнiң мүддесiн өзi қорғай алатын дәрежеге жетуi керек. Кезiнде
қазақтың жанын сақтап қалсақ екен дедiк қой..., бiз ол дәуiрден
өттiк. Ендi қазақтың рухын, намысын сақтауымыз керек».

Д. А.
Қонаевтың
Асанбай
Асқаровқа
айтқан сөзi
Қонаев Дінмұхамед Ахметұлы
Аса көрнекті мемлекет және
қоғам қайраткері, үш мәрте
Социалистік еңбек ері, Қазақ
КСР Ғылым академиясының
академигі, техника
ғылымдарының
1912 докторы.
жылы 12 қаңтарда Верный
(қазіргі Алматы) қаласында,
қызметкердің отбасында өмірге
келген.
1930 жылы – Алматыдағы №14
орта мектепті бітіргеннен кейін,
1931-1936 жылдары - Қазақстан
Өлкелік комсомол комитеті
Дінмұхамед Қонаевты Мәскеудің
Түсті металл институтына оқуға
Мен қаншажібереді.
биікке көтерілсем де, халқымнан төмен екенімді
ешқашан ұмытқаным жоқ! (Д.Қонаев)
Қонаевтың саяси қызметі
1939 жылы – КОКП мүшелігіне қабылданды.
1942-1952 жылдары - Қазақ КСР Министрлер
Кеңесінің төрағасының орынбасары болып қызмет
етті. Осында жүргенде Қазақстан ғалымдары оған
зор сенім көрсетіп, оны Қазақ КСР Ғылым
Академиясының академигі және оның президенті
етіп сайлайды.
1955-1960 жылдары - Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің
төрағасы болды.
1960-1986 жылдары – Қазақстан Компартиясы
Орталық Комитетінің Бірінші хатшысы қызметін
атқарды.
1986 жылы 16 желтоқсан күні – Қазақстан Орталық
комитетінің бірінші хатшылығынан алынып,
орнына Колбин тағайындалды. Бұған наразы
болған қазақ жастарының Желтоқсан оқиғасы
орын алды.
Панам да ел, данам да ел. Соған арқа сүйедім, содан үйрендім.
(Д.Қонаев)
Қонаевтің игілікті істері
Д. Қонаев өз заманының ұлы саясаткерібола білді. Ол
билік басында болған уақыт қайшылықты күрделі,
қарама-қайшылықты болғанымен, елдің
экономикасын, әлеуметтік саласын, ғылымын, ұлттық
мәдениетін дамыту ісіне айтулы еңбек сіңірді.
Дінмұхамед Ахметұлы ел басқарған жылдары кең
байтақ қазақ жерінде 68 жұмысшылар кентімен 43
қала пайда болды. Оның ішінде, өнеркәсіп орталығы
болып саналған Рудный, Екібастұз, Шевченко (қазіргі
Ақтау), Никольский, Степногорск, Теміртау, Жаңатас,
Кентау, Арқалық қалалары салынды.

Өмір деген осы, бүгін бар, ертең жоқсың.
Сен кетті екен деп өмір-өзен ағысын өзгертпейді.( Д.Қонаев)
Қонаевтың бастамасымен
Алматыда салынған ғимараттар
САЛА ҒИМАРАТТАР
Мемлекеттік органдар Үкімет Үйі, Қазақстан КПОК ғимараты, Қаз КСР ҰҒА
ғимараты
Мәдениет Республика сарайы, Үлттық кітапхана, Медеу
Қызмет көрсету Авто, аэро, теміржол вокзалдары, әуежай
Қонақүйлер Қазақстан, Отырар, Алматы, Жетісу, Достық, Алатау
Әлеуметтік салы 12 ықшам аудан, тұрғын үйлер, білім беру
мекемелері

Өмірдің екі тірегі: үйренуден жалықпау, үйретуден аянбау.
Геннадий Васильевич Колбин
саяси қайраткер. Қазақстан КП ОК-нің 1-хатшысы .
(1986 – 89). 195 9 – 70 ж. Нижний Тагилдегі Ленин
ауданында екінші, бірінші хатшы, қалалық партия
ұйымының екінші, бірінші хатшысы, 1970 – 75 ж.
Свердловск облысы партия комитетінің үшінші, екінші
хатшысы, 1975 – 83 ж. Грузия Компартиясы ОК-нің
екінші хатшысы, 1983 – 86 ж. Ульяновск облысы партия
комитетінің бірінші хатшысы болып істеді.
1986 – 89 ж. Қазақстан Компартиясы ОК-нің екінші хатшысы, 1989 – 90 ж. КСРО
Халықтық Бақылау комитетінің төрағасы қызметтерін атқарды. Колбин
Қазақстанда Д.А. Қонаевтың орнына келді. Оның билігі кезіндегі қысымда
қазақтардың ұлттық санасы көтеріліп, 1986 ж. Желтоқсан көтерілісі мен 1989
ж. Жаңаөзен оқиғасы белең алды. Қазақтар республикадағы жетекші ұлтқа
айнала бастады. Колбин жергілікті халықтың саяси белсенділігін төмендету
үшін жазалау шараларын күшейтті (Қылмыстық жауапкершілікке тарту,
жұмыстан, оқудан шығару, тағы басқалар). Бірақ бұл шаралар еш нәтиже
бермеді. Қазақстандағы саяси жағдайдың одан әрі ушығуынан қауіптенген
КОКП ОК К-ді Мәскеуге алдыртып, орнына Н.Назарбаевты қоюға мәжбүр
болды.
Желтоқсан оқиғасы
Желтоқсан көтерілісі — 1986 жылы 17 — 18 желтоқсан
аралығында Алматыда болған қазақ жастарының КСРО
үкіметінің отаршылдық, әміршіл-әкімшіл жүйесіне
қарсы наразылық іс-қимылдары. Бостандыққа,
тәуелсіздікке ұмтылған қазақ халқы тарихындағы
елеулі оқиға болып табылады.

Көтерілістің басты себебі

Мәскеудегі орталықтың
республика халқының пікірімен
санаспастан Ресейдің Ульянов
облысы партия коммитетінің
1-хатшысы Г.В. Колбинді
ҚКОК-нің 1-хатшысы етіп
тағайындауы.
17 желтоқсан күні таңертеңгі сағат 8-де қаладағы Л.И.Брежнев
атындағы алаңға (қазіргі Республика алаңы) саяси тәуелсіздікті талап еткен
ұрандармен алғашында 300-дей адам жиналып, кешкісін көтерілісшілер саны
20 мыңға жетті. Бірақ көтерілісшілердің қойған талап-тілектері аяқ асты етіліп,
“бұзақыларды” күшпен тарату мақсатында алаңға құқық қорғау
органдарының қызметкерлері мен арнайы әскери күштер тобы жеткізілді.
КСРО ІІМ-нің бұйрығы негізінде дайындалған
“Бұрқасын — 86” операциясы бойынша көтеріліс қатыгездікпен басып
жаншылды.

18 желтоқсан күні алаңға қайта
жиналмақ болған көтерілісшілерге қарсы
әскер күші қолданылды. Көтерілісшілердің
қалған топтарын ығыстыру үшін жедел
отряд, милиция мен жасақшылардан
арнайы топтар құрылып, қала көшелеріне
аттандырылды.
19 желтоқсан күні әскери күштер қаланың әр тұсында қайтадан шеруге шықпақ
болған 6 топты басып, таратты. Алаңдағы көтерілісшілер таратылған соң ішкі істер
бөлімдеріне 2401 адам жеткізілген (Алматы түрмесіне сыймағандықтан, қала
сыртына апарып тасталғандарды қосып есептегенде барлығы 8,5 мың адам
ұсталған). Желтоқсан көтерілісі құрбандарының қатарында Е.Сыпатаев,
С.Мұхаметжанова, К.Молданазарова, Қ.Рысқұлбеков, М.Әбдіқұлов, Л.Асанова
сынды ержүрек қазақ жастары бар.
Желтоқсанның 19 — 23 аралығында халықтың наразылық шерулері мен митингілер
Қазақстанның Жезқазған, Талдықорған, Көкшетау, Қарағанды, Арқалық, Павлодар,
Жамбыл, Талғар, Сарқан, т.б. қалалары мен Сарыөзек, Шамалған, Шелек елді
мекендерінде жалғасты.

Лаула, лаула, желтоқсанның мұзда жанған алауы...
Жалындап тұрған жан едің...
Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков
(13 наурыз 1966, Мойынқұм ауданы Бірлік ауылы – 21
мамыр 1988, Семей қаласы) – 1986 жылғы Желтоқсан
көтерілісінің қаһарманы.
Қазақ КСР-і Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі
коллегиясының төрағасы Е.Грабарниктің 1987 жылы 16
маусымдағы Үкімімен Рысқұлбеков – ең жоғары жаза –
өлім жазасы – атуға бұйырылды. Кейіннен
Рысқұлбековтың ату жазасы амалсыздан 20 жылға бас
бостандығынан айыру жазасымен ауыстырылды. Бірақ
Шу, Қарағанды темір жол бекеттері арқылы Рысқұлбеков
белгісіз себептермен Семей түрмесіне жеткізіліп, құпия
жағдайда оның өміріне қастандық жасалды.
Желтоқсан көтерілісінің бас құрбаны болған Рысқұлбеков еліміз егемендік
алғаннан кейін Қазақстан Жоғарғы Соты Пленумының 1992 жылы 21 ақпандағы
шешімімен толықтай ақталды. Оған «Халық қаһарманы» атағы берілді. Тараз
қаласында Рысқұлбеков есімімен аталатын демалыс паркі бар. Сондай-ақ онда
Рысқұлбековке ескерткіш қойылған.
Намысы үшін қазақтың,
құрбан еттің жаныңды…
Ербол Сыпатаев – Желтоқсан
көтерілісіне қатысып, алаңда қазақ қарындастарын құтқару
барысында алған соққыдан қайтыс болған жас қазақ жігіті.
Талдықорған облысының Көктал ауылында 1964 жылы
дүниеге келген. Желтоқсан көтерілісі уақытында Алматы
қаласында энергетика институтының 2 курс студенті болған.
Кейбір мәліметтерде оның әке-шешесі жоқ, тек туысқандары
ғана болғандығы айтылған.
Ауыр соққылардан Ербол есін жоғалтты. Одан әрі не болғанын білмейді. Есін
жиып, кірпігін көтеруге ғана шамасы келгенде, байқағаны — маңында тұрган ақ
халатты дәрігерлер еді. Алдында тұрган ақ халаттыларға жалыны сөніп бара
жатқан көздерін қадап жатып, ол «Қыздар құтылды ма екен?» деп ойлады.
Оларға қарап жатып, ол «Мен алаңға өлім іздеп барған жоқ едім ғой», «Елім-ай,
ертеңің не болар екен?» деп қиналды… 1986 жылы желтоқсанның жиырма үші
күні Ербол Сыпатаев небәрі 22 жасында ауруханада жарық дүниемен қоштасты.
Қазақтың қайсар қызы едің...
Асанова Ләззат Оразханқызы
(27.07.70, Алматы облысы Панфилов ауданы
Ақжазық а. — 25.12.86, Алматы) —
Желтоқсан көтерілісінің (1986) құрбаны.
Көтеріліс қатыгездікпен жанышталғаннан
кейін басқа да ұсталған 87 адам қатарында
А-ға Қазақ КСР ҚК-нің 65-бабымен айып
тағылып, (Көтеріліске қатысып ұсталғандар
жөніндегі Қазақ КСР ІІМ-нің құжаты, (1211-
177, 23.02.1990) қамауға алынды.
Мұхамеджанова Сәбира
Есімбекқызы
1986 жылғы желтоқсанның 26-ы күні
Өскемен қаласында жатақхананың бесінші
қабатынан секіріп, өзін-өзі мерт етті.
Сәбира - тәуелсіздік жолындағы алғашқы
құрбандардың бірі еді. Желтоқсан құрбаны
Сәбира Мұхамеджановаға 2001 жылы
“Тарбағатай ауданынының құрметті
Жазалау шаралары
Көтеріліске қатысқаны үшін ұсталды 8 500 адам
Жарақаттанды 1 720 адам
1,5 жылға дейін сотталды 99 адам
Ату жазасына кесілді 2 адам
15 жылға дейін сотталды 83 адам
Партиядан шығарылды 52 адам
Комсомолдан шығарылды 787 адам
Комсомолдық сөгіс алды 1 138 адам
ЖОО қызметінен алынды 12 ректор
Оқудан шығарылды 246 студент
ІІМ қызметінен босатылды 1 200 адам
Басқа министрліктерде қызметінен босатылды 309 адам
Тоңдырды мені, тоңдырды сені
Желтоқсан желі ызғарлы...

1986 ж. Желтоқсан
Алматы.
Брежнев алаңы.
Мемлекеттік егемендік туралы
Декларация
Мемлекеттік егемендік туралы декларация
1990 ж. 25 қазанда Қазақ КСР Жоғарғы
Кеңесінің қаулысы бойынша қабылданған
тарихи құжат.
Декларацияда Қазақ КСР-інің мемлекеттік
егемендігі жарияланып, елдің саяси-
құқықтық тәуелсіздігінің бағдарламасы
баяндалды. Ел аумағының тұтастығы, оған
қол сұғылмайтындығы, қазақ халқының
және Қазақстандағы басқа да этнос
өкілдерінің төл мәдениетін, дәстүрін, тілін
қайта түлету мен дамыту, ұлттық қадір-
қасиетті нығайту мемлекеттің аса маңызды
міндеттерінің бірі ретінде айтылды.
Тұңғыш Президент
сайлауы
1991 жылдың 16 қазанында Жоғарғы Кеңес «Қазақ ССР Президентін сайлау
туралы» заңды қабылдады. Осы заңмен бірге 1991 жылдың 1 желтоқсанын Қазақ
ССР Президентін сайлау күні ретіндей белгілеген қаулы да шықты. Осылайша
Қазақстан тарихында тұңғыш рет Республика басшысын жалпыға бірдей, тең және
төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы таңдауға жағдай
жасалды. Айта кетерлігі, Президент лауазымына үміткер ретінде сайлауға 3
кандидат ниет білдірген болатын. Олар: Нұрсұлтан Назарбаев, Олжас Сүлейменов
және Хасен Қожа-Ахмет. Кейіннен сайлау күніне аз қалғанда ақын, қоғам
қайраткері Олжас Сүлейменов Нұрсұлтан Назарбаевты қолдайтынын мәлімдеп,
сайлаудан өз кандидатурасын алып тастады. Ал Хасен Қожа-Ахмет өзін қолдайтын
сайлаушылардың ең төменгі шегін жинай алмай, Орталық сайлау комиссиясы оны
тіркеуден бас тартты. Осылайша, Нұрсұлтан Назарбаев іс жүзінде бірден-бір
кандидат болып шықты.
5-желтоқсан күні Орталық сайлау комиссиясы
сайлаудың соңғы қорытындысын жария етті.
Ол бойынша республикадағы 21 сайлау
округіндегі сайлаушылар тізіміне 9 961 242
азамат енгізілген. Олардың ішінде сайлауға 8
788 726 адам немесе 88,23% дауыс беруге
қатысты. Сайлау нәтижесі бойынша
Н.Назарбаевты қолдап сайлаушылардың 8 681
276-і дауыс берген, бұл дауыс беруге
қатысушылардың 98,78% пайызын құрады.
Назарбаев Нұрсұлтан Әбішұлы
(6 шілде 1940 жыл, Шамалған ауылы, Алматы
облысы) — Қазақстанның мемлекет қайраткері,
ғалым, Қазақстан Республикасының тұңғыш
президенті. 1990 жылғы 24 сәуірден бастап, 2019
жылдың 20 наурызы аралығында Қазақстан
президенті болды.

Бұрын ол Қазақ КСР-ның президенті болды. 2015
жылдың сәуір айында мерзімінен бұрын президент
сайлауында бесінші президенттік мерзімге қайта
сайланды, ресми деректерге сәйкес, 97,75% дауыс
жинады. Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы
(1984-1989). 1962 жылдан бастап КОКП мүшесі. КОКП
ОК (1986-1991) мүшесі; КОКП Орталық бақылау
комиссиясының мүшесі (1981-1986). Қазақстан
Компартиясы Орталық Комитетінің хатшысы (1979-
1984 жж.), Қазақстан Компартиясы Орталық
Комитетінің бірінші хатшысы (1989-1991).
Кеңес Одағының тарихи сахнадан жойылуы
1991 ж. тамызда мемл. төңкеріс жасау
әрекеттері сәтсіздікке ұшырады. Кеңес
Одағының бұдан әрі өмір сүруі мүмкін
болмай қалды. 1991 ж. желтоқсанда
Минск қаласында КСРО-ның бастапқы
құрылтайшылары болған одақтас
республикалар Беларусь, Ресей, Украина
басшылары өздерінің КСРО-ны
тарататындықтарын жариялады (қ.
Беловеж келісімі). Сөйтіп, КСРО өзінің
өмір сүруін тоқтатты. 1991 ж. 21
желтоқсанда бұрынғы КСРО
республикалары Армения, Әзірбайжан,
Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан,
Тәжікстан, Түркменстан, Өзбекстан,
Украина Алматы қаласында өздерінің
Тәуелсіз мемлекеттер Достастығын
құратындықтары жөніндегі декларацияға
қол қойды.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
1991 ж. желтоқсанның 8-інде Минскіде (Беловеж)
Ресей, Беларусь және Украина басшылары кездесіп,
1922 ж. КСРО құрылуы туралы Келісімі істен
жойылғандығы және ТМД құрылғандығы туралы
келісімге қол қойды. 1991 ж. желтоқсаннның 13-інде
Орта Азия мен Қазақстан басшылары Ашхабадта
кездесіп, «Беловеж келісімін» қолдайтын-дықтарын
мәлімдеді. 1991 ж. желтоқсаннның 20-ында
Әзірбайжан, Армения, Беларусь, Қазақстан,
Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан,
Түрікменстан, Өзбекстан басшылары Алматыда 21
желтоқсанда ТМД-ны құру туралы Келісім
хаттамасына қол қойды. Кездесуге қатысушылар ішкі
және сыртқы саясаттың әртүрлі салаларында
ынтымақтастыққа бейілділігін растайтын, бұрынғы
КСР Одағының халықаралық міндеттемелерін
орындауға кепілдік жариялайтын Алматы
Декларациясын қабылдады.

Ұқсас жұмыстар

Желтоқсан қаһармандары

Желтоқсан оқиғасы. 1986 ж

Қазақстандағы 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы

"Желтоқсан оқиғасы"

Қайраттың отбасы

Қазақ әдебиеті

Ар намысым, қасіретім, мақтанышым - Желтоқсан

Қазақстандағы 1986 жылғы Желтоқсан ұлт - азаттық қозғалыстардың жал

Желтоқсан оқиғасының сипаты

“Желтоқсан ызғары”

Пәндер