ФОЛЬКЛОРЛЫҚ ШАҒЫН ЖАНРЛАР ПОЭТИКАСЫ

Презентация қосу

ЖАҢАРТЫЛҒАН ӘДЕБИ
БІЛІМ МАЗМҰНЫНДАҒЫ
ФОЛЬКЛОРЛЫҚ ШАҒЫН
ЖАНРЛАР ПОЭТИКАСЫ
Орындағандар:
Жүнісбек Муслима
Рәтбек Нұрай
Қалижанқызы Ания
Ғылымхан Инабат
Абдықал Мөлдір
Сабыржанова Шолпан
Поэтика деген не ?
Поэтика (грек тілінде poietik
fehne — шығармашылық өнер)—әдебиеттанудың
пәні, көркем шығарма құндылығын бар
болмысымен айқындайтын жүйе туралы
ғылым.Поэтика негізгі 3 саланы,
мәтіннің дыбыстық, сөздік, образдық құрылымын
зерттейді.
Поэтиканың басты мақсаты—осы үш саланың
толық жүйеленген эстетикалық амалдарын анықтау.
Кең мағынасында поэтика әдебиет теориясымен
үндес ұғымды білдірсе, ал нақтылы мағынада сол
теориялық әдебиеттің бір саласы ретінде
қабылданады.
Әдебиет теориясының саласы ұғымындағы
поэтика әдеби тек пен түрдің, ағым мен бағыттың,
стиль мен әдістің ерекшеліктерін зерделейді,
сондай-ақ көркемдік тұтастық деңгейлерінің ішкі
байланыс заңдылықтарын, олардың ара қатынасын
зерттейді. Оның өзі зерттеу нысанына
байланысты романтизм поэтикасы, романның
поэтикасы немесе белгілі бір суреткер
шығармаларының поэтикасы не көркем шығарма
поэтикасы болуы мүмкін.
Қазақ фольклор жанрлары
Қазақ фольклоры жанрға аса бай.
Музыкалық фольклор жанрларын есепке
алмағанның өзінде ауызша сөз өнерінің
50-ге жуық жанры бар.

тұрмыс-салт
Жыр додасы айтыс Қара сөз түрінде
жырлары: жар-
(айтыс өз ішінде: айтылатын миф,
жар, беташар, Көне жыр,
ақындар айтысы, ертегі, әңгіме,
сыңсу, батырлар
қыз бен жігіт аңыз,әпсана,
тойбастар, жыры, тарихи
айтысы, бәдік хикая, хикаят,
қоштасу, жыр,
айтыс, қайым шежіре; шағын
естірту, көңіл ғашықтық
айтыс т.б. деп жанрлар:
айту, арбау, жыр, тарихи
бөлінеді); жұмбақ, мақал-
дұға, бәдік, өлең, қисса,
шешендік сөздер, мәтелдер,
бақсы сарыны, дастандар;
толғау, терме, нақыл,
бата,
желдірме, арнау, жаңылтпаш,
жарапазан
қара өлең, тақпақ; мазақтама.
сынды үлгілері
Сөз өнерінің бастауы ауыз әдебиетінде
жатқандықтан, тарихи поэтика өзінің негізін ауызша
сақталған сөз өнерінен алады. Тарихи поэтиканың
негізгі мәселесі — жанр, жанрлық түрлер тарихи
қалыптасқан жағдайға байланысты бірлікте не жеке
қарастырылады. Жанр мен жанрдың шекарасы
өзгермелі, сондықтан поэтикалық жүйе дәуір
ықпалында өзгеріске түседі де, осы өзгерістерді
тарихи поэтика зерттейді. Қазақ әдебиеттануында
А.Байтұрсынов поэтика ұғымын қисын деп алады.
Ол тіл қисыны яки лұғат қисынына сөздің келісті
болатын заңдарын, шарттарын біліп тізу деген
анықтама береді. Шығарманың өңді, ұнамды болу
шарттарын белгілейді: ақын тілі сөздің
дұрыстығының, тазалығының, дәлдігінің үстіне,
көрнекті, әуезді болу жағын да талғайды.
Біздің ойымызша, фольклордағы жанр ұғымы әдебиеттегіден сәл өзгешелеу. Фольклорда жанр-
сюжеттің шығармаға айналу жолдары мен елге тарау, айтылу, орындалу мәнері. Яғни, фольклордың
поэтикасы мен әлеуметтік-тұрмыстық функциясы оның жанрларын сипаттап,әдебиеттен
ерекшелендіріп тұрады.Демек, егер біз әдебиеттің эпос, драма, лирика тектері бар десек, онда
фольклор орындалу мәнері мен ел арасында өмір сүру жағдайына байланысты өзінше текке және
жанрға саралануы керек. Осы тұрғыдан келгенде, фольклорды үш үлкен текке бөлуге болады.

Фольклор

Қара сөз (проза) Сөйлесу (диалог)

Өлең (стих)
Фольклордың шағын жанрлары
Тұрмыс-салт
Жаңылтпаш Жұмбақ Мақал-мәтелдер Мысалдар
жанрлары

Тұрмыс-салт жырлары - қазақ халқының әдет-ғұрып, салт-жораларына байланысты туындаған өлең-жырлар.

Жаңылтпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң
айтуға үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылтпаштың сөздері адамды жаңылдыратындай қиын,
көбінесе,ұяң және қатаң дауыссыз дыбыстардан құралады,қара сөз немесе өлең түрінде болады.

Жұмбақ- адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап
сипатталатын шағын әдеби жанр.

Мақал-нақыл сөз.Ол өмірдегі түрлі құбылысты жинақтап,бір не екі тармақтан тұратын, алдыңғы жолдарында
пайымдап,соңғы жолдарында қорытылған ой айтатын халықтық бейнелі поэтикалық жанрдың бір түрі.
Мәтел-өзінің негізгі түйіндеуін кесіп айтпайтын, бір-бірімен кереғар шендестіруі жоқ, қорытындысы тұспалды,
қысқа да нұсқа нақыл сөз.
Мысал-шағын көлемді , адамға сабақ боларлық тәрбиелік,тағлымдық мәні бар шығарма.Көбінесе аң,
xайуанаттар,жәндіктер туралы жазылады.Сол арқылы адам бойындағы мін,әлеуметтік ортадағы кемшілік мазаққа
айналдырып,сықақпен сыналады.
ЖАНР дегеніміз...
Жанр – өнердің, әдебиет пен фольклордың, Көп қырлы болатыны – онда әр
бір жағынан, жалпы, көп қырлы түрлі әдістер мен тәсілдер көрініс
(универсалды) категориясы да, екінші табады
жағынан, нақтылы категориясы

Әр жанрдың өзіндік ерекшелігі,
заңдары болады. Оларды
білмейінше өнердің, фольклор мен нақтылы болатыны – шығарма
әдебиеттің табиғатын, сырын белгілі бір жанрдың аясында туады
түсіну мүмкін емес, сондай-ақ
шығарманы дәл танып, терең
талдап, әділ бағалау да қиын.

Фольклордың шағын жанры дегеніміз- көлемі жағынан шағын шығармалар..
Сонымен біз фольклорды сөз өнері деп қана білсек, жанр дегеніміз,
әдебиеттегі сияқты, көркемдік жүйенің жиынтығы болып шығады. Біз
бұл жерде В.Я.Пропптың пікірін толық қолдаймыз. Ол былай деп
жазады: «Жанр деп, егер кең мағынада алатын болсақ, көркемдік жүйесі
бірыңғай ескерткіштер жиынтығын, немесе тобын айтуға болады.
Фольклор сөз өнеріне жататын шығармалардан құралғандықтан, ең
алдымен шығармашылықтың осы түрінің ерекшеліктері мен
заңдылықтарын, оның поэтикасын зерттеу керек... Поэтика дегеніміз –
көркемдік нысананы, сезім мен ой сырын ашу үшін қолданылатын
тәсілдердің жиынтығы, қысқарта айтқанда – оқиғалық және идеялық
нақты мазмұнмен бірлікте алынған
форма».Бұл анықтама көркем әдебиет жанрларын сипаттайды. Осыны
қабылдай отырып, фольклор жанрларын анықтауда тағы бір шарт бар
екенін ескеру қажет. Ол – фольклордың әлеуметтік-тұрмыстық
функциясы және осыдан туындайтын фольклордың өзіне ғана тән
белгілер: ауызша туып, ауызша таралуы; варианттарының болуы; халық
тұрмысымен тығыз байланысы; орындалу мәнері; әнмен сүйемелденуі.
Бұл белгілердің ешбірі жеке тұрып фольклорлық жанрды толық
сипаттай алмайды. Солай бола тұрса да бір фольклорлық жанрды
сипаттау үшін бұл белгілердің бәрі түгел болуы міндетті емес. Олардың
екі-үшеуі ғана басты фактор болып, бір фольклорлық жанрға өзіндік
қасиет бере алады.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА

РАҚМЕТ !

Ұқсас жұмыстар

Жанр поэтикасы

Эпикалық роман

Әдеби тек

Көркем әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық мәселесі

Атың шықпаса, жер өрте мақалы туралы жер өртеп шығарған атыңның несі мұрат

Қазақ ауыз әдебиетінің этнопедагогикалық мәні

Кескіндеме - белгілі бір заттың бетіне бояу арқылы салынатын көркем шығармалар атауы

Көркем шығармадағы суреткер шеберлігіне аса ден қоятын ғалым

Стиль және сән

Мұхтар Әуезов, оның қазақ әдебиетіндегі орны және фольклортану мәселелері

Пәндер