Публицистикалық стильдің тіл ерекшеліктері

Тәжірибелік сабақ № 8

Тақырып: Қазақ әдеби тілінің функционалды стильдері. Функционалды стильдер жүйесі. Публицистикалық стиль.

Жоспар:

Публицистикалық стиль, басқа стильдерден өзіндік белгілері. Қоғам өміріндегі маңызы

Публицистикалық стиль, оның фонетикалық, лексика-грамматикалық ерекшеліктері

Публицистикалық стиль

қоғамдық-саяси, үгіт-насихаттық әдебиеттерде, бұқаралық ақпарат құралдарында қолданылатын функционалды стильдердің бір түрі.

Публицистика (латынша: рublikus - көпшілік, әлеумет) - қоғам өмірі үшін маңызды мәселелерді талқылау деген ұғымда жұмсалады.

Публицистикалық стиль қоғамдық талапқа сай жазылған шығармалардың негізінде қалыптасады.

Публицистикалық стильдің тіл ерекшеліктері

Публицистикалық стильдің басты сипаты:

Ауызша

Жазбаша

радио, теледидар, шешендік сөздер т. б.

газет, журналдардағы мақалалар, памфлет, очерк т. б. шығармалар

Публицистикалық стиль

әңгіме өзегінің дәлелі болуы тиіс, соның нәтижесінде тыңдаушыларға бір нәрсені әуелі түсіндіріп, содан соң ойлантып, ақырында бір әрекетке ұмтылдыруды көздеуі қажет

тыңдаушыға жақсы әсер етіп, сүйсіндіретін эстетикалық

қасиеті болуы тиіс

Р. Сыздық

әлеуметтік-саяси тақырыптағы шешендік сөздер, бұларға митинг, конференция, съезд, сессиялардағы сөздер, баяндамалар, хабарламалар, радио-теледидардан берілетін саяси, әлеуметтік шолулар т. б.

академиялық шешендік - ЖОО-дағы лекциялар, ғылыми баяндама, хабарлама т. б.

сот ісіндегі шешендікке прокурордың айыптау сөзі, адвокат-қорғаушының сөзі, айыпкердің сөзі т. б.

діни қызметте қолданылатын шешендік (құран оқу, қазақша иман сөздері. Барлығына қойылатын басты талап - ойдың көркем, әсерлі болуы

Публицистикалық стильде жазылған

шығарма:

А. Н. Васильеваның дәлелдеуінше, публицистикалық стиль мынандай шағын стильдерге жіктеледі:

1) ресми-ақпараттық публицистикалық стиль

2) ақпараттық-іс публицистикалық стилі;

3) ақпараттық-аналитикалық публицистикалық стиль;

4) ақпараттық-экспрессивтік публицистикалық стиль;

5) бейресми-ақпараттық публицистикалық стиль;

6) жалпы публицистикалық стиль директивалық публицистикалық стиль;

7) салтанатты-декларативтік публицистикалық стиль;

8) таза публицистикалық стиль;

9) экспрессивтік публицистикалық стиль;

10) репортаж публицистикалық стилі;

11) фельетон публицистикалық стилі.

Публицистикалық стилінің жанрлық түрлері:

Публицистикалық стилдің көлемді түрлері:

СҰХБАТ- ақпараттанған тұлғамен өткізілетін диалог мәселесін ұйымдастыру.

Қысқа және кеңейтілген белгіні құрап, яғни оқиғаларды белгілеп, нақтылығы жөнінде ақпаратты айтып отырады.

Мақала -жанр, пікір түріндегі мәселелер немесе көрсетілген зерттеу оқиғаларының нәтижесі, олардың дәйектерімен аралық тезистерінің тізбегі арқылы басты тезистен оның негізін ашу.

Репортаж-Бұл журналисттердің жаңалық жанры, яғни оқиғаны баяндау. Бұндай шығарма мамандармен сұхбаттасуды, құжаттарды талдау мен баяндауды, автор оны қалай алғаны жөнінде көзімен көрген адамдармен кездесу, болған оқиғаларға бару туралы баяндау.

Ал жанрлық түрлеріне: бас мақала, ақпараттық хабар, очерк, халықаралық шолу және радио-теледидардан берілетін хабарлар. Әрқайсысының өзіндік тілдік, сөз қолдану ерекшелігі бар:

Тілдік ерекшеліктері

- жалпы саяси лексика, халықаралық терминдер, күрделі тіркестер (егемендік, өркениет, бағдарлама, демеуші, халықаралық олимпиада, театр

- тұрақты сөз тіркестері, мақал-мәтелдер, афоризмдер мен перифразалар (Жауапкершілігі ұлан-асыр істе заңғар шыңнан көріну - баршамызға парыз. Алдыңғы кезекте саналы болашаққа ұмтылу керек

а) лексика-фразеологиялық: зат пен құбылысқа оқырман назарын аудару үшін экспрессивті-эмоционалды реңктегі сөздер және бағалауыш лексика (ХХI ғасыр көшбасшысы, ұлтжандылық, жарыс жүлдегері, еңбек майданы, ерлік мектебі

ә) морфологиялық: көптік тұлғалы зат есімдер, күрделі, қысқарған, жалқы, деректі, дерексіз зат атаулары, сан есім, сын есім, етістік тұлғалары, үстеулер (оқиғаның, т. б. қайда, қашан өткені жайлы . . . ) шетелдік жұлдыздар, ең басты бәсекелестер, жиырма бірінші ғасыр, жоғары палата - сенат, т. б.

б) синтаксистік: бұйрықты, лепті, риторикалық сұраулы сөйлемдер, сөз қайталаулар (Мен - тәуелсіз елдің ұрпағы! Бізге қандай қаламгер қажет? т. б. )