Публицистикалық стильдің тіл ерекшеліктері

Презентация қосу

Тәжірибелік сабақ № 8

Тақырып: Қазақ әдеби тілінің функционалды стильдері.
Функционалды стильдер жүйесі. Публицистикалық
стиль.
Жоспар:
1. Публицистикалық стиль, басқа стильдерден өзіндік белгілері. Қоғам
өміріндегі маңызы
2. Публицистикалық стиль, оның фонетикалық, лексика-
грамматикалық ерекшеліктері
Публицистикалық
стильдің жазба түрінің ең
алғаш қалыптаса бастауы

Мәдениеті ерте дамыған
Халықтың жалпы
елдерде публицистикалық
мәдениеті мен
жанр ерте қалыптасты.
экономикасына
Оған орыс тілі мысал бола
байланысты.
алады.

Ресейде XVIII ғасырда ең бірінші ХІХ ғасырдың екінші жартысы
газет жарық көрді; сықақ публицистикаға үлкен өзгерістер
журналдар шыға бастады. енді. Бұл кезде революцияшыл-
Радищевтің "Петербургтен демократтар публицистиканы
Москваға саяхаты" сол кезде царизмге қарсы күрес құралы
жалынды публицистикалық етіп жұмсады.
шығарма болып есептелді.
1920 ж. басында. Қазақ тілі" (1919 ж.,
Семей), "Дұрыстық жолы" (1919 ж.,
Орда), "Жаңа өмір" (1920 ж., Ташкент),
"Тіршілік" (1918-1919 ж., Ақмола),
"Ұшқын" (1919-1920 ж.ж., Орынбор),
"Кедей сөзі" (1920 ж., Омбы) және басқа
советтік газеттердің бетінде басылған
өлеңдер мен әңгімелер революциялық
жеңісті қуанышпен қарсы алған тілек-
мақсатты бейнелейді.
1913 жылы басылған 1920 жылдары
азын-аулақ республикалық тұңғыш
кітаптардын ішінде газет "Еңбекші Қазақ"
С.Көбеевтің "Қалың (қазіргі "Егемен
мал" романы, "Айна", Қазақстан") шыға бастады.
"Қарлығаш" т.б. Бұл тұста казақ
туындылары Қазанда публицистикасы жаңа
жарық көрген. белеске көтерілген еді

Қазақ тілінде ең
тұңғыш басылған
кітаптың бірі - "Қозы
Көрпеш-Баян сұлу"
қиссасы (ең алғаш
1816 жылы басылды).
Публицистика (латынша:
рublikus - көпшілік, әлеумет) -
қоғам өмірі үшін маңызды
мәселелерді талқылау деген
ұғымда жұмсалады.

қоғамдық-саяси, үгіт-
насихаттық әдебиеттерде,
Публицистикалық бұқаралық ақпарат
құралдарында
стиль қолданылатын
функционалды стильдердің
бір түрі.

Публицистикалық стиль
қоғамдық талапқа сай жазылған
шығармалардың негізінде
қалыптасады.
Публицистикалық стильдің тіл ерекшеліктері

Толымсыз сөйлемдер,
Экспрессивті сөздер, мақал- эллипсис сөйлемдер
мәтелдер, тұрақты Тақырыпқа сай терминдер,
(сөйлемнің бір мүшесін
тіркестер, сөйлемдер. неологизмдер(жаңа сөздер);
алып тастау арқылы
құрылған сөз үлгісі.

Тыңдаушылардың көңілін Осы тұлғалар
Эллипсис адамдардың бір- публицистикалық сөзге
бірімен сөйлесу барысында, бұратын қаратпа сөздер,
сұраулы және лепті экспрессивтік екпін, ырғақ,
диалог түрінде көбірек жинақылық бейне береді.
қолданылады. сөйлемдер.
Публицистикалық стильдің басты сипаты:

Публицистикалық
стильдің
Сөз тақырыбы өмірдің
тыңдаушыларын әр саласына
коммуникатитік байланысты
Сөз экспрессивті, байланысқа болғандықтан, ол
екіпінді болады. тартатындай тақырыбына сай
Публицистикалық болып құралады; ғылыми стильге,
сөз өте жинақы, көркем әдебиет
тұжырымды стиліне жуықтап
болып құралады. келеді.

Публицистикалық стиль

Ауызша Жазбаша

газет, журналдардағы
радио, теледидар,
мақалалар, памфлет, очерк
шешендік сөздер т.б.
т. б. шығармалар
Публицистикалық
стильдің ауызша тараған
түріне бұрыннан
қалыптасқан шешендік
сөз жатады.

Белгілі бір әлеуметтік тыңдаушыға жақсы
мәні бар тақырыпты әсер етіп, сүйсіндіретін
қозғайтын және эстетикалық
шаршы топ алдында қасиеті болуы тиіс
айтылатын сөз болуы
керек
әңгіме өзегінің дәлелі болуы
тиіс, соның нәтижесінде
тыңдаушыларға бір нәрсені
әуелі түсіндіріп, содан соң
ойлантып, ақырында бір
әрекетке ұмтылдыруды
көздеуі қажет
әлеуметтік-саяси тақырыптағы шешендік сөздер,
бұларға митинг, конференция, съезд, сессиялардағы
сөздер, баяндамалар, хабарламалар, радио-теледидардан
берілетін саяси, әлеуметтік шолулар т.б.

академиялық шешендік – ЖОО-дағы лекциялар, ғылыми
баяндама, хабарлама т.б.
Р. Сыздық

сот ісіндегі шешендікке прокурордың айыптау сөзі,
адвокат-қорғаушының сөзі, айыпкердің сөзі т.б.

діни қызметте қолданылатын шешендік (құран оқу,
қазақша иман сөздері. Барлығына қойылатын басты талап –
ойдың көркем, әсерлі болуы
Публицистикалық стильде жазылған
шығарма:

Қоғамдық өмірмен тығыз
байланыста болады.
Жұртшылықты қоғамдық өмірдегі
өзгерістер мен

жаңалықтардан
хабардар етеді.
Өте жинақы, тұжырымды болып
құралады.
Логикалық жағынан қисынды да
дәлелді, көңілге қонымды болып,
бұқараға ықпал етеді.
Шешендік сөздер, даналық сөздер
көп қолданылады.
Тақырыбы өмірдің әр саласына
байланысты болады.
Жан-жақтылық пен
сауаттылықты талап етеді.
А. Н. Васильеваның дәлелдеуінше, публицистикалық стиль мынандай
шағын стильдерге жіктеледі:

1) ресми-ақпараттық 7) салтанатты-декларативтік
публицистикалық стиль публицистикалық стиль;

2) ақпараттық-іс 8) таза публицистикалық
публицистикалық стилі; стиль;

3) ақпараттық-аналитикалық 9) экспрессивтік
публицистикалық стиль; публицистикалық стиль;

4) ақпараттық-экспрессивтік 10) репортаж
публицистикалық стиль; публицистикалық стилі;
5) бейресми-ақпараттық 11) фельетон публицистикалық
публицистикалық стиль; стилі.

6) жалпы публицистикалық
стиль директивалық
публицистикалық стиль;
Публицистикалық стилінің жанрлық
түрлері:

• Деректемелер
• Рецензия
Деректеме,хабарлама • Аннотация
жанры
• Бас мақала
Аналитикалық жанр • Мақала
• Сын-пікір
мақаласы

• Очерк
Көркем- • Фельетон
публицистикалық • Репортаж
жанр: • Эссе
Публицистикалық стилдің көлемді түрлері:

СҰХБАТ- ақпараттанған тұлғамен өткізілетін
диалог мәселесін ұйымдастыру.
Қысқа және кеңейтілген белгіні құрап, яғни
оқиғаларды белгілеп, нақтылығы жөнінде
ақпаратты айтып отырады.

Мақала -жанр, пікір түріндегі мәселелер немесе
көрсетілген зерттеу оқиғаларының нәтижесі,
олардың дәйектерімен аралық тезистерінің
тізбегі арқылы басты тезистен оның негізін ашу.

Репортаж-Бұл журналисттердің жаңалық
жанры, яғни оқиғаны баяндау. Бұндай шығарма
мамандармен сұхбаттасуды, құжаттарды талдау
мен баяндауды, автор оны қалай алғаны
жөнінде көзімен көрген адамдармен кездесу,
болған оқиғаларға бару туралы баяндау.
Ал жанрлық түрлеріне: бас мақала, ақпараттық
хабар, очерк, халықаралық шолу және радио-
теледидардан берілетін хабарлар. Әрқайсысының
өзіндік тілдік, сөз қолдану ерекшелігі бар:

Ал айырмашылығы –
көлеміне, берілетін
хабардың мазмұнына,
Публицистикалық көкейкестілігіне,
стильдің жанрлары әр айтушының
Публицистикалық түрлі болғанмен, сипаты проблеманы қандай
стильге жататын сөз ортақ, тілдік бірліктерді дәрежеде жеткізуі
жанрларының таңдауы ұқсас, бірақ сияқты
ұқсастықтары қоғамда ықпал етуінің сапасы әр прагматикалық
болып жатқан деңгейде болады. Ең бағдарына
оқиғаларды халыққа бастысы, байланысты,
жылдам жеткізуді публицистикалық стильдің сондықтан жанрлар
қамтамасыз етеді, маңызды міндеті өмірде тобы шоғырланып,
жазылған немесе болып жатқан оқиғаларды өзінің маңыздылығын
айтылған пікірдің тез жеткізу, мәнін ашу, баға тағы да алға
шындығына беру, халыққа ықпал ету шығарып отырады.
оқырманның көзін сияқты коммуникативтік-
жеткізіп қана прагматикалық қызмет
қоймайды, сол берілген атқаратын диапазонды кең
оқиға туралы стиль түрі болғандықтан,
көпшіліктің көзқарасын сөз жанрлары да көбейе
қалыптастырады. түседі.
Тілдік ерекшеліктері

а) лексика-фразеологиялық: зат пен ә) морфологиялық: көптік тұлғалы
құбылысқа оқырман назарын аудару зат есімдер, күрделі, қысқарған,
үшін экспрессивті-эмоционалды жалқы, деректі, дерексіз зат
реңктегі сөздер және бағалауыш лексика атаулары, сан есім, сын есім, етістік
(ХХI ғасыр көшбасшысы, ұлтжандылық, тұлғалары, үстеулер (оқиғаның, т.б.
жарыс жүлдегері, еңбек майданы, ерлік қайда, қашан өткені жайлы...)
мектебі шетелдік жұлдыздар, ең басты
бәсекелестер, жиырма бірінші
ғасыр, жоғары палата – сенат, т.б.
– жалпы саяси лексика, халықаралық
терминдер, күрделі тіркестер б) синтаксистік: бұйрықты, лепті,
(егемендік, өркениет, бағдарлама, риторикалық сұраулы сөйлемдер,
демеуші, халықаралық олимпиада, сөз қайталаулар (Мен – тәуелсіз
театр елдің ұрпағы! Бізге қандай
– тұрақты сөз тіркестері, мақал- қаламгер қажет? т.б.)
мәтелдер, афоризмдер мен
перифразалар (Жауапкершілігі ұлан-
асыр істе заңғар шыңнан көріну –
баршамызға парыз. Алдыңғы кезекте
саналы болашаққа ұмтылу керек
Публицистикалық стиль қазіргі
әдеби тілдің ең жүгі ауыр, елеулі
саласы қоғамдық-саяси жағдайды
білуге ықпал жасайды.

Ұқсас жұмыстар

Қазіргі қазақ әдеби тілінің функционалды стильдері

Стиль және оның түрлері

Публицистикалық стиль

Иран - Қазақстанның тәуелсіздігін мойындаған алғашқы мұсылман мемлекет

Ресми іс қағаздары тілінің сөз бедері

ӘДЕБИ ТІЛГЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА

Публицистикалық стильдің жанрлық типтері

Мәтіндердің ғылыми, ресми іс-қағаздар, публицистикалық стильдері

Іс –қағаздарының стилі

Қазақ терминологиясы

Пәндер