Бүйрекүсті безі

Ішкі секрециялық бездер және олардың қызметтік ерекшеліктері

Орындаған: Ещанова Жұлдыз

Адам денесіндегі көптеген жасушалар арнаулы тіндер, мүшелер және жүйелердің дағдылы қызметі, олардың өзара және сыртқы ортамен өте күрделі қарым-қатынасы жүйке және гуморальды жолмен реттелуі арқылы іске асады. Қызметтердің гуморалды реттелуінде маңызды рөлді ішкі секреция бездері, яғни эндокриндік бездер атқарады.

Ішкі секрециялық (endo-ішкі, crino-бөлемін) немесе эндокриндік бездер деп шығарушы түтігі жоқ және секрет немесе экскреттері терінің бетіне немесе шырышты қабықтардың бетіне құйылатын сыртқы секреция бездеріне қарама-қарсы өз секретін тікелей қанайналым жүйесіне бөлетін бездерді айтады. Олар организмнің ішкі ортасына арнаулы биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады. Ішкі секреция бездері жасап шығарған заттар гормон деп аталады.

Эпифиз

Гипофиз

Қалқанша безі

Айырша без

Бүйрек үсті безі

Ұйқы безі

Аналық без

Аталық без

Ішкі секреция жүйесін 4 топқа бөлеміз:

Ішкі секреция

Шеткері эндокриндік бездер:

Аралас бездер:

Жекелеген гормон бөлуші жасушалар:

Орталық реттеуші құрылымдар:

гипаталамус;

гипофиз;

- эпифиз

қалқанша без;

қалқанша маңы без;

-бүйрекүсті без

ұйқы без;

жыныс бездері;

-плацента

нейроэндокриндік (АПУД жүйе) ;

-жүйкелік емес эндокриноциттер

1. Ұрықтың жұтқыншағы мен желбезек қалталарынан пайда болатын энтодермалық бездер бранхиогендік топ

қалқанша, қалқанша жанындағы және айырша бездер

5. Симпатикалық элементтерден пайда болатын эктодермалық бездер адренал жүйесі тобы

2. Ішек түтігінің энтодермалды бездері

3. Мезодермалық бездер

4. Аралық мидан пайда болатын эктодермалық бездер неврогендік топ

ұйқы безі аралшықтары

Бүйрекүсті безінің интерреналды жүйесі және жыныс бездер

эпифиз бен гипофиз

бүйрекүсті бездерінің милы заты мен хромаффинді денелер

Даму орындарына қарай:

Ішкі секреция бездерінің гормондары

Бездер

Гормондар

Гипоталамус

гипофизотропты гормондар (либерин, статин жүйке гормондары (вазопрессин, окситоцин)

Гипофиз

соматотропин (өсу гормоны)

Қалқанша безі

тироксин, трийодтиронин, тиреокальцитонин (қалқансерік безінің кальцитонин гормонына ұқсас)

Ұйқы безі аралшықтары

инсулин, глюкогон

Бүйрекүсті безінің қабығы

кортикостероидтер, минералокортикоидтер (альдостерон), глюкортикоидтар (кортизон), андрогендер, эстрогендер

Бүйрекүсті безінің милы заты

катехоламиндер (адреналин, норадреналин)

Аталық ұрық бездері

андрогендер(тестостерон) андрогендер(тестостерон)

Аналық ұрық бездері

эстрогендер(эстерон, эстрадиол, прогестерон (сары денеде жасалады)

Айырша бездер

тимозин, т. б.

Эпифиз

мелатонин, т. б.

Плацента(бала жолдасы) жатыр

эстрогендер, релаксин, прогестерон

Қалқанша безі

Қалқанша без (glandula thyroidea) ересек адамдағы ішкі секреция бездерінің ең ірісі, мойында кеңірдектің алды мен ішінара қалқанша шеміршекке жанаса көмейдің бүйір беттерінде орналасады.

Бөлімдері: - екі бүйір үлестері;

- үлестерін қосатын қылта;

- жіңішке өсіндісі

Қызметі:

Тироксин гормоны зат алмасуға қатысады;

Организмнің өсуі мен дамуына әсер етеді;

Жүйке жүйесінің қозуы мен жүректің жиырылуын арттырады.

Эпифиз - аралық ми эпиталамусы құрамына кіретін ішкі секреция бездерінің орталық мүшесі.

Салмағы - 0, 2 г.

Қызметі:

жыныс бездерінің қызметін тежейтіні және ағзада жыныстық жетілу кезеңі басталғанша, жыныс гормондарының әсерін төмендетеді;

организмнің күн мезгілдері ауысуына орай өзгеріп, бейімделуіне мүмкіндік береді.

Гипофиз қызғылт түсті кішкене шар тәрізді н/е сопақша без. Без ертоқымда жатады.

Бөлімдері: - алдыңғы үлес;

-артқы үлес;

Алдыңғы үлестің жоғарғы бөлімі сұр төмпеге жанасып жатады және pars tuberallis-пен бөледі. Алдыңғы үлестің артқы бөлімі артқы үлеспен көмкерме түрінде орналасып, аралық бөлік, pars intermedia болады.

Гипофиз

Қызметі:

Алдыңғы бөлігі өсу гормонын түзеді;

Ортаңғы бөлігі пигментті жасушалардың мөлшері мен саны ұлғайтады. Меланиннің түзілуін күшейтеді;

Артқы бөлігінен вазопрессин, окцитоцин бөлінеді.

Орналасқан жері

Пішіні

Салмағы

Бөлінетін гормондар

Бүйректің ұшына орналасқан жұп бедер

Оң жақтағы - үшбұрыш, сол жақтағы - жарты ай тәрізді

Біреуінің салмағы 6-7г,

Адреналин гормонын бөледі н/е көңіл-күй гормоны деп те аталады

Бүйрекүсті безі

Қызметі:

Милы заты қанға симпатикалық жүйенің тонусын сақтап, тамырды тарылту қасиеттері бар норадреналин мен адреналин бөледі;

Қыртыс зат липидтер өндірілетін негізгі жер болып табылады.

Аралас бездер

Аралас бездер сөл де, гормон да бөледі. Сөлді арнайы өзектері арқылы басқа жерде орналасқан мүшелерге, ал гормондарды тікелей қанға бөледі. Сондықтан бұл бездер әрі сыртқы, әрі ішкі секреция бездеріне жатады.

Ұйқы безі

Жыныс бездері

Айырша безі

Қорыта келгенде, адам организмінде ішкі секреция бездерінің күрделі жүйесі жұмыс істейді. Ол жүйке жүйесімен бірге организмнің біртұтастығын қамтамасыз етеді. Қалыптасу бала(ұрық) іште жатқан кезеңде басталады. Туғаннан кейінгі онтогенезде гетерогенді, яғни уақыт бойынша әркелкі даму, содан соң - эндокринді жүйенің инволюциясы(кері қарай дамуы) жүреді.

Қорытынды