ҚЫПШАҚ ХАНДЫҒЫ

Дайындалған:Қорғанбек Елнұр

Қыпшақ хандығы (XI-XIII ғғ басында)

Жоспары

1. Қыпшақтардың қоныстанған жерлері

және этникалық құрамы

2. Қыпшақтардың қоғамдық құрылысы

3. Қыпшақ хандығының саяси жағдайы

4. Қыпшақтардың шаруашылығы

1. Қыпшақтардың қоныстанған жерлері және этникалық құрамы

Қыпшақ хандығы XI ғ құрылды .

Алтайдан Еділге дейінгі аралықты

“Қыпшақтар даласы” (Дешті Қыпшақ)

деп атаған.

Жалпы қыпшақтардың этникалық

құрамы екі бөліктен тұрады

Жалпы қыпшақтардың этникалық құрамы екі бөліктен тұрады

Батыс бірлестігі 11 тайпадан тұрады: елбөрілі, тоқсоба, йетиоба, дурут

Шығыс бірлестік

16 тайпадан тұрады:

8 негізгі, 8 ұсақ

тайпалық

бөлімшелер.

Ең беделдісі бөрілер

болған.

Қыпшақ хандары осы

тайпадан шығып

отырған.

Қыпшақ бірлестігіндегі түрік тілдес тайпалар:

Қимақ

Оғыз

Құман

Ежелгі башқұрт

XIIғ бастап Арал

маңындағы

Қаңлылар

Қарлұқтар

Жіліктер қосылған.

Еуропа саяхатшысы Плано Карпинидің “қаңлылар

қыпшақша сөйлейді екен” дегені толық дәлелдейді.

Қыпшақ халқының қалыптасуы

Дешті Қыпшақта (Қыпшақтар

даласында ) қыпшақ халқының

қалыптасуы заңды құбылыс еді. Бірақ

монғол шапқыншылығы бұған үлкен

нұқсан келтірді. Сөйтіп Қазақстанда

біріңғай халық болып қалыптасу

құбылысы XV ғ дейін кешеуілдеді.

2. Қыпшақтардың қоғамдық құрылысы

Қытай тарихшысы Жүзжани бөрілерді хан әулиетінің тайпасы деп атаған. Хандық биліктің орталығын “орда” деп атаған. Әскери басқару жүйесі бойынша оң және сол қанат болып бөлінді.

Әскери басқару жүйесі екіге бөлінген

Оң қанаттың күші

және беделі басым

орталығы Жайық

өзені бойындағы

Сарайшық қаласы

Сол қанаттың

орталығы Сырдария

өзені бойындағы

Сығанақ қаласы

Екі қанатқа бөлу билікті мызғытпай

ұстап отыру үшін жасалған еді.

Ақсүйек-шонжарларға

Хан

Ханның туыстары

Тархандар

Басқақтар

Бектер

Байлар

Ру-тайпа көсемдері

Құлды “яланкуг” деп атаған

Қыпшақтардың бөгде аттары:

Орыс деректерінде: «Половцы» (далалықтар)

Венгр деректерінде: «Кундар» «командар»

3. Қыпшақ хандығының саяси жағдайы

Қыпшақтар Хорезм елімен қатынасты жақсартуға тырысады. Хорезм билеушілері Текеш пен II Мұхаммед қыпшақ ханы Қадыр Букехан мен оның жиені Алып-Деректің арасындағы билік үшін таласты пайдаланып, Сығанақ қаласын басып алуды ойластырады. Текеш Отырарды билеп отырған Алып-Деректің әскерін өз жағына шығарып, қаланы жаулап алды.