Әлеуметтену және бірегейлік теориялары

Әлеуметтену және бірегейлік теориялары. Әлеуметтену кезеңдері

Әлеуметтену

Әлеуметтену - жеке адамдарға қоғам мен оның құрылымдары тарапынан үнемі әсер ету процесі. Соның нәтижесінде адамдар белгілі бір білімдерді, құндылықтар мен нормаларды игеріп, нақты қоғамда, әлеуметтік топтар мен ұйымдарда өмір сүру тәжірибесін жинақтайды әрі тұлғаға, сол қоғамның тең құқылы мүшесіне айналады. Әрбір жеке адам (индивид), әр жаңа ұрпақ өздері туып, өмір сүріп жатқан әлеуметтік жүйенің мәдени мұрасын игерудің өзіне тән ерекше жолынан жүріп өтеді. Осынау маңызды процесті ғылымда “жеке адамның әлеуметтенуі” деп атайды.

Әлеуметтену және бірегейлік теориялары

Социологияда әлеуметтену мен сәйкестендіру процестерін түсіндіретін екі теория бар. Бұл құрылымдық функционализм (Талькотт Парсонс) және символикалық интеракционизм (Джой Герберт Мид) ұсынатын рөлдік теория.

Рөлдік теорияға сәйкес қоғам - бұл тұтастай алғанда қоғамның тұрақтылығын сақтау үшін жұмыс істейтін әр түрлі функционалды бөліктердің күрделі жүйесі. Әлеуметтік рөлдердің қоғамның ойдағыдай жұмыс жасауына мүмкіндік беретін мақсаттары бар

Символдық интеракционизм - бұл қажеттілікті ғана емес, сонымен қатар жеке тұлғаның әлеуметтену механизмін түсіндіру әрекетті, яғни әлеуметтік нормаларды игеру. Бұл теорияға сәйкес әлеуметтік өзара әрекеттесудің маңызды аспектісі - вербалды және вербалды емес белгілердің (сөздер, мимика) алмасуы. Бұл айырбас кезінде адамдар өз әсерінің басқа адамдарға әсерін елестете алады. Басқа адамдармен өзара әрекеттесу барысында олардың реакциясын болжай отырып, біз өз мінез-құлқымызды саналы түрде бақылау мүмкіндігіне ие боламыз. Басқалардың реакциясын күту нәтижесінде адам өзінше әлеуметтік немесе «айнадағы өзін» дамытады (К. Кулидің терминологиясында) . Бөліну және өзіне басқа адамдардың көзімен қарау қабілеті адамның бойында ерте балалық шақта пайда болады.

Рөлдер теориясы

Символдық

интеракционизм

Әлеуметтенудің мақсаттарын сипаттайды

Әлеуметтенудің құралдары мен механизмін сипаттайды

Әлеуметтенудің қайнар көзі - әлеуметтік нормалардың интернализациясы

Әлеуметтенудің қайнар көзі - адамдардың басқа біреудің рөлін қабылдау қабілеті

Жеке адамды толығымен қоғам қалыптастырады және адамдардың көпшілігі қоғамның «ойын ережелерін» қабылдайды

Жеке тұлға ешқашан толықтай қоғамға жатпайды, әрдайым конформды емес, ойластырылмаған әрекеттерге орын болады

Тұлғаның әлеуметтенуі

Психиологияда «адам» және «тұлға» ұғымдарымен қатар «даралық» ұғымы да қолданылады. Әрбір адамның мәні, оның өмірі мен қызметі жағдайларының өзіндік қайталанбайтын ерекшілігі бар.

Даралық дегеніміз - жеке тұлғаның психиологиялық ерекшеліктерінің қайталанбас қиысуы түрінде байқалатын нақты өзгешелікті айтады.