Эмоцияның қызметтері

Презентация қосу

Тақырыбы:Эмоцияның
лимбикалық теориясы

Дайындаған:Тайшубекова Майра
Байыр Жібек
Тексерген:Сапарова Г.Т
Тобы:ДОВ ТИПО
Эмоция дегеніміз – адамның органикалық
мұқтаждықтарын қанағаттандыру не
қанағаттандырмауға байланысты туатын
психикалық күйлер.
“Эмоция” ұғымы– “емовера” деген латын сөзінен,
“эмоцион” дейтін француз сөзінен шыққан.
Қазақша мәні – тітіркендіру, толқу. Бұл – жан
дүниесінің сыртқы және ішкі әсерлер салдарынан
ызалану, қорқу мен шаттану сияқты
жағдайларының көрініс беруі.
Эмоция – адамдар мен жануарлар дүниесінде де
көрініс беретін кейіп. Эмоциялық күй адамды іс-
әрекеттерге шабыттандырып, тиісті нәтижелерге
жеткізеді немесе көңіл-күйін жабырқатып, іс-
әрекетін бейберекетсіздікке ұшыратады.
Iс-əрекетке ықпал жасау тұрғысынан эмоциялар
стеникалық жəне астеникалық болып бөлiнедi.
Стеникалық эмоциялар адамға қуат берiп, iс-
əрекетке ынталандырады. Бұл жағдайда адам "тау
қопаруға" дайын тұрады.
• Эмоцияның қазіргі заман тарихы У. Джемстің 1884
ж. жарияланған “Эмоция деген не?” атты
мақаласынан басталады. У. Джемс және Г. Лангенің
пайымдаған теориялары бойынша: сезімнің
туындау себебі –сыртқы ырықты қозғалыстар,
сонымен бірге, ішкі ырықсыз жүрек
толғаныстарынан болатын адамның кейіп
өзгерістері. Осы өзгерістерден туындайтын адам
әсерлерінің бәрі – эмоциялық күйді танытады.
“Біздің қайғыруымыз – жылағанымыздан;
қорқуымыз – қалтырауымыздан; қуанғанымыз –
күлгенімізден” делінген (У. Джемс).
Эмоцияның қызметтері
• Эмоциялар мынадай функцияларды атқарады: бағалаушы,
сигналдық, оятушы және коммуникативтi, сонымен қатар
физиологиялық және танымдық процестерге әсер ету функциясын
атқарады.
Эмоцияның түрлері:
Өте күштi эмоциялық əрекет көрiнiсi - аффект қысқа да қарқынды
өтуiмен ерекшеленедi. Бұл сезiм құбылысы субъектi үшiн өте
қажеттi болған өмiр жағдайларының кенеттен өзгерiске түсуiнен
болады. Аффектте адамның қозғалыс əрекеттерi ұстамсыз күйге
келiп, iшкi ағзалар қызметi күйзелiске ұшырайды: тiлден қалады,
жүрегi ұстайды, есiнен танады т.б. Бұл қорыққаннан да, қатты
қуаныштан да болады.
• Адамның көңiл-күйiнiң кейпiн бiлдiретiн жəйттiң бiрi
психологияда фрустрация (көңiлдiң бұзылуы, межелi iстiң
жүзеге аспай қалуы) деп аталады. Жоспарланған iсi мен мүдделi
мақсаты түрлi себептер мен кедергiлерге ұшырып, адам оған
ренжидi, көңiлi құлазып, қайғырып, күйзеледi, ашуға булығады.
Адам көңіл күйінің ерекше көріністері стресс және дистресс
болып табылады. “Стресс” сөзі ағылшын тілінен аударғанда –
зорлану, қысым жасау деген мағынаны білдіреді. Стрестік күй –
соңғы 30-35 жыл ішінде ғылым мен техниканың, өнер мен
білімнің тасқындап дамуына орай және экологиялық жағдайдың
қолайсыздығына сәйкес адамда пайда болған эмоция мен
сезімнің көрінісі. Адам осындай стрестік күйдің психологиялық
ерекшеліктерін біліп, оған бейімделуі қажет.
Адамдар арасындағы қатынас екі негізгі қарым-қатынас каналымен
жүзеге асырылады. Олар: вербалды және вербалды емес.

• Вербалды қарым-қатынас тіл, сөйлеу арқылы жүзеге асады. Тіл – сөз
жүйесі, сөздерді дұрыс құрастыру, ойды сөзбен толық жеткізу,
дыбыстың, интонацияның, сөздің нақтылығы. Тілдік дыбыстық
құбылыс – сөз темпі, дауыс ырғағы, ритм, тембр, дикция.

• Вербалды емес қарым-қатынас - «дене тілі», «ым-ишара тілі» деген
ұғымдармен байланысты. Бұл қарым-қатынас құралына – поза, ым-
ишара, мимика, визуалды қатынас, тұлғааралық дистанция.
Вербалды емес қарым-қатынас ерекшеліктеріне байланысты
зерттеулерді шетелдік ғалымдардың: Пол Экман, Аллан Пиз, Барбара
Пиз, Роджер Акстел, Альбер Мерабян, Альберт Шефлен, В.Б. Шапарь,
Э. Холл, Д. Ньюренберг, Г. Калеро, С. Данкелл, А. Штангль, Карстен
Нимиц, А.Л. Ярбус, т.б. еңбектерінен көруге болад ы.
Лимбиялық жүйе
• Мидың лимбиялық жүйесі дегеніміз не? Ол неден
тұрады? Қуаныш, қорқыныш, ашу, қайғы, жиіркеніш.
Эмоциялар. Біз кейде олардың қарқындылығына
байланысты өзімізді төмен сезінетінімізге қарамастан,
бірақ оларсыз өмір сүру мүмкін емес. Біз, мысалы,
қорқынышсыз не істер едік? Мүмкін біз ессіз суицидке
айналар едік. Бұл мақалада лимбиялық жүйе дегеніміз не,
ол не үшін жауап береді, оның функциялары,
компоненттері және мүмкін күйлері түсіндіріледі.
Лимбиялық теорияның біздің эмоцияларымызға қандай
қатысы бар?
Лимбиялық жүйенің қызметі қандай?
• Біздің лимбиялық жүйеміз қоршаған ортаға әсер етуді реттейді. Барлық кіретін
сенсорлық ақпарат лимбиялық жүйеде үйлестірілген және оның эмоционалды
реакциясын осы жерден табады. Мысалы, иіс сезімі әсіресе Лимбиялық
жүйемен тығыз байланысты. Тыныс алу, ұйқыдан ояту, мотивация, эмоцияға
берілу сияқты өмірлік маңызды функциялар лимбиялық жүйемен басқарылады.
• Оқыту тек сақталатын мазмұнға назар аударылған жағдайда ғана мүмкін
болады. Оқиғалар туралы білімді дұрыс контексте сақтай және жинай білу, есте
сақтау (ұзақ мерзімді жад), өткен тәжірибе туралы есеп бере білу және жаңа
ортада өзін бағдарлай білу, бағдарлау - барлық осы функциялар біздің
лимбикалық жүйеміз арқылы ғана мүмкін.
Лимбикалық жүйе - сезім, қозу және еске байланысты сезімталдыққа қатысатын
адамның ми құрылымы деп аталатын ұғым. Лимбикалық жүйе көптеген ми
қыртыстары мен мидың астыңғы қабаты сияқты құрылымнан тұрады. Лимбикалық
жүйе эндокрин жүйесіне әсер ету арқылы жұмыс істейді. Әдетте, лимбикалық жүйе
мидың рахат орталығы деп аталатын ми ядросының құрылымымен өзара
байланысты. Лимбикалық жүйе сонымен қатар префронталды ми қартысымен де
тығыз байланысты. Лоботомия психо-хирургияның бір түрі, ол лимбикалық
лейкотомия деген атпен де белгілі. Эмоциональді реакциялар лимбикалық жүйе
арқылы іске асады. Ол вегетативтік рефлекстерді реттеуге де қатысады
Аристотель кезінен бастап ғалымдар адам эмоцияларының жұмбақ әлемін
зерттеумен айналысты.
Тарихи тұрғыдан алғанда, ғылымның бұл саласы әрдайым көптеген пікірталастар
мен қызу пікірталастар тудырды; ғылыми әлем эмоциялар адам табиғатының
ажырамас бөлігі екенін мойындауға келгенше.
Шынында да, қазіргі уақытта ғылым мидың белгілі бір құрылымы бар екенін
растайды, атап айтқанда біздің эмоцияларымызды реттейтін лимбикалық жүйе.
• " Лимбиялық жүйе" терминін 1952 жылы
американдық ғалым Пол Д.Маклин эмоцияларға
арналған жүйке субстраты ретінде ұсынған (Маклин,
1952). Сондай-ақ, ол үштұғырлы ми
тұжырымдамасын ұсынды, оған сәйкес адам миы ұя
салатын қуыршағыдағыдай бір-біріне отырғызылған
үш бөліктен тұрады: ежелгі ми (немесе бауырымен
жорғалаушы ми), ортаңғы ми (немесе лимбиялық
жүйе) және неокортекс (ми қыртысы)
Лимбиялық жүйе эмоцияны қалай шығарады?
• Лимбиялық жүйе жеке немесе конъюгативті реакциялардың барлық
спектрі арқылы жүзеге асырылатын дененің ең жалпы функцияларын
қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Лимбиялық жүйенің құрылымдарында
есту, көру, иіс сезу әсерлері сырттан келетін әсерлермен өзара әрекеттеседі.
Лимбиялық жүйенің барлық құрылымдарына кез – келген, тіпті қарапайым
әсер етуі белгілі – және мұндай әсер электрлік, механикалық, физикалық,
химиялық болуы мүмкін, кез-келген жағдайда-бірқатар жауап береді. Бұл
реакциялар әсердің қандай құрылымға бағытталғанына байланысты
әртүрлі қарқындылық дәрежесінде болуы мүмкін. Сіз қарапайым
эксперименттер жүргізе аласыз, кем дегенде жануарларды, кем дегенде
өзіңізді, тіпті үй жануарларыңызды, тіпті көліктегі көршілеріңізді көре
аласыз. Лимбиялық жүйені белсендірудің нақты белгілерін байқау қиын
болмайды.
• Лимбиялық жүйеде өзара қарым – қатынастың бұзылуы эмоционалды
қызметтің тағы бір жағын анықтайды – эмоцияны едәуір күшейту
мүмкіндігі, оны ұзақ уақыт сақтау және кейде эмоцияның патологиялық
жағдайға ауысуы. Көрнекті американдық нейроанат Дж. Пейпс
эмоционалды күйін гиппокам пен таламустың алдыңғы ядроларынан
бастап бел гирусына дейінгі лимбиялық жүйенің құрылымдарындағы
қозулардың нәтижесі екеніне сенімді болды, ал бел гирусы-бұл
эмоцияның аймағы. Мұнда лимбиялық құрылымдардан қозу жаңа
кортекске және оның фронтальды бөліктеріне таралған кезде, белгілі бір
мақсатты әрекетке ықпал ететін, яғни адамның мотивациясын көрсететін
ерекше эмоционалды жағдай пайда болатындығын нақтылау қажет.
Жаңа кортекстің қатысуынсыз эмоция төмен болып шығады, ол өзінің
биологиялық мағынасын жоғалтады және шын мәнінде жалған.
Лимбиялық жүйеге әсер ету мотивациялық өзгерістерге әкелуі мүмкін,
олар енді пайда болмайды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию.- М., 2009.

2. Жақыпов С.М. Жалпы психология негіздері: дәрістер курсы. - Алматы, 2008.- 159.

3. Жақыпов С.М. Жалпы психологияға кіріспе. – Алматы, 2013.

4. Жарықбаев, Қ. Жантануға кіріспе. - Алматы: "ИНФОРМ - АРНА", 2009.- 187.

5. Тәжібаев Т.Т. Жалпы психология, Алматы; "Санат", 1993.

6.Годфруа Ж. Что такое психология? В 2-х т. - М., 2007.

Ұқсас жұмыстар

Эмоцияның түрлері

Еріктің кезеңдері

Эмоция және олардың атқаратын рөлдері мен қызметтері

Эмоциялар және эмоционалдық интеллект

ЭМОЦИЯ ЖӘНЕ СЕЗІМ

Эмоциялар мен сезімдердің қызметтері

Адам өміріндегі эмоцияның рөлі

Эмоцияның даму және қалыптасуы

Эмоция

Тұлғаның мотивациялық сферасының иерархиялық құрылымы

Пәндер