Психология ғылымындағы даму ұғымы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Педагогика факультеті
Психологиялық-педагогикалық және арнайы білім беру кафедрасы кафедрасы

ОМӨЖ №3
Дамудың әлеуметтік жағдаяттары, орталық психикалық
қызмет, жас тұрғысынан жаңа құрылымдар және жетекші
іс-әрекеттер ұғымдары. Іс-әрекеттің тұлғалық сипатының
критерийлері

Орындаған: 7М01101 – педагогика және психология
мамандығының 2 курс магистранты
Жұбаныш
Тексерген:Аружан
п.ғ.к., доцент Тогайбаева А.К.
Жоспары

1 Психология ғылымындағы даму ұғымы

2 Даму заңдылықтары туралы түсінік

Психология психикалық құбылыстардың (жан қуаттарының) пайда болу, даму
және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Психикалық құбылыстар бізді
қоршап тұрған сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы әр түрлі
бейнелері болып табылады. Психология ерте замандардан келе жатқан білім
салаларының бірі. Оның дүниеге тұңғыш келген жері ежелгі Греция. Психология
термині гректің екі сөзінен тұрады: «Псиюхе» (жан), екіншісі «Логос» (сөз, ілім).

Жалпы психология – психика дамуының жалпы заңдылықтарын, оны зерттеу әдістерін, теориялық
принциптерін және оның ғылыми ұғымдарының қалыптасу жүйесін зерттейді. Басқаша айтқанда, бұл ғылым
теориялық және эксперименттік деп аталады. Жалпы психолоия адамның танымы мен практикалық іс-
әрекеттерін, түйсіну мен қабылдауын, ес пен қиялын, ойлау мен сөйлеуін, ерік-жігері мен сезім-күйлерін,
адамның өзін-өзі меңгеруінің жалпы заңдылықтарын қарастырады. Жалпы психология ғылымын зерттеу
нәтижелері бұл пәннің барлық салалары мен тармақтарын дамытып отырудың іргетасы болып есептеледі.

Сондықтан, бұл пәнді меңгеруде мынадай үш мәселені бөліп қарастырамыз:
а) психикалық процестер,
ә) психикалық кейіп,
б) психикалық қасиеттер немесе адамның ара психологиялық ерекшеліктері.
Психика, сана – материяның ең жоғарғы түрде дамыған жемісі және әрекеті. Адамның объективтік дүниені
бейнелеп танып білуі сезімнен тікелей абстрактілі ойға қарай дамиды. Ал, ойлаудың нәтижелері өмір
тәжірибесі мен қоғамдық іс-әрекет арқылы тексеріледі. Осының нәтижесінде анықталған ақиқат болмыс пен
оқиғаның бейнелері біздің ақыл-ойымыз бен санамызға әсер етіп, білім қорымыз бен танымымызды
жетілдіреді. Психика мен психологиялық қасиеттердің бәрі – адамның осы дүниетанымының санада із
қалдырып, белгілі фактіге айналуы. Психиканың және оның өте жоғары түрде дамыған сатысы – сананы,
адамның дара ерекшеліктерін зерттеу мәселелері – психология ғылымының басты міндеттерінің бірі.
Категория – тарихи қалыптасқан адам іс-әрекеті мен
ойлауының принциптері мен заңдары, барлық нәрсе бізге
осылар арқылы беріледі, ой елегінен осылар арқылы
өтеді.

Категория – шындықты оның өзгеруінде,
Категория – адам ойының шындықтың дамуында бейнелейтін ойлау формалары. Ойлау
өз формалары бойынша қозғалуын К-сы адамзаттың да мыңдаған жылдар бойғы
қамтамасыз ететін, нәрселердің
тарихында түзілген танымының жалпы шарттары,
қалыптасуы мен реалдық қызмет
етуінің тәсілін терең ұғынуға жол принциптері. Категория – адамның практикалық
ашатын әмбебап ұғымдар, сондай-ақ, және танымдық қызметінің реалдық нәтижелері
шындықты практикалық-заттық түрде қорытылған логикалық фигуралар. Сондықтан
игерудің идеалды формалары. Адам әрбір адамның адам ретінде қалыптасуы, оның
өзінің іс-әрекетінде табиғатты жай бар ақыл-ойының дамуы да осы қоғамдық заттық-
күйінде, дайын қалпында ғана практикалық іс-әрекетке баулу процесінде, әлеум.
қайталай салмайды, оны белсенді
қозғалысқа қатынасу арқылы тарихи жинақталған
өзгертеді, онда жоқ нәрселерді
жасайды, дамытады. Сол сияқты адам рухани байлықты игеру процесінде іске асады.
ойына да шығармашылық белсенділік Категория бір-бірімен тығыз байланыста
тән. болғандықтан, олар белгілі бір жүйені құрайды,
жүйелі түрде дамып отырады
қасірет
уақыт ахуал

әрекет
орын

Категория жөніндегі ілім
Аристотельден басталады. Ол
“Категориялар” деген еңбегінде
10 категорияны атап айтты:

субстанция қатынас
сапа

сан жағдай
Даму категориясы философия ғылымының
түсініктер жүйесінде жетекші маңызға ие.
Даму идеясы Ч.Дарвиннің эволюциялық
теориясының ықпалымен еніп, алғашқыда
бала, кейін ересектер психологиясының
қалыптасу негізіне айналды. Психика дамуы
психика проблемаларын зерттеуде жалпы
принциптік немесе әдістеме қызметін
атқарады
Психика дамуы психика проблемаларын
зерттеуде жалпы принциптік немесе әдістеме
қызметін атқарады. Барша заңдылықтар,
срның ішінде психикалық та, даму
барысында қозғалыс пен өзгеруден және
жойылуына орай танылады.
(Л.С.Рубинштейн).

Ғылыми психология дамуды жеке адамның
бүкіл өмір сүру процесінің негізгі тәсілі ретінде
қабылдайды. Жантану ғылымы үшін даму
принципі ерекше маңызға ие, себебі оның
зертейтін обектісі психика – өзінің аса үлкен
динамизмімен сипатталады. Барша психикалық
болмыс нақты даму процесінде пайда болады,
жасайды және өзгереді. (Б.Ф.Ломов).
Жас кезеңдері

Жас кезеңдері – бұл өсуі мен дамуы ұқсас, физиологиялық ерекшеліктері
бірдей уақыт мөлшерінің шегі. Белгілі бір жас кезеңінде организмнің даму
дәрежесі бір деңгейге жетіп, келесі деңгейге дайындалу мерзімі басталады.
Әрбір жас кезеңдерінің белгілі бір ерекшеліктері болады. Бір кезеңнен екінші
кезеңге ауысу уақытын «өзгеру мезгілі» немесе ауысу мерзімі деп атайды.
Өзгеру мезгілі әр кезеңде де ауыр, организм көп күш жұмсайтын кез, ол
денедегі біртіндеп жиналған өзгерістерге жаңадан бейімделу уақыты.
Сондықтан өзгеру мезгілінде адам организмі біршама әлсіреп, сыртқы
ортаның жағдайларының өзгерістерін қиналып өткізеді. Бұл кезде жүрек, қан
тамырлары мен жүйке жүйелеріне түсетін салмақ ауыр болады. Өзгеру
мезгілін басынан өткізу адамның жасы ұлғайған сайын қиын болады. Жас
кезеңдерінің уақыттары әр түрлі шектелген. Ол организмнің биологиялық
көрсеткіштеріне негізделген.
Даму

Адамның жеке қасиеттері өмір жолында дамып, қалыптасатын
болғандықан жеке тұлғаның “дамуы” мен “қалыптасуы”
ұғымдарының мәнін ашу педагогика үшін маңызды мәселе болып
табылады.Даму табиғатқа, қоғамға және әрбір жеке тұлғаға тән
жалпы қасиет болып табылады.

төменнен жоғарыға, қарапайымнан күрделіге қарай
қозғалыс.Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз, ең алдымен,
оның қасиеттері мен сапасындағы сандық өзгерістер
процесі.
Даму – бұл жеке адам сапалары мен
қасиеттеріндегі сандық өзгерістер жүйесі.
Адамның туған күннен бастап дене
құрылымы мен әртүрлі мүшелері ұлғаяды. Ол
сөйлей бастайды, сөздік қоры молая түседі,
көптеген әлеуметтік – тұрмыстық және
рухани ептіліктер мен еңбектік дағды және
әдеттерді игереді.
Бірақ адамның жеке адам болып дамуындағы басты белгі,
ондағы сапалы өзгерістер. Оны мына мысалдардан түсінуге
болады: тілдік қызметтің жіктелуі адамның танымдық
қабілетін арттырады, сезімдік аймағын кеңейтеді.

Еліктеушілік мінез – құлық
бірте – бірте белсенді –
жасампаз, шығармашылық
іске ауысады, өз қылық –
Танымдық қызмет әрекетін басқара алу мен
барысында абстракт өзіндік билік қабілеті
ойлау, логикалық ес көркейеді.
дамиды, өмірге деген Қалыптасу түсінігіне келетін
қөзқарас пен наным – болсақ, ол жеке адам
сенімдер орнығады. дамуының нәтижесі ретінде
оның кемелденуі мен
тұрақты сапалар мен
қасиеттерді иемденуін
білдіреді.
Дамудың әлеуметті жағдайы Дамудың жақын зонасы

психикалық дамудың мүмкіндіктері, адамға
сырттан минималды көмек беру арқылы
адамның психологиялық және ашылады. Дамудың жақын зонасы ұғымын
қылықтық дамуы өтетін әйгілі ғалым Л.С.Выготский енгізген.
Дамудың жақын зонасы - айналадағы
әлеуметтік жағдай. Дамудың адамдардың кішігірім көмегін немесе
әлеуметтік жағдайы дамудың демеуінің негізінде балада айқындалатын және
соларды пайдаланып оның шынайы дамуына
қандай факторлар жүйесіне
мүмкіндіктер.
байланысты екендігін де Дамытатын күштер — балаларды оқыту мен
қарастырады тәрбиелеуде ересектердің өз алдына
қойылатын мақсаттары, яғни баланың өзін
өзі жетілдірудегі қажеттіліктері.
Онтогенез

Онтогонез (грек. on – табыс, ontos – нағыз, нақты және генез) –
организмнің жеке дара дамуы. Онтогенез ұрық болып түзілуінен бастап,
тіршілігінің соңына дейінгі барлық өзгерістердің жиынтығы.

Онтогенез терминін неміс биологы Э.Геккель ұсынған (1866). Онтогенез барысында
дамып келе жатқан организмнің жеке мүшелері өсіп, жіктеледі және бірігеді. Осы күнгі
көзқарастар бойынша онтогенезге бастау болатын жасушаның ішінде организмнің одан
әрі дамуын анықтайтын белгілі бір тұқым қуалаушылық бағдарламасы – код түріндегі
мағлұмат сақталады. Бұл бағдарлама бойынша онтогенез барысында ұрықтың әрбір
жасушасындағы ядро мен цитоплазманың әсерлесуі; сондай-ақ, ұрықтың әр түрлі
жасушалары мен жасуша кешендерінің өзара әрекеттесулері жүзеге асады. Тұқым қуалау
аппараты өзіндік белок молекулаларының синтезделуін кодтау (белгілеу) арқылы
морфогенетикалық процестердің жалпы бағытын ғана анықтайды, ал олардың нақтылы
жүзеге асырылуы белгілі дәрежеде (тұқым қуалаушылық нормасы шеңберінде) сыртқы
факторлардың әсеріне тәуелді болады. Организмдердің әр түрлі топтарында
Онтогенездің тұқым қуалаушылық бағдарламасының мүлтіксіз орындалу деңгейі мен
оның реттелу шегінің мүмкіншілігі мол.
Филогенез

Филогенез - органикалық формалары және Жер бетінде өмір сүру кезеңінде органикалық түрлер
және сана түрлерінің дамуын білдіретін ғылыми термин.
Филогенез алғашқы клеткасыз және тіршіліктің ядросы жоқ формалары пайда болған архей
эрасынан бастап (шамамен 3,5 млрд жыл бүрын), біздің уақытымызға дейінгі аралықты қамтиды.
Қандайда бір болмасын нақтылы систематикалық топтың кез-келген деңгейінде, бөлімнен бастап түрге
дейінгі аральгқта филогенез туралы сөз қозгауға болады. Эволюциялық процестің барысында әртүрлі
систематикалық топтар белгілі бір жүйеде пайда болады. Сонымен бірге өсімдіктің жекелеген
құрылысының (филоморфогенез) немесе физиологиялық қасиетінің филогенезін зерттеуге болады.
Филогенез бен онтогенездің арасында байланыстың болатындығы анықталған.

Оны заң түрінде қиыстырып құрастырған (сформулировал) Э.Геккель
(1866) болған. Бұл ибиогенетикалық за деп аталынады: онтогенездің
барысында бұрынғы ата тектеріне тән, дамудың кейбір фазаларының
қайтадан қалпына келуі (қайталануы, қайта берілуі) байқалады.
Психофизиология

Психофизиология — психиканы оның нейрофизиологиялық субстратымен бірлікте
зерттеуге бағытталған, психология мен нейрофизиологияның тоғысуындағы пәнаралық
зерттеулер саласы. 1830 ж. француз философьі Н. Массиас ұсынған бұл бағыт
нейрофизиология мен жалпы психология аралығынан орын алады. Бастапқы кезде
физиологиялық дәл объективті әдістерге сүйенетін психиканың ауқымды зерттеулерін
белгілеу үшін "физиологиялық психология" ұғымымен қатар қолданылады.

Психофизиологияның басты мақсаты — нейрофизиологиялық механизмдерді түсіндіру арқылы
психикалық құбылыстарды түсіндіру немесе адам организмі қызметін тұтас синтездік тұрғыдан,
құрылымдық-мағыналық сыңайдан қарастыру арқылы әрбір психикалық құбылыстың физиологиялық
тетігін және әрбір физиологиялық процестін психикалық маңызын айқындау. Қазіргі кезде
психофизиологияда дәстүрлі әдістермен (сенсорлық, моторлық, вегетапиялық реакцияларды тіркеу, миды
жасанды ширықтыру (стимуляция және миға зақым келу салдарын талдау) қатар электр-физиологиялық
әдістер (электрэнцефалография және т.б.), сондай-ақ сараптау мәліметтерін өңдеудің математикалық
тәсілдері қолданылады. Психофизиологияның мынандай жеке бағыттары бар: сезім мүшелерінің
психофизиологиясы, мотивация психофизиологиясы, эмоция психофизиологиясы және т.б. Әсіресе жеке
тұлғалық-психологиялық айырмашылықтардың физиологиялық негіздерін зерттейтін дифференциалдық
психофизиологияның маңызы зор. Психофизиология саласындағы зерттеулер зиятты қабілеттің,
темпераменттің және т.б. психодиагностикасының дамуына себепші болады. Психофизиологияның
жетістіктері клиникалық практикада, психикалық процестердің кибернетикалық үлгілерін құруда, сондай-
ақ психологияның қолданбалы салаларында (психогигиенада, эргономикада, спорт психологиясында және
т.б.) қолданылады.
Пайдаланған әдебиеттер

1. Кузовкин В.В., Баранникова С.А. Концептуализация понятия
«эмоциональный интеллект» в психологической науке //Психология и
школа. № 2 / 2014.
2. Гоулман Д. Эмоциональный интеллект. – М.: АСТ: АСТ Москва:
Хранитель, 2008. – 478 с.
3. Андреева И.Н. Развитие эмоциональной компетенции педагога
//Психология образования сегодня: теория и практика: Материалы
Международной научно-практической конференции / Под ред. С.И.
Коптевой, А.П. Лобанова, Н.В. Дроздовой. – Мн., 2003. – С. 166-168.

Ұқсас жұмыстар

ПСИХОЛОГИЯНЫҢ МІНДЕТТЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ

Әлемдік психология ғылымындағы негізгі бағыттар

Оқыту үрдісінің әдіснамалық тұғырлары

Жеке тұлға

ПРЕЗЕНТАЦИ ПСИХОЛОГ

ҰЙЫМДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ ЖОСПАР

Тұлға теориялары

Адамның шығу тегі

Тұлғааралық қарым қатынастардың жалпы заңдылықтары

Балалар психологиясының даму тарихы,теориялар туралы негізгі түсініктер

Пәндер