Философиясы және еңбектері

Презентация қосу

«ТҰРАН АСТАНА» УНИВЕРСИТЕТІ

Шоқан Шыңғысұлы
Уәлиханов,
Ыбырай Алтынсарин
Философиясы және еңбектері

Орындаған: Қанатбеков Бексұлтан ИС 19-1
Қабылдаған: Курманова Сауле
ШОҚАН ШЫҢҒЫСҰЛЫ УӘЛИХАНОВ
(1835-1866)
Қазақ ағартушыларының негізін
салушы Шоқан Шыңғысұлы
Уәлиханов – (1835-1866)
демократиялық ұлттық
мәдениетіміздің көрнекті өкілі.
Энциклопедист-ғалым,
шығыстанушы, саяхатшы,
публицист және қоғам қайраткері
Шоқан Уәлиханов өз бойында шын
мәнінде еуропалық білімділік пен
Шығыс халықтарының мәдениеті
жайлы терең түсінікті үйлестірді
және қысқа ғұмырында мол да
жан-жақты шығармашылық мұра
қалдырды.
Уәлихановтың азамат, ғалым және ойшылдық
қалыптасуында орыстың озық мәдениеті мен ғылыми
қайраткерлерінің маңызды рөл атқарғанын атап
өтуіміз қажет. Уәлиханов шығармашылығын 1)
қалыптасу кезеңі (Петерборға барғанға дейінгі уақыт,
яғни 1855-1859 жылдар аралығы) және 2)
кемелдену кезеңі (1859-1865) деп екіге бөлуге болады.
Петербордан басталатын қызықты да мазмұнды соңғы
кезеңі Шоқанның туған жерге қайтып оралғаннан -
өмірінің соңына дейінгі жылдарды қамтиды. Омбыда
кадет корпусын бітірген Шоқан өзінің 30 жылдық аз
өмірінің ішінде этнография, Қазақстан және Орта
Азия тарихы мен мәдениеті саласында еңбектер
қалдырған ғалым, ағартушы-демократ.
Ш. Уәлиханов тікелей философиялық мәселелер жөнінде
еңбектер жазбаған, алайда, көптеген шығармаларынан
философиялық пікірлері мен тұжырымдамаларын
байқауға болады. Ең алдымен Ш. Уәлихановтың сыртқы
дүниенің адам санасынан тыс өмір сүретіндігіне шек
келтірмейтіндігін айту керек. Қазақ жерінде
шамандықтың орын алу себебін түсіндіргенде «сыртқы
дүние – күн, ай, жұлдыздар және жер – алғашқы құдірет
болып табылады» деп көрсетеді. Қорыта айтқанда Шоқан
Уәлиханов материалистік көзқарастарды білдіреді. Яғни
материя, дүние алғашқы сана екінші деп түсінеді. Адам
дүниені танып – біле алады деп сенген. Ол француз
ағартушыларының және орыс революциялық
демократттарының еңбектерін жақсы білген және
жақтайтын.
ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН (1841—1889 ЖЖ.)
Қазак ағартушылығының көрнекті
өкілі, педагог – жаңашыл және
жазушы Ыбырай Алтынсарин
дүниетанымы калыптасуына туған
ел халық ауыз әдебиеті, прогрессивті
орыс мәдениеті мен Еуропа
ойшылдарының еңбектері өз әсерін
тигізді. Алтынсарин өз халқының
артта калушылығын жоюдың бірден-
бір жолы ағартушылыкта деп сенді
және Қазақстаңдағы Халық ағарту
ісінің ұйымдастырылуы мен дамуына
белсене араласты. Ол білімнің
маңызын жоғары бағалады. Білім алу
адам мәдениетін, адамгершілін
көтереді дейді . Ол көбінесе
практикалық жұмыс пен
айналысқан, яғни өзінің гуманисттік
көзқарастарын ағартушылық
жолмен іске асыруға ұмтылды.
Ыбырай Алтынсарин арнайы философиялық тақырыпта
еңбек жазбаған, дегенмен, ағарту және қоғам мәселелерін
талқылауға арналған шығармаларында дүниеге
көзқарастык пікірлер қалыптастырған. Екіншіден,
Ыбырай дүниені жаратушы кұдай деп біледі. Бұл ойды ол
көптеген шығармаларында кайталап отырады. Мысалы,
"Жаратқан мұнша таңсык жаббар қүдай! "Жаратты неше
алуан жұрт бір кұдайым" деген өлең шумақтарында,
"Мұсылманшылдыктың тұтқасы", т.б. еңбектерінде осы
пікірді куаттайды. -"Мұсылманшылдықтың тұтқасында"
бүкіл дүниені, жан-жануарларды атай келіп, "мұның бәрі
де жалғыз тендесі жоқ, ұксасы жоқ бір Қүдайдың
барлығына, бірлігіне һәм кәміл жаратушы халық - қадір
екендігіне дәлел болса керек" деп тұжырымдайды.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

ФИЛОСОФИЯ ИРРАЦИОНАЛИЗМ

Ортағасырлық мұсылман философиясы

Канттың таным

Ғылым философиясы

Ортағасырлық христиан философиясының негізгі даму кезеңдері

АНАСЫ АНЕ СЕРЕНЗАТТЕР ЛУНД КЬЕРКЕГОР ҮЙЛЕНУДЕН БҰРЫН СЕРЕННІҢ ӘКЕСІ

Философияның қалыптасуының негізгі кезеңдері

Араб мұсылман философиясы

Философия - барлық нәрсе туралы білім

Француз энциклопедияшылары

Пәндер