Шаңқобыз - бітімі бөлек, ойналуы ерекше қазақ халқының көне музыкалық аспабы

Презентация қосу

Қазақтың ұлттық
аспаптары
Орындаған: Тұрсынқұлов А.
Қабылдаған:. Мантаева Т.
Қазақтың саз аспаптары — ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа
мирас болып, көнеден келе жатқан мәдени мұралардың бірі. Ертеде
саз аспаптарды ағаштан, түрлі өсімдіктерден, малдың терісінен,
сүйегінен, мүйізінен, қылынан және басқа да түрлі заттардан
жасаған. Халқымыздың жыр аңыздарынан, дастандарынан және
өткен ғасырлардағы саяхатшылардың, ғалымдардың еңбектерінен
көне аспаптардың сипаттамаларын, суреттерін кездестіреміз.
Қазақтың музыка аспаптарын Мәскеу, Санкт-Петербург, Алматы,
Семей қалаларындағы мұражайларынан да кездестіруге болады. Осы
кезде байырғы аспаптардың түрлері 20-дан аса болғандығы
анықталып отыр. Ертеде музыка аспаптарын жұртқа хабар бергенде,
аңшылар құсты, аңды үркіткенде, бақсылар сарын айтқанда, әскери
жорықтарда ұран салғанда пайдаланған.
Аспаптарды 5 топқа бөлуге
болады:
үрмелі аспаптар - дыбысын ішекті аспаптар - дыбысы
үру арқылы шығарылатын ішек арқылы жіңішке сым арқылы
аспаптар: сазсырнай, шығарылатындарға дыбысы шығарылатын
қоссырнай, қамыссырнай, жататындар: жетіген, аспап: шаңқобыз немесе
мүйізсырнай, сыбызғы, шертер, екі және үш шекті шаңқауыз;
адырна, ұран , керней домбыралар, қылқобыз;

ұрмалы аспаптар - аспапқа
аспаптың басына тағылған
тартылған көн арқылы
шынжырлар, қоныраулар
дыбыс шығарылатындарға
арқылы дыбыс
жататындар: даңғыра,
шығарылатын тобы —
дауылпаз, шыңдауыл,
асатаяқтың бірнеше түрлері.
дабыл , кепшік, шың;
Шертер - екі немесе үш ішекті, саусақпен
шертіп ойнайтын аспап. Шертердің шанағы
терімен қапталады. Оны көбінесе мал бағатын
бақташылар тартатын болған.
Асатаяқ- сілку арқылы үн шығаратын
көне музыкалық аспап. Ұзындығы-
110-130 см. Тұтас ағаштан арнайы
қалыпта жасалады. Басы күрек
тектес. Бас жағына түрлі темір
сақиналардан сылдырмақтар
тағылып, өрнектермен
әшекейленеді. Асатаяқ өзіндік
үнімен ерекшеленеді. Аспапты
ырғап, шайқап ойнайды. Асатаяқ
аспабын ертеде көбінесе бақсылар
қолданған. Қазіргі кезде көне
үлгілері қайта жасалып, ұрмалы
музыкалық аспаптар тобына
қосылды.
Домбыра- қазақ халқының арасына
өте ерте және кең тараған, ғасырлар
сырын сақтаған қос ішекті, шертіп
ойнайтын музыкалық аспаптың бірі.
Өзіне тән ерекшелігі бар, ішекті-
шертпелі аспаптар тобына жатады.
Домбыра әр түрлі үлгіде тұтас ағаштан
ойылып немесе құралып жасалады.
Мойнына он тоғыздан жиырма екі
санына дейін пернелер байланады.
Арнайы құлақ күйге келтіріледі.
Домбыраның екі ішектісінен басқа да
үш ішекті, қос жақты, кең шанақты қуыс
мойын, шіңкілдік деп аталатын түрлері
де бар. Даусы майда, қоңыр, құлаққа
жағымды.
Дауылпаз- ұрып ойналатын көне
музыкалық аспаптың бірі. Халық
тұрмысында кеңінен қолданылған.
Әсіресе, бұрынғы кезде, жаугершілікте
дабыл қағып, белгі беру үшін
пайдаланылған. Аспаптың жасалу
құрылысыы анағұрлым күрделі. Ол тұтас
ағаштан ойылып жасалады. Бет шанағы
терімен қапталады. Иыққа асып алу үшін
қайыстан арнайы аспалы бау бекітіледі.
Дауылпаз ағаш тоқпақпен ұру арқылы
дыбысталады. Қазіргі кезде дауылпаз
аспабы көптеген фольклорлық
ансамбльдерде кеңінен қолданылып жүр.
Дауылпаз тектес аспаптар түрлі атпен
басқа халықтарда да кездеседі. Айталық,
өзбек халқында "Тәбльбасс", қырғызда
"Доолбас" деп аталады.
Жетіген— жасалуы да, ойналу әдіс-
тәсілі де өте күрделі аспап. Ертеректе
ел арасында сақталған көне жетігеннің
ішегі аттың қылынан тағылып, тиектің
орнына асықтар пайдаланылатын
болған. Аспаптың құлақ күйі осы
асықтарды әрлі-берлі жылжыту
арқылы келтірілген. Ішек сандары
жетеу болғандықтан, аспап Жетіген
аталған.
Желбуаз- үрмелі аспаптар тобына
жататын, ерте заманнан келе
жатқан, ел көзіне еленбеген көне
музыкалық аспаптың бірі. Аспап
иленген мал терісінен жасалады.
Сырт көрінісі меске ұқсас. Аузын
бекітіп тұратын тығыны, әуен
шығаратын екі сырнай түтікшесі
болады. Мойынға асып алып
жүруге ыңғайлап, қайыстан арнайы
бау тағылады. Ұстап жүруге өте
жеңіл. "Желбуаз" аспабын белгілі
композитор Н.Тілендиев "Отырар
сазы" оркестірінде қолданды.
Қылқобыз- ерте заманнан келе жатқан қазақ халқының екі ішекті ысқышпен ойналатын
аспабының бірі. Өзіндік жасырын сыры мол, адамның еркіне көне қоймайтын, күрделі аспап.
Ішегі жылқының қылынан жасалады. Қобыз аспабының екі ішектісімен бірге - үш, төрт
ішектілері және "нар қобыз", "жез қобыз" деп аталатын түрлері де бар. Қобызды ағаштан
шауып немесе құрап жасайды. Беті жартылай терімен қапталады. Ол дыбыстың жаңғырып
шығуы үшін керек. Ерте заманда қобызды тек бақсы-балгерлер ғана ұстаған. Халық аңызында
қобызды пайда болуы Қорқыт ата есімімен тығыыз байланысты екені де айтылады
Шаңқобыз- бітімі бөлек, ойналуы
ерекше қазақ халқының көне
музыкалық аспабы. Үні құлаққа
жағымды, адам даусына жақын.
Аспапта ойнау ерін мен тістің
арасындағы қуысқа тікелей
байланысты. Ойнау кезінде орындаушы
оң қолымен тілшенің ұшын шалып
отырып, шапшаңдата дыбыстайды.
Дыбысы тілшені қозғалысқа келтіргенде
шығады. Аспапта жеке ән-күй орындап
қана қоймай, басқа да көне музыка
аспаптарымен бірге халық әуендерін
сүйемелдеуге болады. Шаңқобыз
аспабының құрылысы қарапайым, жұқа
тақтайшадан жасалады.
Қоңырау- қазақ халқының ертеден келе
жатқан сылдырмақты музыкалық
аспабының бірі. Бұл аспап дыбысы
сыңғырлап шығатын металдардан әр
түрлі көлемде жасалады. Сырт көрінісі
шар тәріздес, іші қуыс, ортасында
тілшесі болады. Аспаптың жеті
музыкалық дыбыс қатары бар. Ертеде үй
тұрмысында, малшылар арасында көп
қолданылған. Далада бос жайылып
жүрген малдың мойнына қоңырау
таққан, өйткені қасқыр металдан
шыққан дыбыстан қатты қорқады.
Қоңырауды сол сияқты мектептеде
қолданады. Бұл аспап арнайы кішкене
балғашамен ұру арқылы дыбысталады
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Қазақ халқының ұлттық аспаптары

Домбыра - қазақтың халық аспабы

Музыкалық аспаптарды ата

Қазақ музыка өнерінің бастауы

Ұлттық аспаптар

Төкпе күйдің атасы кім

Қазақтың ұлттық аспаптары туралы

Соль нотасының сұрағы

Шартты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем

Қазақтың музыкалық аспаптары

Пәндер