Эндокринді бездер және түрлері

Презентация қосу

«Оңтүстік Қазақстан Медицина
Академиясы»
«Қалыпты анатомия кафедрасы»

Презентация
Тақырыбы:Эндокриндік бездер. Әртүрлі жастағы
балалар мен жасөспірімдердегі жастық ерекшеліктері.

Орындаған: Бекжігіт А.Е
Тобы: ПҚ 02-19
Қабылдаған: Мурзанова
Д.А
Жоспары:

ІКіріспе:
Эндокринді жүйе.
ІІ Негізгі бөлім:
1. Эндокринді бездер және түрлері.
Оларға сипаттама.
ІІІ Қорытынды:
ІV Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
* Гипофиз немесе
төменгі ми
қосалқысы бас
сүйегінің "түрік ері"
деп аталатын
сүйегінде
орналасқан. Ол
ортаңғы мимен
көрші орналасады
және онымен екі
жақты көптеген
байланысы бар.
Соңғы жылдардағы
мәлімет бойынша
гипофиз бен аралық
мидың гипоталамус
* Гипофиз
Гипофиз-
Гипофиз- мидың
мидың түптүп жағындағы
жағындағы
түрік
түрік ершігінде
ершігінде орналасқан,
орналасқан,
салмағы
салмағы 0,5-0,6
0,5-0,6 г,г, алдыңғы,
алдыңғы,
ортаңғы,
ортаңғы, артқы
артқы бөліктерден
бөліктерден
тұрады.
тұрады. Алдыңғысы-
Алдыңғысы-
аденогипофиз,
аденогипофиз, ортаңғысы
ортаңғысы — —
меланогипофиз,
меланогипофиз, артқыартқы бөлігі
бөлігі —
—
нейрогипофиз
нейрогипофиз деп деп аталады.
аталады.
Пішіні
Пішіні үрмебұршақ
үрмебұршақ тәрізді,
тәрізді,
ересек
ересек адамдар
адамдар да да салмағы
салмағы 0,5-0,6
0,5-0,6
г-ға
г-ға жетеді.
жетеді. Гипофиз
Гипофиз -- безді
безді және
және
жүйке
жүйке ұлпаларынан
ұлпаларынан тұрады.
тұрады. Бұл
Бұл
безден
безден бөлінетін
бөлінетін 2525 түрлі
түрлі
гормонның
гормонның 7-еуі
7-еуі жеке
жеке бөлініп
бөлініп
алынып,
алынып, толық
толық зерттелген.
зерттелген. Ми Ми
қосалқысында
қосалқысында құрылысы,
құрылысы, қызметі
қызметі
мен
мен дамуы
дамуы әрәр түрлі
түрлі 2 2 үлесін
үлесін
ажыратады:
ажыратады: алдыңғы
алдыңғы үлес үлес lobus
lobus
anterior
anterior ,, артқы
артқы үлес
үлес lobus
lobus
posterior.
posterior.
Жаңа туған нәрестенің гипофизінің салмағы 10-15 мг, бірақ 10 жасқа
дейін 30 мг-ға дейін өседі де, жас өспірімдерде ересек адамның
мөлшеріндей болады. Ол ересек адамда 50-65 мг, пішіні сопақшалау
болады. Гипофиздің көлемі баланың жасына лайық ұлғаяды, әрі "түрік ері"
сүйегінің өсуіне байланысты өзгереді. Жаңа туған сәбидің бұл сүйегі 2,5 х
3 мм, 1 жасқа жеткенде 4x5 мм, ал 16-18 жасқа дейін 9 х 11 мм болады. 18
жастан кейін әр адамның организмінің ерекшеліктеріне сай өзгереді.
Емханада гипофиздің мөлшерін "түрік ерінің" мөлшеріне қарап анықтайды.
Құрылысы жагынан гипофиз 3 бөліктен тұрады : алдыңгы, ортаңгы және
артқы бөліктер. Алдыңғы және ортаңғы бөліктерін аденогипофиз деп,
артқы бөлігін нейрогипофиз деп атайды. Гипофиздің бар салмағының 75%
алдыңғы, 1-2 % ортаңғы, 18-23 % артқы бөлікке жатады. Гипофиздің
мөлшері жүкті әйелде біраз ұлғаяды, ал босанғаннан кейін бұрынғы
қалпына келеді.
* Қызметі:
1) гипофиздің алдыңғы бөлігі құрамы нәруыздан
тұратын өсу гормонын (соматотропин) бөледі. Өсу
гормоны дененің, өсіресе ұзын сүйектерінің өсуіне әсер
етеді;

2) нәруыздың, майдың, көмірсудың алмасуын реттейді;

3) жыныс бездерінің жұмысын қалпына келтіреді;

4) сүт безінен сүттің бөлінуін камтамасыз етеді;

5) бүйрек үсті безі қыртысының өсуіне, одан бірнеше
гормондар бөлінуіне, қалқанша бездің дамуына әсер
етеді;

6) кандағы темірдің тұрақтылығын сақтайды.
*Эпифиз немесе томпақ дене.
* Ол ортаңғы мидың жоғарғы
бөліктерінің арасында орналасқан.
Жаңа туған нәрестеде оның ұзындығы
3 мм, ені 2,5 мм, қалындығы 2 мм. 4
жасқа дейін эпифиз өсіп, оның көлемі
артады. 4 жаста ұзындығы 9 мм, ені 6
мм, қалыңдығы 3 мм болады. Ересек
адамда осы көрсеткіштер онша өзгере
қоймайды, бірақ салмағы аздап
қосылады. Эпифиз 4 жасқа дейін ғана
дамығанымен, одан әрі қарай оның
клеткалары кішірейіп,
қарапайымдалады, ал одан әрі қарай
дәнекер ткандері көбейеді. 8 жастан
кейін без тығыздалады. Дегенмен, жас
өспірімдер мен
жігіттерде/бойжеткендерде без
клеткаларының қызметінің
белсенділігінің барлық белгілері орын
алып, протоплазмасындағы түйіршіктер
дамиды және ядролары бөлінеді.
*Томпақ дене, corpus pineale, таламустармен
habenuale арқылы байланысқан, ортаңғы ми
төбесі табақшасының жоғарғы төбешіктері
үстінде орналасады. Ол кішкетай, сопақ
пішінді және қызғылт түсті дене, оның
жіңішке шеті төмен және артқа қарай
бағытталған. Томпақ дененің ұзындығы 7-
10мм, көлденеңі 5-7мм. Томпақ дене ерте
балалық шақта ірілеу, алайда жыныстық пісіп
жетілу басталғанға дейін инволюция
құбылыстары байқалады. Томпақ дененің
қызметі толық анықталмаған.
* Қалқанша без (glandula thyroidea,
лат. glandula - без, гр. thyreos —
қалқан) - шеткі ішкі секреция безі,
ересек адамдағы ішкі секреция
бездерінің ең ірісі, мойында
кеңірдектің алды мен ішінара
қалқанша шеміршекке жанаса
көмейдің бүйір шеттерінде
орналасады. Қалқанша бездің сырты
беті дөңес, ішкі беті ойыс. Алдыңғы
жағынан терімен, тері асты
шелмайымен безге сыртқы қапшық,
capsula fibrosa, түзетін мойын
шандырымен және
mm.sternohyoideus, sternothyroideus et
omohyoideus бұлшықеттерімен
жабылған. Ересек адамдарда оның
салмағы шамамен 30-60 г, пішіні таға
тәрізді, бірімен-бірі өзара
байланысқан екі бөліктен тұрады.
Қалқанша безде іші шырышты затқа
толы қуыстар бар.
* Жаңа туған нәрестенің қалқанша безінің салмағы 1 г, 6
айда 2 г. Алғашқы жылғы баланың өмірінде без ұлпасы
айтарлықтай өсе қоймайды да, салмағы 1 жаста 3 г ғана
болады. 3-4 жаста 7 г, 5-6 жаста 10 г болып, 12-15 жаста без
клеткалары жылдам өсіп жетіліп, 16-20 жаста 25 г болады.
Ал ересек адамда бездің салмағы 35-37 г. Жыныстық жетілу
кезінде, негізінен, бойжеткендердің қалқанша безінің
уақытша болады көлемі ұлғаяды, себебі қыздардың жыныс
гормондары іске қосылады және аналық бездердің
гормондарының циклды өзгерістері туады. Без
клеткаларының қанға толуына байланысты мөлшері
өзгермелі келеді. Бұл без пішіні мен көлемі жағынан
әртүрлі түйық көпіршіктерден, яғни фолликулдан тұрады .
Фолликулдар дөңгелек, сопақша немесе көп қырлы болуы
мүмкін. Фолликулдар бір-бірінен дәнекер ұлпаларымен
болінген, олар қан тамырлары мен нервтерге бай келеді.
Бездің қызметі баланың ұрық кезінде басталады.
* Қалқанша маңы бездері
қалқанша безінің артқы
қабырғасында орналасқан
кішкентай түйме тәрізді 4 (2
жоғарғы және 2 төменгі), кей
адамда 6 без болады. Жалпы
салмағы 0,1-0,3 г, ұзындығы 6-7
мм, ені 3-4 мм, қалындығы 1,5-2
мм. Жасөспірім балалардың
қалқансерік безі сәл қызғылттау
болады, кейіннен сарғыш тартады
да, қартая келе қоңыр түсті
болады. Олардың сыртын қоршаған
жақсы капсуласы бар және
қалқанша безінен сол қапшығымен
бөлектенеді. Бездің пішіні, саны
мен қалқанша безінің үстінде
орналасуы түрақсыз, әртүрлі
болады. Олардың пішіні
дөңгелекше, сопақша, үзынша,
бүршақ іспеттес болады.
* Бүйрек үсті безі (glandulae
suprarenales) — бүйректің ішкі және
жоғарғы (адамда — артқы) жағында
орналасқан, пішіні бүйрекке ұқсас, бірақ
мөлшері тіптен майда, жұп
ішкі секреция (эндокринді) безі.
* Оның массасы 4 г-ға жуық, жасқа қарай
бездердің үлкеюі байқалмайды,
өлшемдері: вертикальді 30-60 мм,
көлденеңі 30мм, алдыңғы және
артқы өлшемі 4-6 мм. Сыртқы түсі
сарғылт немесе қоңырлау. Бүйрекүсті
бездерінің алдыңғы бетінде бір немесе
бірнеше жүлгелер байқалады, бұлар
қақпа hilus, олар арқылы бүйрекүсті
венасы шығып, артериялар кіреді. Оң
жақтағы бүйрекүсті безінің пішіні -
үшбұрыш, сол жақтағы пішіні - жарты ай
тәрізді. Бездердің сыртын бүйрекпен
қоса тығыз майлы қабық қаптайды.
Бүйрекүсті бездері сыртқы қыртысты
және ішкі боз (милы) қабаттан тұрады.
Ішкі қабаты бездің дәл ортасында,
шамамен без ұлпасын 10%-ын құрайды.
* Жаңа туған нәрестенің қыртысты қабаты милы қабатынан
көбірек болады.
* 1 жастағы баланың безінің қыртысты қабаты милы қабатынан
2 есе қалың. Тек 10 жасқа жақындағанда милы қабаттың без
ұлпасы тез өсе бастайды да, қыртысты қабаттан асып түседі.
* Бүйрек үсті бездерінің қыртысты қабатының өсуі 11-12 жасқа
дейін аяқталады, ал милы қабатының өсуі 6-20 жасқа дейін
созылады. Жалпы алғанда бала туғаннан кейін опың безінің
қыртысты қабатының ұрықтық кезде пайда һолған
ұлпаларының орнына жаңа клеткалар өніп, ескілері солып,
жойылады. Бездің салмағы 2-3 аптаның ішінде 2 ссе азаяды.
Милы қабаттың безі Бұл кезде жетілмеген,
дифференцияланбаған жеке-жеке клеткалар тобынан
тұрады . 6 айға толғанда ұрықтық қыртысты заттар 3 есе
кеміп, жаңа клеткалары көбейеді де, 7 жасқа дейін жетіледі.
Милы қабаттың хромаффиндік клеткалары 3-4 жаста
дифференциацияланады да тез өсе бастайды. Осы мерзімнің
ішінде милы қабаттың жалпы салмағының 28-29%
қалыптасады. Содан соң 8 жасқа дейін өспейді де қалған
мөлшері 8-10 жас арасында тез өсіп, одан әрі ақырындап,
жалпы өсуі 16-20 жасқа дейін созылады.
* Ұйқы (қарын асты) безі
* Ұйқы (қарын асты) безі немесе Лангерганс аралшалары
көмірсутегінің алмасуын реттейтін гормондарды өндіреді. Ұйқы
безі іштің алдыңғы қабырғасына эпигастрий мен сол жақ
гипохондрияның ішінде орналасқан. Без без ретроперитонеальді
кеңістікте I - II бел омыртқаларының денелері деңгейінде
орналасқан. Ұйқы безінде келесі бөліктер бөлінеді: бас, дене
және құйрық. Басы бел омыртқасының I денесінің оң жағында
орналасқан және жоғарғы, оң және төменгі, тиісінше жоғарғы
көлденең, түсетін және төменгі ішек бөліктерімен қоршалған.
* Ұйқы безі (pancreas) қарынның астыңғы жағында ұйқы безінің
салмағы 70 – 80г, ұзындығы – 20см, ол бас (caput) дене (corpus)
және құйрық (cauda) бөліктерінен тұрады. Ұйқыбезінің бас бөлігі
ұлтабардың иініне кіргізіп, кең де жуан болып орналасады. Оның
денесі І бел омыртқаға көлденең келіп, асқазанның арты
қабырғасына жанасып жатады, ал құйрық бөлігі сол жақтағы
бүйрек пен толаққа жетеді.
Ұйқы безінің жас ерекшелігі.
Нәрестенің ұйқыбезі өте кішкентай ұзындығы 4 – 5см, салмағы 2
– 3г, ал 4 – 5 айда екі есе, 3 жаста – 20г, ал 10 жаста – 30грамға
жетеді де ұйқы безі аралас сөлініс безге жатады.
* Ұрық пен жаңа туған баланың
ұйқы безіндегі гормон өндіруші
клеткалар жақсы дамыған.
Жаңа туған нәрестенің ұйқы
безінің әрбір грамынан 10 Е
(халықаралық өлшем белгісі),
ересек адамнан 2 Е инсулин
бөліп алуға болады. 1 жастағы
нәрестенің безінде 36 Е, 20
жаста 180 Е инсулин болады.
Ұрық пен емшектегі сәбидің
аралшаларының жайылған
бөліктері қайтадан қалпына
келеді, яғни регенерациялық
қабілеті байқалады. 4 жастан әрі
қарай Бұл қасиет жойылады.
Лангерганс аралшаларының
қызмет кемшілігіне байланысты
жиі кездесетін ауру - қантты
диабет.
* Қорытынды
*Эндокриндік жүйе - бұл ішкі органдардың
қызметін эндокриндік жасушалардан бөлінетін
гормондар арқылы тікелей қанға немесе
жасушааралық кеңістік арқылы көрші
жасушаларға таралатын жүйе. Бұл бездер тек
секрет бөлетін соңғы бөлімдерден тұрады,
шығару өзектері болмайды және қан
тамырларына өте бай келеді. Эндокринді
бездердің өнімдері жалпылама инкреттер
немесе гормондар деп аталады. Секрет ретінде
шығарған зат ағза мен тінге арнаулы әсер етеді.
Эндокринді бездер бөлетін басқа заттар
организмнің өсуі мен дамуына әсер етеді. Қанда
аз мөлшерде болатынына қарамастан,
гормондардың физиологиялық әсері өте күшті.
*Пайдаланған әдебиеттер:
*« Б.Х.Хабижанов, С.Х.Хамзин «Педиатрия»
Интернет желілері
*«Адам анатомиясы» Интернет ресурсы
*https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%
A9%D0%B7
*«Адам денесі» оқулық, А.Р.Рақышев
*http://lib.ukma.kz
*https://slide-share.ru/koz-optikaliq-zhuje-
262259

Ұқсас жұмыстар

Қалқанша маңы бездері

Эндокринді және эндокринді емес функциялары бар ағзалардың физиологиясы және олардың организм жұмысына әсері

Эндокринді жүйе гормондары

Эндокриндік жүйе

Пәндер