1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі: себептері, барысы және тарихи маңызы

Желтоқсан көтерілісі

1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары қазақ жастарының сана-сезімінің қаншалықты өскендігін көрсетті.

1985 жылғы наурызда Н. У. Черненко қайтыс болғаннан кейін КОКП ОК-нің Бас хатшысы қызметіне М. С. Горбачев сайланды. 1985 жылы сәуірде КОКП ОК-тың пленумында әлеуметтік, экономикалық дамуды жеделдету мәселесіне сәйкес экономикалық құрылымды қайта құру бағыты жарияланды. М. С. Горбачев саясатының ұрандары: жариялылық жеделдету, қайта құру. Бұл қайта құру бағыты 1986 жылғы КОКП-ның XXVII съезінде мақұлданды. Сонымен партия елде жаңару бағытына бастауға міндет алды.

1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің Ү пленумы өтті, ол 18 минутқа созылды. КОКП Орталық Комитетінің Хатшысы Г. Разумовский ұсынысымен Д. А. Қонаев қызметінен босатылды. Оның орнына Ресей Федерациясында Ульянов облыстық партия ұйымын басқарған Г. Колбинді сайлады. Шын мәнінде бұл ешқандай сайлау емес, Қазақстанда орталықтың саясатын жүргізуге тиіс болған номенклатура өкілін пленумға жиналғандарға таныстыру рәсімі ғана еді. 17 желтоқсан күні таңертең Алматының Брежнев атындағы алаңға жастар жинала бастады. Кешке қарай жиналғандардың саны 25-30 мыңға жетті.

Мақсаты

Сипаттамасы

Бейбіт шеру, көтерілісшілер мен құқық қорғау органдарының қызметкерлері, арнайы әскери күштер тобы арасындағы қақтығыс

Мәскеудегі орталықтан саяси тәуелсіздікті талап ету.

Салдары

8, 5 мыңнан астам адам ұсталып, 2401 адам уақытша қамау орындарына жеткізілді, қалғандары қала сыртына апарылып тасталды. 99 aдам айыпталып, бас бостандағынан айырылып, 2 адам өлім жазасына кесілді; 758 студент оқудан шығарылды ЖОО- ның 12 ректоры қызметінен айырылды.

Тарихи маңызы Желтоқсан көтерілісіне КОКП ОК-нің қаулысымен “қазақ ұлтшылдығының көрінісі” деген баға беріліп, көтеріліске қатысқан азаматтар қуғын-сүргінге ұшырады. КСРО-ның тоталитарлық, отаршыл саясатына қарсы қазақ жастарының азаттық күресі тарихи маңызы бар үлкен оқиға болды.

Оқиғаға қатысқандарды саяси тұрғыдан қуғындау басталды. 99 адам сотталды, 264 студент оқудан шығарылды. 1987 ж. жазда КОКП Ок қаулысы шығып, желтоқсан оқиғасы қазақ ұлтшылдығының көрінісі ретінде бағаланды. Желтоқсан оқиғасы қоғамның саяси өмірін демократияландыруға серпін берді.

“1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары қазақ жастарының сана - сезімінің қаншалықты өскендігін көрсетті. ”

Н. Ә. Назарбаев

Желтоқсан көтерілісі туралы

Кино:

• "Аллажар", Желтоқсан көтерілісінің бар көрінісін Қаллдыбай Әбеновтың осы фильмінде керемет баяндалады.

Қаллдыбай Әбенов

1988-89 жылы фильмді бастағанда «маған ешкім кедергі жасамағанда, әлі де болса көптеген ақиқатты жарыққа шығарар ма едім?» деп ойлаймын кейде. Алаңда, алаңнан тыс жерлерде 2000-нан астам шейіт болған жастарымыздың денелерін толық еркіндігіміз болғанда, бәлкім, біз табар ма едік. Ақиқаттың көбі оқиғадан кейін-ақ жойылды. Мен фильмді Желтоқсан оқиғасына қа¬тыс¬қан, түрменің азабын шегіп келген уыз¬дай жастарымыздың айтқан әңгіме¬лері, бойынша түсірдім. Қазақтың ұл-қыз¬дарын шырылдата сабап жатқан жер¬лерін өздерінің айтуларымен жасадым. Толқуды да оқиғаның бел ортасында болған балалардың әңгімесінен алдым. Әндер:

• "Желтоқсан ызғары"

Әдеби шығармалар

Айқараңғысы - Тұрысбек Сәукетаевтың 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы жайлы романы

Нәтижесі

КСРО ІІМ-НІҢ БҰЙРЫҒЫ НЕГІЗІНДЕ ДАЙЫНДАЛҒАН “ҚҰЙЫН - 86” ОПЕРАЦИЯСЫ БОЙЫНША КӨТЕРІЛІС ҚАТЫГЕЗДІКПЕН БАСЫП ЖАНШЫЛДЫ. КӨТЕРІЛІСШІЛЕР СОТТАЛЫП, ҚАТАЛ ЖАЗАЛАНДЫ