Қазақ мифологиясы

Презентация қосу

Қазақ тіліндегі мифтік-
танымдық жүйе
Сұрақтар:
1.Тіл мен мифтің сабақтастығы
2. Қазақ тіліндегі мифтік-танымдық жүйе
3.Тіл бірліктеріндегі «ғаламның мифтік бейнесі»

Орындаған: Жайбергенова Меруерт
Миф деген не?

• Миф – байырғы адамдардың күнделікті тұрмысы мен өмір тәжірибесінен
туған таным-түсінігі, өмір салты, ішкі сезім – түйсігінің нәтижесінде
қалыптасқан осы тұжырымға негіз беретін – тілімізде сақталып, мифтік
мазмұн арқылы этнос болмысын танытатын тілдік деректер, мифтік
сюжеттер.
• Миф - бұл әлемнің құпияларын, шығу тегі, құндылықтары мен мағынасын
түсіндіруге, адамдар мен құдайлардың арасындағы қарым-қатынасты
анықтауға арналған әңгіме. Оқиға екіталай болса да, ол қоғамның өзі
мен оның ғаламдағы орнын бейнелейтін терең мағынасы бар. Көптеген
мифтер ғаламның және адамзаттың пайда болуы туралы айтады.
Тіл мен мифология
Тіл мен мифологияны сабақтастықта қарауға ерекше көңіл бөлген,
өзіндік із қалдырған орыстың көрнекті ғалымы - А.А.Потебня. Ол тілдік
құбылыстардың тарихи негіздерінде мифтік түсініктер мен
образдың трансформациясы жатыр, яғни мифтік семантика сөздердің
"ішкі формасында" деп есептейді. А.А.Потебняның тіл мен ойлау, сөз бен мифті
қамтитын символдық теориясы ерекше құнды.Оның мифтік теориясының негізі –
сөздің семантикалық қатарын тіл мен ойлаудың тұтас,кең құлашты контексінде
қарастыру принципінде. Ол өзінің "О некоторых символах в славянской народной
поэзии" деген еңбегінде мифті зерттеудің символдық теориясының тамаша үлгісін
көрсеткен. Біздің тіліміздегі кез келген сөз-символ. Өйткені оның астарында мифтік
мазмұн жатыр.
«ғаламның
мифтік
бейнесі»
Қытай мифологиясы

Грек мифологиясы
«ғаламның мифтік бейнесі»

Қытай мифологиясы Грек мифлогиясы
Қытай мифологиялық бейнелер

ЖЫЛАН ДЕНЕЛІ ҚЫЗ Адамдарды үйретуші Қытай императоры
құдай
Грек
мифологиясы
Грек құдайлары,

Диомед аттары

Гераклдың бесінші
ерлігі: Эриманф
қабаны және
кентаврлармен
айқас.
Қазақ тіліндегі мифтік-
танымдық жүйе
Қазақ мифологиясы

А.Байтұрсынов С. Қасқабасов
• А.Байтұрсыновтың ойынша, мифтер • Табиғаттағы зат атаулының
табиғатта болып жататын өзгерістердің
(күн күркіреуі, жел, дауыл, құйынның
иесі (тау иесі, жел иесі, күн иесі,
соғуы, күн тұтылуы, т.с.с) су иесі, тас иесі, көл иесі т.б.)
әрқайсысының істеуші иесі бар деп болады деген көне мифтерді
білген алғашқы адам баласының ғалым-фольклорист
табиғат ісін танымаған күйде шығарған
ертегілері, ертегі сияқты әңгімелері. С.Қасқабасов алғашқы
қауымда пайда болған рух-
• Көне наным-сенімдерге негізделген ауыз
әдебиетінің кейбір жанрлары мифтік иелік мифтерге жатқызады.
наным-сенім аясында пайда болған.
Қазақ мифологиясында қандай
кейіпкерлер бар?

Албасты Жалмауыз кемпір Алаңғасар
Қазақ мифологиясында қандай
кейіпкерлер бар?
Қазақ мифологиясында 40-тан астам кейіпкер
бар. Олардың кейбірі қаскүнем болса, енді бірі –
жағымды образдар. «Қазақтың мифтік
кейіпкерлері» атты кітапта қазақ фольклорындағы
мифтік кейіпкерлерді 6 түрге жіктеп көрсетілген:
Тотемдік кейіпкерлер: көк бөрі, көк өгіз
Шамандық кейіпкерлер: самұрық, бәйтерек,
бақсы
емонологиялық кейіпкерлер: албасты,
жезтырнақ, жалмауыз, мыстан кемпір, пері,
шайтан, жын, дию
Хтоникалық кейіпкерлер: дәу (қара дәу, бір
көзді дәу, Шойынқұлақ, Үш дәу, Аю дәу), алыптар
(алаңғасар, арсалаң, Толағай, Ерсары, Ұлтанқұл),
ергежейлі (жартықұлақ, бойы бір қарыс, сақалы
қыры қарыс)
• Ілкі қаһармандар: сиқырлы көмекшілер
(таусоғар, көлтаусар, саққұлақ, желаяқ,
епті), пірлер (Қамбар ата, Зеңгі баба, Ойсыл
қара, Сексек ата, Шопан ата)
• Трансформацияланған мифтік
кейіпкерлер: Қаңбақ шал, Тазша
бала.Бұлардың арасында көк бөрі, көк өгіз,
самұрық, бәйтерек сынды кейіпкерлер
бейтарап, біршама жағымды образда болса,
• демонологиялық кейіпкерлердің
барлығы, аты айтып тұрғандай, жағымсыз,
қаскөй келеді. Ал дәулердің ішінде адам
жейтін қара дәу мен жалғыз көзді дәу, аю
дәу, асқан күштің иесі Шойынқұлақ жаман
кейіпкер болса, үш дәу табиғатынан аңғал,
алаңғасар келеді, ешкімге зияны жоқ.
• Ал алыптар екі сипатта келеді: бірі адам
баласында көмектескіш, жақсылық ойлаушы
жан болса, екіншісі – дүлей күштің иесі,
жамандық жолында жүруші. Мәселен, арсалаң
мен алаңғасар табиғатынан қырсық болса да,
өте ақкөңіл, бала мінезді, ешкімнің көңілін
қалдырмауға тырысатын аңғал кейіпкерлер.
• Қазақта «арсалаң» деген сөз ниеті таза,
біраз ебедейсіздеу, қалбақтаған жарқын
адамға айтылатыны содан.Тау көтерген
Толағай мен ірі тұлғалы, алып күштің иесі
Ерсарының әдебиеттегі образы – батыр. Олар –
адамзат үшін жағымды кейіпкерлер. Ал
алыптардың арасында Ұлтанқұлдың бейнесі
ұнамсыз. Алпамыс батыр жырында кездесетін
кейіпкердің бет-болмысы өте жиеркінішті.
• Ергежейлі кейіпкерлердің арасында
жарты құлақ – өте елгезек, тапқыр бала.
Бірақ бойы бір-ақ тұтам. Ал «бойы бір
қарыс, сақалы қырық қарыс» жарты
құлаққа қарама-қарсы кейіпкер. Егер
жарты құлақ адамзатқа пайдалы кейіпкер
болса, бойы бір қарыстың адам баласына
тигізетін кесірі соншалық ауыр.
• Ал Таусоғар, Көлтауысар, Желаяқ,
Саққұлақ, Епті сынды адам баласына
жолдас болуға бейім келетін кейіпкерлер
табиғатынан көмекші, қағілез, белгілі бір
нақты қызметті атқарушы болып келеді.
• Тазша бала мен Қаңбақ шал –
адамзатқа аса зияны жоқ кейіпкерлер.

Ұқсас жұмыстар

Абай философиясы

Эгей мәдениеті

Мәдениеттің белгілер әлемі типологиясы

Терминдік мағынасы тұрғысынан алғанда тотем - алғашқы қауым адамдарының өздеріне туыс деп есептеген жануарларға, өсімдіктерге және жансыз заттарға берген атауы

Үнді мифологиясы

Ұлы даланың жеті қыры

Ежелгі Мысыр құдайлары

Антика философиясын дағы рух пен парасаттың космологизмі

Мәдени мұра ұғымы

Грек мифологиясы

Пәндер