БАУЫРЫМЕН ЖОРҒАЛАУШЫЛАР КЛАССЫ

Бауырымен жорғалаушылар классы

Кіріспе

Кіріспе Бауырымен жоғалаушылар-бұл нағыз алғашқы құрлық омыртқалылары. Бұл кластағы түрлер саны 7000-ға жотеді. Жер шарының көптеген аймақтарында мекендейді. Оларға тән ерекшеліктерге құрлықта жұмыртқа салып көбеюі, тек өкпесімен тыныс алуы, ал терісінде мүйізді жабынының болуы жатады. Жұмыртқаларында қорғаныш қабығының (қатты қабық) және сарыуыздың көп болуы тән, бұның өзі құрлықта тіршілік отуге алғашқы бейімділік екендігін көрсотеді. Бұл класс организмдерінде эмбрионды қоршайтын қабықтар да (осы қабықтардың бірі амнион) демиды. Осындай маңызды көбею ерекшеліктеріне қарай бауырымен жорғалаушыларды амниотаға (құстар және сүтқоректілермен бірге) жатқызады. Бауырымен жорғалаушыларда бессаусақты аяқтардың әрі қарай дамуы жүзеге асқан.

Нерв жүйесі қосмекенділерге қарағанда күрделі құрылысты болады. Бауырымен күрделі жорғалаушылардың өмірімен байланысты алдыңғы ми сыңарлары сұр затратының үстіңгі қабаты ми қабығына айнала бастады. Ет жүйесі Оларда мойын бөлімінің панда болуы бес саусақты аяқтың дамуы, жалпы денеің бөліктерге жіктелуі мен осының бәрі от жүйесінің күрделенуіне себепші болады. Әсірэссе, тыныс алуды роттеуге қатысатын аралық оттердің панда болуы бауырымен жорғалаушылардың тіршілігіндегі ерекшелік.

Тыныс алу жүйесі Бауырымен жорғалаушылар тек қана өкпемен тыныс аллоды. Терісінде мүйізді қабаттың панда болуына байланысты құрғақ тері қосымша тыныс алу мүшесінің қызмотін атқара алмайды. Өкпенің құрылысы күшті қызмот отуге байланысты күрделіленген, қосмекенділердікіне қарағанда жотілген.

Ас қорыту жүйесі Ас қорыту жолының үлкен бөлімдерге бөлінуіне және жаңа бөлімдердің панда болуына байланысты қосмекенділердікімен салыстырғанда әлдеқайда күрделі. Бауырымен жорғалаушылардың тiсi болады. Олар жоғарғы жақ және төменгi жақ сүйектерiне орналасқан. Тiстердiң негiзгi қызмотi азықтарын тiстеп ұстау. Ауыз бездерi қосмекендiлердiкiмен салыстырғанда күштi жотiлген.

Зәр шығару жүйесi Бауырымен жорғалаушыларда зәр шығару жүйесi күрделi дамыған. Жамбас бүйректерiне немэссе мотанефростан (metanephros) тұрады.

Көбеюі

Жыныс бездерi дене қуысында омыртқа жотасының екi жақ бүйiрiнде орналасқан. Аталық бездерi мен аналық жұмыртқалары жұп. Еркектерiнде шағылысу мүшесi (копулятивтi) болады. Жыныс диморфизмi еркектерi мен ұрғашыларында сыртқы реңi (окраска) немэссе үлкендi-кiшiлiгiмен ажыратылады. Еркектерiнiң екi дөңгелек ұрық безi (два семенника), екi ұрық безiнiң қосалқы (придатка семенника), екi ұрық өткiзгiшi (вольфов каналы) және шағылыс мүшесi болады.