Мемлекеттің орталықтануы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Тақырыбы: Саяси ойлар тарихындағы басқарудың "дұрыс"
және "бұрыс" формалары

Орындаған: Білісбек Д.
Қабылдаған: Сарсенбаева 1
Ж.
Саясиойлар
Саяси ойлартарихындағы
тарихындағы
басқарудың"дұрыс"
басқарудың "дұрыс"және
және
"бұрыс"формалары
"бұрыс" формалары
Жоспар:
I. Ежелгі дүниедегі саяси ілімдердің дамуындағы негізгі бағыттар
II.Ортағасырлардағы саяси ой тарихы
III.Реформация кезеңіндегі саяси идеялар
IV.Жаңа замандағы саяси ілімдер
V. ХХ ғасырдағы саяси теориялар

Ежелгі Шығыстағы саяси ой Антикалық саяси ой (Ежелгі
(Мысыр, Қосөзен, Үндістан, Грекия, Ежелгі Рим)
Қытай)

Негізгі деректер мен авторлар: Платон:
Конфуций: 1) “Мемлекет”
1) “Лунь Юй” Аристотель:
2) “Ману заңдары” 2) “Саясат”
3) “Каутилья Артхашстра” 3) “Афиналық полития”
Полибий:
4) “Тарих”
Цицерон:
5) “Мемлекет туралы”
6) “Заңдар туралы”

Негізгі идеялар: Негізгі идеялар:

• Жеке адам билігін нығайту мен • Басқарудың идеалды
ақтау; формасын іздеу;
• Басқарушының шығу тегін • Полистік орталықтанбаған
құдіретпен байланыстыру; демократияны ақтау;
• Мемлекеттің орталықтануы; • Азаматтық қасиеттерге
• Төмендегілердің басқарушыға тәрбиелеу;
сөзсіз бағынуы; • Азаматтық құқықты және
• Азаматтық қоғамның болмауы. республикалық идеяны
қалыптастыру.
Батыс елдер ішінде саяси идеялар ежелгі
гректерде қатты дамыды. Онда қоғам
шығыс елдер мен салыстырғанда онда
көп жағдайда қарама-қарсы
өрістеді.Саяси ұйым түрін жеке мемлекет
болып қалған калалар құрды. Патшалық
өкіметтің орнына аристократиялық және
құл иеленушілік демократиялық орын
алды.
Көне гректерде саяси ғылымға мол мұра
қалдырған ойшылдар өте көп. Олардың
ішінде ең көрнекті Платон мен
Аристотель.
Платон (б.з.б. 427-347 ж.ж.)

Шын аты – Аристокл
Платон атақты фәлсафашы Сократтың
шәкірті
Платонның 200-ден астам еңбектері бар
Олардың ішінде саясаттаану ғылымына
қатысы бар шығармалар “Мемлекет”,
“Саясатшы”, “Заңдар”, “Софист”,
“Парменид”

Платон қоғамды үш сословиеге бөлді:

Әкімдер Қорғаушылар Өндірушілер

Әкімдерге-
фәлсафашыларды Өндірушілер- өмірге
жатқызды. Олар Қорғаушылар- олар керекті қаржыларды
табиғатынан шындықты, әкімдердің ой, ниеттерін іске тауып, мемлекетті
ақиқатты, игілік идеясын асырады, мемлекетті материалдық жағынан
саралап, танып-білуге қорғайды. қамтамасыз етеді. Олар
қабілетті, икемді болуы билеу ісіне араласпайды.
керек.
Платон мемлекеттік құрылысты 5 түрге бөлді:

Тирания-
мемлекет
Аристократия- Олигархия- күшпен басып
мемлекетті мемлекет алушы
ақсүйектер азғантай топ қолында
Тимократия- қолында
билейді. Демократия- болады.
мемлекеттік болады. мемлекет
билік бір адам
халықтың
қолында қолында
болады. болады.

Бұлардың ішінде ең жақсысына аристократиялық мемлекетті жатқызды. Онда ақыл-
естілік, парасаттылық билейді, оның прициптері-адамгершілік ар-намыс деп санады.
Платонның ойынша адамдар қажеттіліктерін жеке-дара өтей алмайды. Олар бірігудің
арқасында ғана қажеттіліктерін өтейді. Осы бірігудің арқасында қоғам, мемлекет пайда
болады.
Аристотель

Ежелгі грек философы Аристотельдің түсінігінде мемлекет отбасы
секілді табиғи даму нәтижесінде пайда болған. Отбасы мен ауылдар –
адамдардың өзара араласуының алғашқысы формасы. Мемлекет –
араласудың жоғары формасы. Адам – саяси жануар және ол өзінің
дамуын мемлекетке келіп тоқтатады. Ғалымның айтуынша, мұндай
деңгейге барлық халықтар жете қойған жоқ. Мәселен, варварлар
өмірдің саяси формасын жасауға қабілетсіз, өйткені олардың адами
табиғаты жеткілікті деңгейде дамымаған еді.
Платонның идеалды мемлекет туралы жобасымен келіспеген
Аристотель саяси құрылымдар түрлерінің өзіндік классификациясын
ұсынды. Ол мемлекеттің 3 дұрыс және 3 бұрыс түрін ерекшеледі.
Аристотельдің мемлекеттерді дұрыс және бұрыс деп анықтау
қағидасы адамдарға бақыт сыйлау үшін мемлекетке не қажет
екендігіне негізделген. Мемлекетте заңдар болады және ол заңдарды
билік мемлекет пен оның азаматтарын қорғау үшін пайдалануы тиіс.
Ал азамат болу үшін бірқатар азаматтық құқықтарға ие болып, өзі
тұратын елдегі мемлекеттік құрылымның негізгі қызметтерін
атқаруы қажет, яғни заң шығару, әкімшілік және сот қызметтерінде
жұмыс істеп, мемлекетте бекітілген құдайға сыйыну. 10
Аристотель
Аристотель

Дұрыс Бұрыс

Монархия Аристократия Тирания Олигархия

Полития Демократия

Аристотель

Дұрыс Бұрыс

Бұрыс мемлекеттерде билік халық үшін емес өзі үшін
Аристотель дұрыс мемлекеттерге монархияны, өмір сүреді. Билікті өзі үшін ғана пайдаланған монарх
аристократияны және политияны (республика) тиранға айналады. Бір топ бай адам билікті қолдарына
жатқызды. Оларды салыстырмалы түрде алып, оны өзге азаматтар есебінен өз байлығын
бағалай отырып, ол ең дұрыс мемлекеттік көбейту үшін пайдаланған аристократия олигархияға
құрылым осы үш элемент үйлесім тапқанда ғана айналады. Сондай-ақ, билікті ешкімге бағынбайтын
жүзеге асады деп қорытынды жасаған. Шектен тобыр (охлос) басып алатын жағдайлар да болады.
шыққан жағдайда дұрыс мемлекет бұрыс Тирания – мемлекеттік құрылымның ең нашар түрі, ол
мемлекетке, яғни монархия – тиранияға, қоластындағылардың мүддесін қорғауды көздемейді,
аристократия – олигархияға, полития – керісінше оларға қарсы жұмыс істейді. Олигархия –
демократияға айналады. аристократиядан туған жаңа форма, бай адамдардан
Өзі атаған 3 дұрыс мемлекеттің ішінен құралған азшылық көпшілікті билейді. Демократия –
Аристотель политияны ең дұрысы деп санады. кедейлерден тұратын көпшіліктің билігі.
Бұл форма – басқа түрлердің тек жақсы Аристотельдің ойынша, теңдіктің болмауы мемлекет
жақтарын алған және екі шектің ортасында тұр. ішіндегі көтерілістердің, толқулардың негізгі себебі.
Ортағасырлардың саяси
Ортағасырлардың саяси
ілімдерінің сипатты белгілері
ілімдерінің сипатты белгілері
Саяси
Саяси
идеяларды діни Ортағасырлық саяси ойлардың дамуы Орта ғасыр ойшылдарының
идеяларды діни Ортағасырлық саяси ойлардың дамуы Орта ғасыр ойшылдарының
догматикамен саяси идеялары Феодалдық теологиялық идеологияның үстемдігі.
догматикамен саяси идеялары Феодалдық теологиялық идеологияның үстемдігі.
Мемлекет алдындағы шіркеудің беделінің негізделуі.
Мемлекет алдындағы шіркеудің беделінің негізделуі.
Табиғат пен қоғамның заңдары - мақсатқа жетудің ережелері -
Монархия Табиғат пен қоғамның заңдары - мақсатқа жетудің ережелері -
Ф.Аквинский ХШ ғ. Мемлекеттің діни мәнінің тұжырымдамасы:
Монархия Ф.Аквинский ХШ ғ. Мемлекеттің діни мәнінің тұжырымдамасы:
басқарудың әлемдік тәртіпті құдай жаратқан. Өкіметті сөзсіз тыңдау, келісімділік
басқарудың әлемдік тәртіпті құдай жаратқан. Өкіметті сөзсіз тыңдау, келісімділік
идеалды түрі уағызы. Дегенмен, адамдар жаратқанның алдында да, жер бетінде де
идеалды түрі уағызы. Дегенмен, адамдар жаратқанның алдында да, жер бетінде де
тең. Шіркеудің рухани диктатурасымен күрес, саяси құрылысты
тең. Шіркеудің рухани диктатурасымен күрес, саяси құрылысты
өзгерту үшін зорлықты жоққа шығару. Орыс мемлекетінің тәуелсіздігі
Теократия мем- өзгерту үшін зорлықты жоққа шығару. Орыс мемлекетінің тәуелсіздігі
мен патша үкіметінің үстемдігі туралы идеялар.
Теократия мем- мен патша үкіметінің үстемдігі туралы идеялар.
т пен шіркеудің Орта ғасырда феодалдық қоғамның орны ерекше болды. Батыс
т пен шіркеудің Орта ғасырда феодалдық қоғамның орны ерекше болды. Батыс
байланысы Еуропада феодализм мың жылдан астамға созылды. Бұл уақытта дін
байланысы Еуропада феодализм мың жылдан астамға созылды. Бұл уақытта дін
ретінде ақтау үстемдік етті. Патша шіркеуге бағынышты болуы керек деді, ал
ретінде ақтау үстемдік етті. Патша шіркеуге бағынышты болуы керек деді, ал
ақсүйектер көнгісі келмеді. Бұл кезде христиан дініне зор еңбек
ақсүйектер көнгісі келмеді. Бұл кезде христиан дініне зор еңбек
Антикалық сіңірген Аврелий Августин (354-430) еді. Ол христиан фәлсафасының
Антикалық сіңірген Аврелий Августин (354-430) еді. Ол христиан фәлсафасының
грек-рим негізгі қағидаларын зерттеп, жетілдірді. Оның саяси көзқарасы
грек-рим негізгі қағидаларын зерттеп, жетілдірді. Оның саяси көзқарасы
дәстүрінің "Құдай қаласы туралы" деген еңбегінде баяндалған. 13
дәстүрінің "Құдай қаласы туралы" деген еңбегінде баяндалған.
ықпалы
ықпалы
Аврелий Августин
(354-430)

Аврелий Августин (345–430 жж.) – христиан-теологы,
философ-мистик, көзқарасы, ұстанымы жағынан
неоплатондық бағытты жақтаған. Басты ұстанымы «Cенімсіз
білім мен шындық жоқ». Негізгі еңбектері «О граде божем»
және «О земном граде». Аврелий Августин әлемдік тарихтың
христиандық концепциясын дамытушы және оның сөзімен
айтқанда «дүние жаратылысының өзі құдайдың қалауымен
болған іс» деген идеяны жақтаушы ғалым. Адамдардың
жердегі барлық көрген қиындықтары мен жамандықтары
олардың құдай алдындағы жасаған күнәларынан
деп түсіндіреді. Августиннің ілімі римдік шіркеу
қызметкерлерінің зайырлы феодалдық бағытты
ұстанушыларға қарсы күресінде басты идеологияға айналды.
Мемлекетті басқару формасында Аврелий абсалюттік билікті
жақтаған. Августинизм әлі күнге дейін христиан дініндегі
протестанттық бағытты жақтаушылардың басты ілімі деп
саналады. 14
Августиннің
ойынша

Адам
Құдай жолымен Адам жолымен
өмір сүрушілер өмір сүрушілер

Жын-шайтандармен
Болашақта құдаймен бірге мәңгі жапа шегіп,
мәңгілік патшалық сазайын тартатын
құратындар адамдардың қоғамы деп
түсіндірді.
Фома Аквинский
(1225-1274)

Христиан дінінің саяси теориясын негіздеп, шыңына
жеткізген монах Фома Аквинский (1225-1274) болды. Оның
"Билеушілердің басқаруы туралы", "Психологияның
жиынтығы" деген еңбектері бар. Оның ойынша жалғыз адам
өз мұқтаждығын, қажеттігін жеке-дара қанағаттандыра
алмайды. Сондықтан бірігіп өмір сүру үшін мемлекет керек.
Мемлекеттік биліктің мақсаты "ортақ игілікке жету",
адамдарға лайықты, ақылға сыйымды өмір сүруге жағдай
жасау, барлығы жоғары тапқа бағынуы керек деп санаған.
Ф.Аквинскийдің ойынша билік құдайдың құдіретімен
орнайды. Сондықтан патшалық билік діни билікке бағынуға
тиіс. Аспанда құдай жерде Рим папасы билік етуі керек деген.

Реформация
Реформациякезіндегі
кезіндегінегізгі
негізгі
саяси идеялар (XV-XVI ғғ.)
саяси идеялар (XV-XVI ғғ.)

Реформация (лат. reformatio - қайта құру түзеті) - римдік католиктік шіркеудің монополиясында, христиан діни
ілімін Папа билігі тұрғысынан түсіндіруге қарсы бағытталған Солтүстік және Орталық Еуропадағы 16
ғасырдағы діни - қоғамдық қозғалыс.
Реформацияның көсемдері және негізін салушылар - М. Лютер мен Ж. Кальвин.
Реформацияның нәтижесі христан дінінің жаңа тармағы - протестантизмнің пайда болуы. Протестантизмнің римдік-
католиктік шіркеуден бөлінуін Папа тағы заңды түрде мойындады. Протестантизмде шіркеу осы дүниелік институтқа, ал
Інжілді білу оның діни негізіне айналады. Зұлымдық - діни надандықтың синонимі, ол Құдай сөзін білмеудің салдары. Дүниені
Құдай сөзін халыққа түсінікті тілде уағыздау арқылы түзетуге болады.
Сонымен Реформация жеңісі қоғамдық өрлеу туғызып, ұлттық мәдениетті ғана емес, дүниежүзілік мәдениеттің қалыптасуына
зор әсерін тигізді. Реформация ешқандай әлеуметтік-саяси идеалды жарияламаса да, қоғамды жікке бөлуді талап етпесе де,
көркемдік шығармашылық саласында қомақты жетістіктерге жетті, ол ғылыми жаңалықтар ашпаса да адамның сана-сезімін
өзгертті және адамзат алдында жаңа рухани белестер ашты. Адам еркін ойлауға мүмкіндік алды, ғасырлар бойы үстемдік
еткен шіркеу ықпалынан босанды, әрекетіне бағдар берер бағыт белгіленді. Ол бағдар — ізгілік-адамгершілік қасиеттерге,
адамның ақыл-ойына, ар- ұжданына байланысты болды.
Реформация буржуазиялық қоғам адамының қалыптасу процесін жылдамдатуға түрткі болды. Адамның тәуелсіз болуы,
адамгершілік жолын өз еркімен тандауы, өзінің іс-әрекетгеріне үлкен жауапкершілікпен қарауы — сөзсіз адам құқы
идеяларының дүниеге келуіне қолайлы жағдай туғызды. Шындығында да, протестанттық идеялар қойнауында дүниені жаңа
көзқараспен қабылдайтын жаңа, буржуазиялық қоғам адамның бейнесі жатты.
Қорыта келгенде, Батыс Еуропа елдерінде туындап келе жатқан қапитализмнің, одан қалды индустриалдық буржуазиялық
өркениеттің рухани және идеологиялық бастауы — протестанизм идеяларында жатыр. Протестанизм — жаңа қоғамдық
қүрылыстың қарқынды дамуына, оның прогресс жолындағы қадамына айқара жол ашты. 17
Жаңа замандағы саяси
ілімдер

Бұл дәуірдің көрнекті өкілдерінің бірі - ағылшын ойшылы Томас Гоббс (1588-1679). Оның
ойынша мемлекет жалпыға бірдей бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін
керек. Адамдар өз тілектері мен еріктерін шектеп, барлық билікті мемлекетке береді.
Францияда буржуазиялық революцияның өкілі Шарль Луи Монтескье (1689-1775) әр
халықтың адамгершілік бейнесін, оның заңдарының айырмашылығын, қоғамның дамуын
географиялық ортамен байланыстырды. Мемлекет азаматтарды тіршілікке қажетті
қаражатпен қамтамасыз етуге міндетті деген ұстанымда болды.
Францияның тағы бір ойшылы - Жан-Жак Руссо (1712-1778) ұсақ буржуазияның
шаруалардың мүддесін қорғады. Ол еркіндік пен теңдікті ең жоғары игілік деп санады.
Мемлекет шектен тыс байлық пен кедейлікке жібермей, адамдар арасында теңдікті
сақтауы керек.
Американың ойшылы Томас Джефферсон (1743-1826). 0л Америка Құрама Штатының
"Тәуелсіздік декларадиясын" жазды. Декларацияда адамдардың табиғи құқығы мемлекет
белгілеген зандардан жоғары түруы керек. Жаратушы барлық адамдарды тең етіп
жаратты және олардың өмірге, бостандыққа, бақытқа тырысуына құқығы бар делінген. 18
Қазіргі кездегі саяси ілім

XX ғ бас кезінде Батыс елдерінде 1."Солидаризм" ілімі кең өріс алды.Оның негізін салушы француз
ғалымы Л.Дюги. Бұл ілім бойынша әрбір тап өмірде өз міндетін атқарып, қоғамның ынтымақтастығы
мен үйлесімділігін қамтамасыз етуі керек.
Бұдан соң 2. "Элитаризм" теориясы дүниеге келді. "Элита" - яғни француз тілінде "ең жақсы"
"іріктелген", "сұрыпталған", "таңдаулы" дегенді білдіреді. Бұл ілімнің өкілдері -Г.Моска, В.Парето.
3. "Фашизм" - еңбекшілерді басып-жаншу зорлық-зомбылықтың шектен тыс түрлерін пайдалану,
қоғам және адам өмірін қатан қадағалау.
4. "Геосаясат" теориясы. Негізін салушы Ф.Ратцель. Бұл теория бойынша мемлекеттің, өмірі қауіпсіз
сенімді болу үшін оған жеткілікті географиялық кеңістік қажет. Ал ондай мүмкіндік болмаса қарудың
күшімен қамтамасыз ету керек.
5. "Тоталитаризм" - бұл мемлекет тарапынан қоғамның
және әр адамзаттың өмірін катаң бағалауға алатын мемлекеттік саяси құрылыс.
6. Либерализм - мемлекетті реттеу, "Аралас экономиканы", саяси әділеттілікті, пікір алуандығын алға
тартады.
7. "Консервативтік" –мемлекеттік реттеуге қарсы. Керісінше, ол ештеңеге араласпауы керек, шексіз
бәсеке бостандығын берген дұрыс деп санайды.
Қорытынды:

Мемлекеттің дұрыс және бұрыс түрлері - ежелгі грек ойшылы Аристотель өзінің
"Саясат" еңбегінде қалыптастырған түсінік. Бұл еңбегінде Аристотель Платонның
"Мінсіз мемлекет" ілімін сынға алады. Платоннан өзгеше ол алдыңғы орынға
мемлекеттің "шексіз жақсы" үлгісін ұсынады. Платон ұсынған мүлік, әйел, бала
ортақтығы мемлекетті жояды деп түсінеді. Аристотель мемлекет билеушілерінің алға
қоятын мақсаттарына байланысты мемлекеттік құрылымның дұрыс және бұрыс
түрлерін ажыратады. Дұрыс түрлеріне ол басқарушының санына қарамай (біреу ме,
бернешеу ме, әлде, көпшілік пе) ортақ игілікке ұмтылатын мемлекеттік құрылымды
жатқызды. Дұрыс түрлері: 1) монархия (бір адамның билігі); 2) аристократия
(азшылықтың билігі); 3) полития (көпшіліктің билігі). Ал, бұрыс түрлеріне -
билеушілердің өздерінің жеке мүдделерін көздейтін мемлекеттік құрылым жатады.
Бұрыс түрлері: 1) тирания; 2) олигархия; 3) демократия. Осылайша, Платон "мінсіз
мемлекетті" іздеді, ал Аристотель, шынайылыққа бір табан жақын тұрып, "ортақ
мүддені көздесе, кез келген басқару түрін қабылдауға" келісті.
Назар
аударғаныңызға
рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Негізгі идеялар

Реформация кезеңіндегі саяси идеялар

Капитал. Ауыспалы айналым мен айналым

Әлемде қалыптасқан жергілікті өзін - өзі басқару модельдері

Омыртқасыз жануарлардың мінез - құлқы

Қайта Өрлеу философиясының орталық ұғымдары

САЯСИ БИЛІК ТУРАЛЫ

Мемлекеттің қаржысы

МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ НЕГІЗДЕРІ

ШЫҒЫСТА МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ СЕБЕПТЕРІ

Пәндер