Қожа Ахмет Яссау өмірбаяны

Презентация қосу

Руханият

Hello
Zhanuzakova Asiya vizual
102
Қабылдаған: Сағадатов Райбек

2020.10.03
Ақтөбе
01 Қожа Ахмет Яссау
өмірбаяны
02 Диуани хикмет

03 Қ. Яссауи ілімі
04 Абай Құнанбаев
өмірбаяны

05 Шығармышылығы мен
қара сөздері
06 Қазақстанның
тарихындағы
Абайдың алатын
орыны
01
Қожа Ахмет Ясауи – 1093 жылы
Қожа Ахмет Ясауи
дүниеге келмей тұрып,
Исфиджабта исламдық
туылған түркістандық ғұлама, әулие. фикһ (құқық) мектебі
Қожа Ахмет Ясауидің арғы тегі қожалар
ханафи мазһабының
әулеті. Әкесі – Исфиджабта даңққа
бөленген әулие, Әзірет Әлінің ұрпағы ондаған өкілдері өмір
Шейх Ибраһим. Анасы – Мұса шейхтың сүрді. Ясауи ілімі осы
қызы Айша (Қарашаш ана). Мұса шейх те саяси-әлеуметтік,
Исфиджабта әулиелігімен танылған. тарихи шарттарға
Кейбір деректерде Қожа Ахмет Ясауидың байланысты
Ибраһим атты ұлы мен Гауhар Хошназ
қалыптасты. Қожа
(Жауhар Шахназ) атты қызының
болғандығы айтылады. Қожа Ахмет Ахмет Ясауи
Ясауидың ұрпағы негізінен осы қызынан ұстаздарының
тарайды. IX ғасырда Отырар, Исфиджаб, көшбасшысы –
Баласағұн, Ясы, Сауран, Сығанақ Шаш, Арыстан баб. Кашифи
Сүткент, Жент, Кудур, Отлук, Өзкент, “Рашахат-ул айн-ил
тағы да басқа Мауераннахр
хайат” атты еңбегінде
қалаларында ислам діні
уағызшыларының белсенді әрекеттері Қожа Ахметтің Арыстан
саяси сипат алған болса, Х ғасырдан бабтың шәкірті
бастап ислам ілімі жолындағы тәлім- болғандығы, одан
тәрбиелік ордалар – медресе-теккелер заһир және батин
Ясауидың “Диуани хикметінде” де Арыстан баб жиі ауызға алынады.
Қожа Ахмет Ясауидың өмірі мен қызметі туралы Жазба деректерде
(Хазини, “Жауаһир-ул Абра Мин Амуаж-ил Биһар”) оның Юсуф
Хамаданидың шәкірті екендігін көрсететін деректер болғанымен,
соңғы зерттеулерде оны теріске шығаратын тұжырымдар айтыла
бастады. Қожа Ахмет Ясауидың алғашқы шәкірті – Арыстан бабтың
ұлы Мансұр Ата, екінші шәкірті – Сайид Ата Хорезми, үшінші шәкірті –
Сүлеймен Бақырғани. Осылардың ішіндегі ең көрнектісі – Бақырғани
(Хакім Ата) (Кашифи, “Рашахат-ул айн-ил хайат”). Тағы бір танымал
шәкірттерінің бірі Мұхаммед Данышменди сопы Қожа Ахмет Ясауидың
“Мират-ул Қулуб” атты мұрасын хатқа түсірді. Сондай-ақ Садр Ата,
Бадр Ата, Қажы Бекташ Әулие, Сары Салтұқ, Шейх Лұқпан Перенде
сияқты тұлғалар да Қожа Ахмет Ясауидың шәкірттері саналады.
Диуани Хикмет
Оның бүгінгі ұрпаққа жеткен көлемді шығармасы — «Диуани
хикмет/ Диуани Хикмат» (Хикмат - жинақ). Бұл шығарма
алғаш рет 1878 ж. жеке кітап болып басылып шығады. Содан
кейін ол Ыстамбұл, Қазан, Ташкент қалаларында бірнеше
қайтара басылады. Соның бірі 1901 ж. Қазанда
Тыныштықұлының қазақтарға арнап шығарған нұсқасы
болатын.Төрт тармақты өлеңмен жазылған бұл
шығармасында ақын өзінің бала күнінен пайғамбар жасына
келгенге дейін өмір жолын баяндайды, тіршілікте тартқан
азабын, көрген қайғысын айтады, бұқара халыққа үстемдік
жүргізуші хандардың, бектердің, қазылардың жіберген
кемшіліктерін, жасаған қиянаттарын сынайды, бұл фәнидің
жалғандығын білдіреді.«Диуани Хикметтен»
түркі халықтарына, соның ішінде қазақ халқына, ертедегі
Қожа Ахмет Ясауи ілімінде Хаққа қызмет ету Ал ашқ - кемелдікке жетелейтін күш-қуат
халыққа қызмет етуден басталады. Ал, көзі. Қожа Ахмет Ясауи ілімінде
халыққа, ұлтына қызмет етудің шарты – адамның жаратылыс мақсаты – Хаққа
топырақ сипатты болу, нәпсіні тыю. Топырақ құлшылық ету (ибадат), ол “Сізді, бізді
сипатты болып, өзін халқына арнау Хақ жаратты ибадат үшін” – дейді. Бұл
кемелдікті білдіреді. Қожа Ахмет Ясауи ибадат (убудийат) – Хақты тану
кемелдікке жету үшін адамда ашқ (қуатты жолындағы ең жоғарғы мақам.
махаббат) пен дерт болу керек дейді. Құдайлық ашқты, Аллаға деген
“Дертсіз адам адам емес, мұны аңла; Ашқсыз махаббатпен тұтастықта көретін Қожа
инсан хайуан жынысы, бұны тыңда”. Осы Ахмет Ясауи дүниетанымы Алла
хикмет жолындағы “дертсіз адам” адамдық жаратқан адам баласын кемсітпей,
сезімнен жұрдай, өз ұлтының, қоғамының, өзімен тең дәрежеде құрметтеуді
Отанының алдында жауапсыз, мұңсыз, қара парыз деп қарайды. “Сүннет екен
басының қамын күйттейтін жан. “Ашқсыз кәпір де болса берме азар, Көңілі
адам” – илаhи фитраттан, яғни Алла қатты ділазардан Құдай бизар” деген
тарапынан адамға берілген құдайлық сыйдан хикмет адамның тегі мен түсіне, діні
мақрұм қалған, өзінің адамдық қадірін мен діліне қарамастан оған құрмет
бағалай алмайтын, парасаттылыққа көрсету, адам ретінде ардақтауды
ұмтылмайтын, өзін қоршаған әлемге, адамға, пайғамбарлық сүннет (жүйе, заң,
табиғатқа, осының бәрін Жаратушы иеге мән қағида) ретінде танытады. Өйткені
бермейтін жан. Дертті адамның Қожа Ахмет Қожа Ахмет Ясауи ілімі – дін, мәзһаб
Ясауи іліміндегі алатын орны ерекше. Ол аясына сыймайтын шексіз ашқ
хикметінде “Білімің – шырақ, халің – пілте, (махаббат) жолы. Қожа Ахмет Ясауи
көз жасың – жағатын май” болсын дейді. дүниетанымында “дертті адам”,

Қожа Ахмет Ясауи ілімі
Дертті, шерлі адам пілте болып жанып, ашқ
отына түсіп, қоғамның кемшілік тұстары мен
ақсаған руханиятын көріп, көз жасы, қайрат-
“топырақ адам”, “кемел адам”,
сондай-ақ, “ғарип адам” тұлғалары да
дәріптеледі.
Құнанбай 4 әйел алған адам. Оның
бәйбішесі Күңкеден – Кұдайберді,
Абай
Абай (Ибраһим) Құнанбаев (1845-1904) —
інісі Құттымұхамбетке айттырылып,
қалыңдық кезінде жесір қалған соң

Құнанбаев
ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің,
қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы,
өзі алған екінші әйелі: Ұлжаннан –
Тәңірберді (Тәкежан), Ибраһим
философ, композитор, аудармашы, саяси (Абай), Ысқақ, Оспан, үшінші әйелі
қайраткер[1], либералды көзқарасын Айғыздан – Халиулла, Ысмағұл
исламға таяна отырып, орыс және еуропа туады. Қартайған шағында
мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ үйленген ең кіші әйелі
мәдениетін жаңартуды көздеген Нұрғанымнан ұрпақ жоқ. Абайдің “
реформатор. Абай ақындық Атадан алтау, анадан төртеу едім
шығармаларында қазақ халқының дейтіні осыдан. Болашақ ақын
әлеуметтік, қоғамдық, моральдық сабырлы мінезімен, кең пейілімен
мәселелерін арқау еткен. [2] ел анасы атанған “кәрі әжесі”
Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен Зеренің таусылмайтын мол
өркениетін жетік білген. Бірқатар әлем қазынадай аңыз ертегілерін естіп,
ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс абысын-ажынға жайлы, мінезі
болған. Философиялық трактаттар көнтерлі, әзіл-қалжыңга шебер,
стилінде жазылған «Қара сөздері» - жөн-жобага жетік өз анасы
тақырып ауқымдылығымен, Ұлжанның тәрбиесінде өсті. Абай
дүниетанымдық тереңдігімен, саяси- әуелі ауылдағы Ғабитхан молдадан
әлеуметтік салмақтылығымен құнды. сауатын ашады да, 10 жасқа толған
беріліп, үздік шәкірт атанады.
Ол енді дін оқуын ғана місе
тұтпай, білімін өз бетінше Абай өлең жазуды 10 жасында («Кім екен деп келіп
жетілдіруге ұмтылады. Сөйтіп ем түйе қуған...») бастаған. Одан басқа ертеректе
жазылған өлеңдері — «Йузи-рәушән», екіншісі — «
көптеген шығыс ақындарының
Физули, Шәмси». «Сап, сап, көңілім», «Шәріпке», «
шығармаларымен, араб, иран, Абралыға», «Жақсылыққа», «Кең жайлау» өлеңдері
шағатай (ескі өзбек) тілінде 1870 — 80 жылдар аралығында жазылған. Ақындық
жазылған ертегі, дастан, қуатын танытқан үлкен шығармасы — «Қансонарда»
қиссалармен танысады, 1882 ж. жазылған. Алайда жасы қырыққа
Шығыстың Низами, Науаи, келгеннен кейін ғана көркем әдебиетке шындап
ықылас қойып, көзқарасы қалыптасып, сөз өнерінің
Сәғди, Қожа Хафиз, Фзули
халық санасына тигізер ықпалын түсінеді.
сияқты ұлы ғұлама, классик Шығармалары үш жүйемен өрбиді: бірі — өз
ақындарына бауыр басады. жанынан шығарған төл өлеңдері; екіншісі — ғақлия
Медресенің үшінші жылында (немесе Абайдың қара сөздері) деп аталатын
Абай Семей қаласындағы прозасы; үшіншісі — өзге тілдерден, әсіресе
“Приходская школаға” да орысшадан аударған өлеңдері.
Абай өлеңдері түгел дерлік лирикадан құралады,
қосымша түсіп, орысша
поэма жанрына көп бой ұрмағаны байқалады. Қысқа
сауатын аша бастайды. Бірақ өлеңдерінде табиғат бейнесін, адамдар портретін
бұл оқуын әрі жалғастыра жасауға, ішкі-сыртқы қылық-қасиеттерін, мінез-
алмай, небәрі 3 жылдан соң бітімдерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер.
оның мұсылманша да, орысша Қай өлеңінен де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық
да оқуы аяқталады. сипатының ерекшеліктері көрініп тұрады. Ислам діні
тараған Шығыс елдерінің әдебиетімен жақсы
танысу арқылы өзінің шеберлік — шалымын одан әрі
шыңдайды. Шығыстың екі хикаясын «Масғұт» және
Кез келген халықтың тарих сахнасына
шығуы — жүйеге бейімделген біртектес
өмір салттың ғана нәтижесі емес, сонымен
бірге қасиеттік деп саналатын- арман-
аңсардың (идеал) да біртұтастығына
айғақ. Олай болса Абай сынының тәлкегіне
түскен еріншектік, дарақылық, жалқаулық,
күншілдік, өтірікшілік, өсекшілдік,
мақтаншақтық, жағымпаздық, жікшілдік
сияқты қасиеттер қазақ баласының
кейбірінің бойындағы туа біткен кемшілік
емес, сол Абай өмір сүрген қоғамдағы
саяси әлеуметтік қатынастардың нәтижесі
екеніне ден қою қажет. Сонда, Абай
бұрынғы бабаларымыздың бойынан көрген
«кемшіліктерді» себеп ретінде емес, сол
Абайдың көркемдік, әлеуметтік гуманистік және Абай орыс тілін тамаша меңгерді. Мұның өзі
дінге көзқарастары терең білінген еңбегі - қара оның орыс ақыны М. Лермонтовтың біркатар
сөздері. Абайдың қара сөздері (Ғақлия) - ұлы өлеңін қазақ тіліне аударуына мүмкіндік берді.
ақынның сөз өнеріндегі көркемдік қуатын, Атап айтқанда, Абай М.Ю. Лермонтовтың
философиядағы даналық дүниетанымын даралап «Шайтан» («Демон»), «Дұға» («Молитва»),
көрсететін классикалық стильде жазылған «Қанжар», «Жолға шықтым бір жым-жырт түнде
прозалық шығармасы. Жалпы саны қырық бес жалғыз», «Жалау» («Жалғыз жалау
бөлек шығармадан тұратын Абайдың қара жалтылдап»), «Теректің сыйы» («Асау Терек
сөздері тақырыбы жағынан бір бағытта долданып, буырқанып») сияқты өлендерін
жазылмаған, әр алуан. Оның алты-жеті үлгісі аударды. Абай А.С. Пушкиннің «Евгений Онегин»
қысқа болса, қайсыбіреуі мазмұн, тақырып дастанының үзінділерін қазақы ұғымда жатық
жағынан өзгешелеу, ауқымды болып келеді. Абай етіп еркін аударды. Абайдың Татьяна хатының
өзінің қара сөздерінде шығарманың ажарына сөзіне шығарған «Татьянаның қырдағы әні»
ғана назар аударып қоймай, оның тереңдігіне, қалың елдің сүйікті әніне айналды.
логикалық мәніне зор салған. Абай И.А. Крыловтың мысалдарын қазақ тіліне
Сөйтіп көркемдік шеберлік пен ғылыми зерделік аударумен де айналысты. Қазақтар ұлт-азаттық
арқылы көркемдік сана мен философиялық қозғалысының көрнекті жетекшісі Ә. Бөкейханов
сананы ұштастырады. Абайдың қара сөздеріндегі өзінің қырғыз даласындағы әртүрлі уездерде
гуманистік, ағартушылық, әлеуметтік ойлары дін болған кезінде ондағы ақындардың Пушкин
туралы пікірлерімен бірігіп, тұтас бір қазақ мен Лермонтовтың Абай аударған өлеңдерін
халқының философиялық концепциясын жақсы білетініне, оларды домбырада әнге қосып
құрайды. Абайдың кара сөздері сондай-ақ жалпы айтатынына көз жеткізіп қайтқанын
адамзат баласына ортақ асыл сөзге айналды. жазады.Орыс тілінен Абай аударған

Қара сөздері
Оның қара сөздерінің бірнешеуі ең алғаш 1918 ж.
Семейде шыққан "Абай" журналында жарық
көрді. Кейіннен, Абайдың қара сөздері орыс,
Аудармашылық ісі
шығармалар қазақ әдебиетін байыта түсті. Абай
орыстың ұлы акындарының 50-ден астам өлеңін
қазақ тіліне аударды.
•
Абайдың Қазақстан тарихында алатын орны
Абайдың өз өлеңдері мен қара сөзбен жазылған ғибраттарында қазақ қоғамы өмірінің барлық
жақтарын ашып көрсетті. Одан ақыл-кеңес сұраған дала тұрғындары ағылып келіп жатты. Атап
айтқанда, оған Баянауыл өлкесіндегі белгілі шежіресі, әрі ақын Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы келіп
тұрды. Абаймен Семейге саяси жер аударылып келгендер де санасатын. Міне, мұның бәрі патша
үкіметі шенеуніктері мен олардың жергілікті кейбір итаршыларының тарапынан қызғаныш пен көре
алмаушылық, тіпті саяси күдік туғызды. Ақынның үстінен өсек айту мен жала жабу әрекеттерін
күшейтті. Патша үкіметінің әкімшілігі Абайдың соңына шам алып түсіп, аңду орнатты. Тіпті 1903
жылы Семей полицмейстері ақынның және оның балаларының үйіне тінту жүргізді.
• Жақын туыстары мен балаларының бірінен соң бірінің қазаға ұшырауы, оның үстіне ізіне түсіп
қудалауға душар болуы ақынның денсаулығына әсер етті. Абай 1891 жылы өзінің ең жақсы көретін
інісі Оспаннан айырылды. 1895 жылы үлкен ұлы Әбдірахман қайтыс болды. 1904 жылғы көктемде
оның тағы бір ұлы Мағауия дүниеден өтті. Бұл қайғылы оқиғалар Абайға аса ауыр тиді. Мағауияның
өлімінен кейін 40 күн өткенде Абайдың өзі де қайтыс болды.
• Ақын өзінің талантты шәкірттерін тәрбиелеп өсірді. Абайдың ізбасар шәкірттері Шәкәрім, Көкбай,
Ақылбай, Кәкітай және Мағауия болды.
• Абай көзі тірісінде өзінің өлеңдерін жинаған емес. Олардың әрқайсысын бір жапырақ қағазға
жазып, жастарға таратып бере берген. Олар Абайдың өлеңдерін жаттап алып отырған. Сөйтіп Абай
өлеңдері қазақ даласында ауыздан ауызға таралып кете барды. Оның өлеңдері қолдан қолға
көшіріп алынды. Ондай қолжазба көшірмеге ие болу әрбір сауатты қазақ үшін зор ғанибет болатын.
Кейінірек Абайдың туындыларын оның ұлы Тұрағүл жинастыра бастады. Абай өлеңдерінің ең
алғашқы жинағы 1909 жылы ақын Кәкітайдын арқасында Қазан қаласында басылып шықты. Абай
Құнанбаевтың өлең- дерін жинауға және бастырып шығаруға көп күш-жігер жұмсап, игі ықпал
еткен адал ақын Көкбай Жанатайұлы (1864—1927) болды. Ол өлеңдер белгілі қоғам қайраткері
Әлихан Бөкейханұлының редакциясымен басылып шықты.
Википедия
(Абай @imform.kz
Құнанбайұлы) Қожа Ахмет
Яссауи

Википедия
Қожа Ахмет
@abaialemi.kz Яссауи

Пайдаланылған әдебиеттер
Thanks for
watching

Ұқсас жұмыстар

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ КЕСЕНЕСІ

Ұлы ғалымның еңбектері

Қожа Ахмет Яссауи өмірбаяны

ҚОЖА АХМЕТ ЯССАУИ

Ахмет Ясауидің арғы тегі қожалар әулеті

Түркі халықтары ғалымдары мен ойшылдарының еңбектерінің тәуелсіз Қазақстанда бағалануы

Қожа Ахмет Яссауи - түркістандық ғұлама, әулие

Ақырзаман кітабында

Түркістан қаласы

Түркі мәдениетіндегі ауызша дәстүрі

Пәндер