Қазақ ономастарының персоналииі

СӨЖ 1-3. Тақырыбы: Қазақ ономастарының персоналииі

Орындаған: Фил-41 тобының студенті Туремұрат Айнура

Әбдірхманов Айтым Әбдірахманұлы (25. 12. 1928- 20. 03. 1994) - филология ғылымдарынын докторы. Абай атындағы Қазак педагогикалык институтында білім алған (1946-1954) .

1955 жылы "Қазакстан топонимдерінің кейбір мәселелері" атгы кандидаттык дисссртацнясын (ғылыми жетекшісі - проф. С. Аманжолов) және 1991 жылы - "Қазақстан топонимдерін тарихи этимологиялык зерттеу" атты докторлық диссертациясын корғады.

1970 жыддан 1981 жылға дейін Қазақстан Республикасы ғылым академиясы А. Байұурсынұлы атындғы Тіл білімі институтының ономастика бөлімін баскарды. 130 шақты ғылыми енбектердін авторы. Казак топонимикасы. терминология, казак орфографиясы бойынша маман болған.

Оның енбектерінде Қазақстан топонимдері лексика-семантикатык. лексика-грамматикалык, әсіресе, тарихи-этимологиялык бағыттар бойынша талданған. Бұл ізденістер қазак ономастикасын, казак тілін дамытуда, Қазақстан территориясында көне түркі және түркі емес руларлын коныстануын, Қазақстан этногенезі мен этникалык тарихын аныктауда құнды болып есептеледі. Зерттеулер алтай тілдік үядағы баска тілдермен тарихи сатыстыру аркылы жасатды. Казак ономастикасынын негізін калаушылардын бірі

Жанұзақов Телғожа Сейдінұлы (15. 07. 1927) - филология ғылымдарынын докторы, профессор, Қазахқстан Республикасы ғылым академиясы А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі ннститутының бас маманы, Қазақстан Республикасы ғылым академиясының Ш. Уалиханов атындағы сыйлыктын, Казакстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазакстан Республикасы Гуманитарлы ғылым академиясынын академигі. Абай атындағы Қазак педагогикалык институтында білім алған (1946-1951) . Абай атындағы ҚазПИ аспирантурасын өткен (1951-1952) . 1960 жылы "Казак тілінін кісі аттары" атты кандидаттық диссертациясын (ғылыми жетекшісі - проф. С. Н. Малов пен акад. I. Кснесбаев) және 1976 "Казак тілі ономастикасынын негізгі мәселелері" атты докторлык диссертациясын корғады.

Керімбаев Есенгелді Әуелбекұлы (30. 04. 1950) - филология ғылымдарынын докторы, А. Иасауи атынлагы Халыкаралық казак-турік университетінін М. Әуезов атындағы Шымкент бөлімшесінін профессоры. Шымкент педагогикалык ннститутында білім алған (1975) . «Қазақстан оронимиясыньш лексика-семантикикалық типологиясы” атты кандидаттык диссертациясын (ғылыми жетекшісі - Т. Жанұзақов) (1988) және "Казак жалкы есімдерінің атау беру және қызметінің этномәдени негізлдері" атты докторлык диссертациясын 1992 жылы қорғады. Теоретикалық ономастика мәселелерін жасауда, қазақ жалкы есімдерін этнолингвистика, семасиология және функционалды аспект тұрғысынан зерттейді, казак ономастикасында бірінші болып жалкы есімдердін эзотериялык кызметіне көңіл бөлді. Қазак ономастнконы бірліктерін сөйленісте колдану мәселелерін зерттейді. жеке ономастикон ұғымын жасауда, Негізгі еңбектері: Казахская ономастика в этнокультурном, номинативном и функциональном аспектах (1995), Язык земли (1984), Орталык Казахстан жер-су аттары (автор, бірі, 1989), Этнолингвистические аспекты казахской ономастики (в соавт., 1990) .

Қойшыбаев Еркебай (14. 10. 1914) - филология ғылымдарының кандидаты. Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінде білім алған (1955-1960) . 1967 жылы "Жетісу топонимдерінің негізгі түрлері" атты кандидаттық диссертациясын қорғады (ғылыми жегекшісі - проф. Ғ. Мұсабаев) . Топоним саласының маманы. Қазақ ономастикасын негізін қалаушы ғалымдардың бірі. Оның енбектерінде Жетісу территориясындағы топонимдердің түрлері анықталған, этимология тұргысынан Қазақстан топоннмдерінің біршамасы қарастырылған, құнды этимологиялық түсініктемелер берілген, топонимдік компоненттердің түсті білдірмейтін болмысы және топонимдік сөзжасамдағы сан есімдердің рөлі аныкталған. Негізгі еңбектері: Краткий словарь топонимов Казахстана (1974), Қазақстанның жер-су аттары сөздігі (1985), Древнетюркские черты в топонимах Казахстана (1972) .

Қонқашпаев Ғали Қонқашпайұлы (11. 1904- 26. 06. 1986) - география ғылымдарының кандидаты. F. K. Қонқашпаев мамандығы географ болғанына қарамастан біз оны персоналий тізіміне кіргіздік. себебі ол отандық ономастика тарихында бірінші болып топонимдік сөзжасам базасын құрайтын географиялық терминология бойынша кандидаттық зерттеу жүргізді. Сонымен қатар ол Қазақстан географиялық атауларының этимологиясымен айналысты, Қазақстан территориясындағы моңғол атауларын анықтады, қоршаған болмысты атау үрдісінде қазақтардың этномәдени және географиялық бағытын негіздеді. Ғ. Қ. Қонқашпаев Қазақстан ономастикасы үшін құнды дереккөзі болып табылатын

‘Казак халыктық географиялық терминдер” атты канди- даттык диссертациясын 1948 жылы корғады.

Негізгі еңбектері: Словарь казахских географических названий (1963) . Вопросы транскрипции казахских географических названий (1949) . Географические названия монгольского происхождения (1959) . Особенности народной географической терминологии казахов (в соавт. . 1962) .

Махпиров Валерий Үйілрович (12. 11. 1952) - филология ғылымдарының докторы. Абылай хан атындағы Халықаралық қатынас және әлем тілдері Қазақ унивсрситетінің профессоры. Житомир педагогикалық университетінде білім алғaн (1971-1976) . 1980 жылы “Махмуд Қашқаридің “Диуану лүғат ит-түрк" атты XI ғасыр ескерткішіндегі жалқы есімдер" атты кандидаттық диссертациясын (ғылыми жетекшісі проф. Н А. Баскаков) және 1998 жылы «Көне түрік ономастикасы: қалыптасуы. қызмет ерекшеліктері, мағыналық модельдері және құрылымдық типтері” атты докторлық диссертациясын корғады. Тарихи ономастика бойынша маман. кқне мәтіндегі антропоним, топоним, этноним разрядтарын зергтеумен шұғылданады. Аз зерттелген көне түрік дәуіріндегі жалкы есімдердің қызметі мен қалыптасу мәселелеріне жүйелі турде талдау жасаған; руникалык, көне ұйғыр және араб жазуымен берілген көне түрік жазба ескерткіштерінің бай материалдары негізінде көне түркі жалқы есімдері талданған. олардын құрылымдыө типтері мен мағыналық модельдері келтірілген. сонымен катар тарихи-этимологиялык талдау жасалған.

Негізгі еңбектері:

Антропонимы в "Дивану лугат нт-турк" и “Кутадгу би- лиг” (1979), “Дивану лугат-ит-тюрк” Махмуда Кашгарского и вопросы тюркской ономастики (1984) . Структурно-функциональное развитие антропони- мических формантов в тюркских языках (1985J. Древнетюркская ономастика (1990), Сравнительный

словарь тюркских языков, 1-2 т. (күраст. бірі) (1991) . Имена далеких предков (источники формирования и особенности функционирования древнетюркской ономастики) (1997) .