Шет елдердегі баға құру және бағаларды реттеу тәжірибесі

Орындаған:

Жұмабай Саламат

Оразгелдиев Бейбарыс

Таушабай Ердос

Бекниязов Оразалы

Арғанбай Жоламан

Қазіргі уақытта біз тек АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Италия және Франция, жақында ғана Жапонияда валюталық шектеулер жоқ деп айта аламыз. Кейбір елдерде (негізінен дамыған) валюталық бақылау әлсіз, ал басқа елдерде (дамушы) күшті. Алайда, белгілі бір дәрежеде валюталық операцияларды мемлекеттік реттеу мен бақылау барлық елдерде бар - егер экономикалық реттеу шарасы ретінде болмаса, онда заңсыз жолмен алынған табыстарды заңдастыруға қарсы күрес шарасы ретінде.

Бағалы қағаздар нарығын реттеудің ұлттық модельдері өзін-өзі реттеуді жүзеге асыратын танылған мемлекеттік емес институттардың болуына (болмауына) байланысты да ерекшеленеді. Сонымен, өзін-өзі реттейтін ұйымдардың болмауы немесе олардың нарықтағы минималды рөлі, әдетте, мемлекеттік органдардың рөлінің жоғарылауымен байланысты (Германия, Франция) ; басқа модель өзін-өзі реттейтін ұйымдардың бағалы қағаздар нарығын (Ұлыбритания, АҚШ, Жапония) реттеу процесіне кеңінен қатысуын көздейді.

Макродеңгейде бірқатар дамыған және дамушы елдерде жоспарлау мемлекеттік реттеудің маңызды және өте кең таралған түрі болды. 1950 жылдардың ортасынан бастап. бұл елдерде индикативті жоспарлау, яғни кеңес беру, келісім жоспарлау жүргізілді. Ол Франция мен Жапонияда 1970 жылдардың ортасына дейін, Корея Республикасы мен Тайваньда 1980 жылдардың ортасына дейін толықтай жұмыс істеді.

Ғылыми-инновациялық қызметті мақсатты түрде дамытудағы шешуші рөл мемлекетке тиесілі. Инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу дамыған елдерде (АҚШ, Жапония, Ұлыбритания, Франция және т. б. ) экономикалық дамудың маңызды құралы, ұзақ мерзімді ұлттық бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз етудің және халықтың әл-ауқатын тұрақты жақсартудың шешуші факторы ретінде қарастырылады.

1. Дамыған елдердегі баға құрудың және бағаларды реттеудің заңдылықтары мен тенденциялары.

Баға белгілеу мен бағаны реттеудегі елдердің әлемдік тәжірибесін зеттеу оның заңдылықтары мен үрдістерін түсінуге, сонымен бірге алынған білімді нарықтық қатынастарға көшу кезеңінде баға механизімін қалыптастыруда пайдалануға септігін тигізеді. Тарих аралас тұрпаттағы экономикаға басымдық бере отырып, монополияланғанның да, сондай-ақ таза нарықтық экономиканың да тиімсіздігін растады. Ал аралас тұрпаттағы экономика мемлекеттік және мемлекеттік емес секторларды тең жағдайларды біріктіретін жүйе ретінде ерекшеленеді. Бұл ретте мемлекеттік органдар нарықтық өзін-өзі реттеу механизмдерін бұзбай отырып реттеудің тиімді жүйесін құрады. Экономикалық қатынастарды реттеу жүйесіне бюджеттік, қаржылық-валюталық, кредиттік, салықтық, кедендік және баға реттеудің кіші жүйелері кіреді. Осы жүйенің мақсаты сұраныс пен ұсыныстың, тұтыну мен жинақтаудың, тауарлық және ақша жиынының тепе-теңдігін қолдау болып табылады.

Мемлекеттің аса маңызды мәселелерінің бірі монополияның және бәсекелестіктің экономиканы күйрететін салдарға әкеп соқтырмайтын қатынасын қамтамасыз ету болып табылады. Осы міндет монополияға қарсы заңнаманың көмегімен шешіледі, аталмыш заңнамаға бәсекені дамытуды ұйымдастыру және құқық негіздері, сонымен бірге адал ниетті бәсекелестіктің монополиялық қызметінің алдын алу, шектеу және тыю жөніндегі шаралар белгіленген нормативтік актілер кіреді. Монополияға қарсы заңнама алғашқы рет АҚШ-та өткен ғасырдың соңында қабылданған болатын.

Экономикасы аралас тұрпаттағы көптеген елдер жалпы тақтика ретінде баға құрудың белгіленген ережелерін пайдаланады. Олар баға қалыптастыру тәртібі мен әдістемесін реттейтін заңнама актілері түрінде рәсімделеді.

2. Нарықтық экономикалы елдердегі бағаға мемлекеттік әсер ету әдістері мен тәсілдері: Австрияның, Германияның, Грецияның, Данияның, Италияның, Норвегияның, Финляндияның, Швецияның, Жапонияның.

Германия. Германияда мемлекет барлық бағалардың жартысына жуығын бақылайды, сондай-ақ муниципалдық тұрғын үй құрылысын қаражаттандырады. Бұл үкіметке бағалар серпініне жан-жақты ықпал етуге, инфляцияны бақылауға мүмкіндік береді.

Греция. Грецияда баға белгілеуді мемлекеттік реттеу бағаларды тікелей белгілеу және олардың сақталуын бақылау да, сонымен бірге елдің дамуының межелеген кезеңдерінде жалпы-экономикалық саясаттың немесе экономиканың жекелеген салаларында бағалар мен кірістер саясатын іске асыру арқылы да жүзеге асырылады.

Дания. Данияда баға белгілеу жүйесі негізінен рыноктың факторлардың ықпалымен қалыптасады. Бағаларды қалыптастыруда мемлекеттік реттеу біршама шектеулі және негізінен жеке меншік өндірушілердің еркін бәсекелестігі үшін қолайлы жағдай қалыптастыруға көмек көрсетуді қамтиды. Жеке меншік өндірушілер өз өнімдеріне бағаларды өндірістік шығындардың мөлшері, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы және т. б. сияқты өлшемдерді негізге алып белгілейді.

Италия. Италияда бағаларды реттеуді Министрлікаралық бағаларды тәртіптеу және үйлестіру жөніндегі комитет, сондай-ақ жергілікті бағалар комитеті жүзеге асырады. Жергілікті деңгейде өнімдердің, тауарлардың және қызметтердің негізгі түрлерінің бағалары ретке келтіріледі. Сонымен бірге комитеттер кейбір азық-түлік және азық-түлік емес тауарлардың бағаларын да қадағалайды.

Норвегия. Елде бағалар мен сауда бәсекелестігі мәселелері «Бағаларды, пайданы бақылау және бәсекелестікті шектеу туралы» Заңда, сондай-ақ осы заңның негізінде шығарылған корольдің бірқатар карарларында реттеледі. Осы құжаттардың қолданылуы сауда қызметінің барлық қатысушыларына және бизнестің барлық салалаырына тартылады. Заңды әділсіз (көтеріңкі) баға белгілеу туралы кез келген келісімдерге тыйым салады.

Финляндия. Финляндия 80-жылдары экономикалық дамудың жоғары деңгейіне қол жеткізді, сонымен бірге халықтың әл-ауқаты бойынша әлемдегі жетекшіорындардың бірін иеленіп, «скандинавтық Жапония» деп аталды. Фин экономикасы негізінен жеке мешікке және еркін кәсіпкерлікке сүйенсе де, мемлекет елдің экономикалық дамуында, атап айтқанда, баға белгілеу саясатында маңызды реттеуші рөл атқарады.