Физиологиялық адаптация

Презентация қосу

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Бейімделу механизмдерінің физиологиялық және
биофизикалық негіздері.

Тексерген: Дарменов О.К.
Орындаған: Бақтияр А.Т.
Тобы: ББ 18-09.
Алматы, 2020
Жоспары:

Кіріспе: Бейімделу дегеніміз ...?
Негізгі бөлім: 1) Бейімделу сатылары.
2) Физиологиялық адаптация түрлері және
сатылары.
3) Адаптация деңгейлері және гомеостаз.
4) Биофизикалық адаптация.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Пысықтау сұрақтары.
Кіріспе
Бейімделу (лат. adaptare — бейімделу)— ағзаның, сезім
мүшелерінің ішкі және сыртқы тітіркендіргіштерге, орта
жағдайына біртіндеп бейімделуі. Бейімделу үрдістері биологияның
негізгі ұғымдарының бірі — гомеостазды сақтауға бағытталады.
Биологиялық бейімделу ағзаның барлық деңгейлерін қамтиды:
молекулярлықтан бастап, іс-әрекетті психикалық реттеуте дейін.
Бейімделуді үш саты бойынша қарастыруға болады:

бейімделуді процесс ретінде алып,
организмнің сыртқы орта факторларына
бейімделуі

организм мен қоршаған орта арасындағы
салыстырмалы тепе-теңдіктің сипаттамасы
ретінде бейімделу

Соңғы процесстің нәтижесінде бейімделу
Физиологиялық адаптация
Физиологиялық адаптация - бұл
организмнің сыртқы жағдайлардың
өзгеруіне бейімделуіне негізделген
және оның ішкі ортасының
салыстырмалы тұрақтылығын-
гомеостазды сақтауға бағытталған
физиологиялық реакциялар
жиынтығы.
Арнайы және төтенше жағдайларда физиологиялық
бейімделу үш фазада жүзеге асады:

Декомпенсация құбылыстары (функциялардың бұзылуы), яғни жаңа
ортаға байланысты болады

Толық емес бейімделу (ағзаның жаңа экологиялық жағдайларға сәйкес
келетін тұрақты күйлерді белсенді іздеуі)

Салыстырмалы түрде тұрақты бейімделу кезеңі
Адаптация деңгейлері:

1) ЖАСУШАЛЫҚ ДЕҢГЕЙ. Ауыр жұмысқа бейімделу кезінде бұлшықет
гипертрофиясы – әрбір бұлшықет талшығы актомиозин ақуызының өсуіне
байланысты қалыңдайды, сәйкесінше бұлшықеттің жиырылу күші артады.
2) МҮШЕЛІК ДЕҢГЕЙ. Дене белсенділігі немесе эмоционалды өзгерістер
кезінде көптеген органдар мен тіндердің қанмен қамтамасыз етілуін жақсарады.
Яғни, белгілі бір ғана мүшенің бейімделуі.
3)АҒЗАЛЫҚ ДЕҢГЕЙ. Жаңа ортада қорек игерудегі мінез-құлықтың өзгеруі.
Яғни, толықтай бейімделу.
Гомеостаз дегеніміз ... ?

Гомеостаз биологиялық жүйенің сыртқы және
ішкі факторлардың әсерінен ағзадағы жағымсыз
өзгерістерге төтеп беру және ағзаның ішкі
ортасының (қан, жасушаішілік орта)
салыстырмалы динамикалық тұрақтылығын және
оның негізгі физиологиялық функцияларының
тұрақтылығын сақтау қабілеті ретінде
қарастырылады
Физиологиялық бейімделу түрлері (биіктікке
бейімделу):
Адамның бейімделу механизмін зерттеуде биіктікке
жасалған эксперименттер үлкен рөл атқарды.
Үлкен биіктікке көтерілу күрделі өзгерістерді
тудырады, бірақ ең маңыздысы-төмен барометрлік
қысымы бар гипоксия. Бірте-бірте биіктік ауруы
бар науқастар үшін жиі кездесетін бас айналу,
ентігу, түрлі көру және есту бұзылыстары пайда
бола бастайды. Алайда, физиологиялық
бейімделудің арқасында бұл белгілер біртіндеп
төмендейді.
Адам осындай жағдайларға бейімделуі:
1. Эритроциттердің саны артады (1 мм-ге 8
миллионға дейін);
2. Гемоглобиннің жақсаруы байқалады - ол оттегін
көп таратады;
3. Өкпенің тыныс алуы күшейеді;
4. Жүйке жүйесі мен жүректің жалпы жақсаруы
байқалады.
ЖАРЫҚҚА БЕЙІМДЕЛУ
ҰЗАҚ СУ АСТЫНДА ЖҮЗУГЕ Адам барлық нәрсеге бейімделе алады.
БЕЙІМДЕЛУ Мысал ретінде жарықтың бейімделуін
келтіруге болады-ұзақ уақыт ашық жарықта
Сүңгуір жануарларда гемоглобинге қарағанда болған кезде көздер жарық көздеріне
10 есе немесе одан да көп оттегін сезімталдықты төмендетеді, ал егер сіз
байланыстыратын -миоглобин пигменті болады. қараңғыда ұзақ уақыт тұрсаңыз, әсер
керісінше болады.
МАЙДЫҢ ЖИНАЛУЫ
Шөл және шөлейт жануарларының
қуаңшылық маусымы алдында
денесіне май жинайды. Түйе сусыз
дене салмағының 40% жоғалтқанша
жүре алады

• СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІНІҢ КҮШТІ
ДАМУЫ
Жарқанаттар эхолокацияны - жоғары
жиілікті дыбыстық сигналдарды
қолдана отырып, объектілердің
орналасқан жерін бағдарлау және
анықтау үшін қолданады.
Жалпы бейімделу синдромы - ұзаққа созылған стресске физиологиялық реакциялар
сериясы:
1. Мазасыздық: стресспен күресу үшін ресурстардың жұмылыуы;
2. Қарсылық: стресске бейімделу, мазасыздық белгілерінің жоғалуы( ресурстарды ысырап ету);
3. Шаршау: ресурстардың түпкілікті сарқылуы (иммунитет төмендейді, жүрек-тамыр жүйесі
проблемалары, т.б. соматикалық проблемалар).
Стресс (ағылш. stress-қысым, кернеу) - бұл гомеостаздың бұзылу қаупі туындаған кезде
тіршілікке теріс әсер ететін қолайсыз жағдайларда дамитын реакция. "Стресс" терминін
канадалық биолог және дәрігер Ганс Селье енгізді.
Биофизикалық адаптация

Биофизика жасушаның немесе көп жасушалы ағзаның бейімделу реакциясын оларды
ұйымдастыру тұрғысынан сыртқы ортаға ашық жүйе ретінде қарастырады, яғни.соңғы
энергия мен затпен еркін алмасады. Сонымен қатар, зат пен энергияның ағымы мен ағу
процестерінің динамикалық тепе-теңдігі тірі жүйенің стационарлық күйінің қажетті
деңгейін, ішкі ортаның тұрақтылығын және оның шекарасындағы әртүрлі градиенттерді
қамтамасыз етеді, бұл жағдайда жасушалар мен бүкіл ағзаның қалыпты жұмысын
анықтайды.

Тұрақты күйді сақтау үшін тірі жүйе кері байланыс немесе динамикалық тұрақтандыру
принципін қолданады. Бұл тірі жүйеге метаболизм реакцияларының жылдамдық режимін
автоматты түрде таңдауға мүмкіндік береді, ол сыртқы ортаға бейімделудің оңтайлы
нұсқасын ұсынады. Мысалы, жасушаның функционалды белсенділігінің жоғарылауымен
(жылу өндірісінің жоғарылауы, осмотикалық немесе механикалық жұмыстың өндірісі және т.
б.) оның митохондриясында АТФ жетіспеушілігі пайда болады және АДФ пен фосфор
жиналады, олар өз кезегінде тыныс алу тізбегіндегі АТФ биосинтез процесін тездетеді.
Қорытынды:

Қорыта келе, кез-келген жануар да, адам да, өсімдік те
өзіндік ортаға бейімделіп гомеостазды сақтайды.
Физиологиялық адаптация – жасушаның не мүшенің, не
ағзаның физиологиялық тұрғыдан климатқа, экожүйеге
бейімделуі. Егер физиологиялық адаптация жүрмесеғ ағза
тіршілігін тоқтатар еді. Ал биофизикалық адаптация – сыртқы
орта мен организм ортасындағы тұрақтылықты, энергия мен
зат алмасуды қарастырады. Оған мысал ретінде, адамның
ыстықта терлеп, суық та зәр бөлінуін көбейуін айтуға болады.
Адаптация организмнің тіршілігін сақтауға бағытталған жүйе.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. https://en.ppt-online.org/386132
2. https://infopedia.su/7xcfde.html
3. https://бмэ.орг/index.php/АДАПТАЦИЯ
4. Павлов С. Е. Адаптация. – М., «Паруса», 2000
5. Helpiks.org
Пысықтау сұрақтары:
1. Бейімделу дегеніміз не?
2. Физиологиялық адаптацияға мысал келтіріңіз?
3. Физиологиялық адаптацияның өту фазалары қандай?
4. Жалпы бейімделу синдромы дегеніміз не?
5. Биофизикалық адаптацияны қалай түсінесіз?

Ұқсас жұмыстар

Биохимиялық адаптация

Бейімделудің физиологиялық негіздері

МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ ӨЗГЕРУ ТҮРЛЕРІ

Гомеостаздың физиологиялық механизмдері

Түйсіктің физиологиялық негіздері

Менеджмент психологиясындағы қабылдау процесінің ерекшеліктері

Суыққа бейімделіс

Температура әсеріне бейімделу

Торша паталогиясы

Стресс және гомеостаз

Пәндер