Қазақстандағы дәрілік интродукциялау жолдары өсімдіктердіөсімдіктерді интродукциялау жолдары

Презентация қосу

Қазақстандағы дәрілік
Қазақстандағы дәрілік
интродукциялау жолдары
өсімдіктердіөсімдіктерді

интродукциялау жолдары
Орындаған:Женисова Арайлым
Абдулла Аяулым
Тангирбердиева Гулшшырын
Тексерген: Нурмаханова Акмарал Садыковна
Дәрілердің жасалу табиғаты екі түрлі.

Алғашқысы, яғни ерте кезден бері адам қоғамымен бірге жасалып келе жатқан жолы, табиғи
өсімдіктердің әр түрлі шипалы әсеріне негізделген. Екіншісі, арнайы технологиямен
даярланатын, табиғаты синтетикалық-химиялық препараттар. Соңғысының өндірістік жолы
мейлінше күрделі де және көп қаржыны қажет ететіндігі мәлім. Сондықтан да, дәрілерді
бұл жолмен даярлау ел экономикасына ауырлық түсіреді.

Ал оған қосымша физиологиялық тұрғыдан синтетикалық
препараттардың адам ағзасына тигізер кері әсері айтарлықтай,
керісінше дәрілер өсімдіктер шикізатынан алынса, онда оның жасауы
немесе даярлау технологиясы әрі жеңіл, сонымен қатар адам
ағзасына тигізер кері әсері мүлдем аз болатыны белгілі. Өйткені
оның әсер етуші биологиялық белсенді құрамы табиғи органикалық
заттар болғандықтан, адам ағзасына үйлесімді, өзінен-өзі сіңіріледі.
Дәрілік өсімдіктер
түрлерін
интродукциялауда көңіл
аударарлық басты кезең

Өсімдіктің үлкен тіршіліктік айналымындағы
онтогенездік ерекшелігін зерттеу .
Сонымен өсімдікті тұқымынан өсіп қалыптасқан үлгі
дарағының құрылымдық өзгерісін 3-4 жылдар
аралығында ырғақты түрде бақылау қажет деп санайды.
Құрылымдық анализ тәсілін
қолдану — онтогенез
теориясын қалыптастыруда
жастық кезеңдердегі
морфологиялық критериясын
бөліп ерекшелеуді,
анатомиялық критериялармен
толықтыруға мүмкіндік береді.
Өсімдік онтогенезінің әр кезеңіндегі оның жер
асты және жер үсті мүшелерінің анатомиялық
құрылысын зерттеу, оларға дәрілік әсерлі ББЗ
қай мүшеде, ең көп жиналатындығын
анықтауға, сонымен бірге мәліметтерді
фармакология-лық мақалаларды негіздеуге
мүмкіндік береді.
Өсімдіктің жастық кезеңдерінің
сипатын, құрылымдық ерекшеліктерін
ажыратуда Т.А. Работнов ,
И.Г.Серебряков, А.А. Уранов және
олардың ізбасарларының басты
тәсілдемелік нұсқауларын
И.Г.Серебряков
басшылыққа алуған. Т.А. Работнов

А.А. Уранов
Өсімдік онтогенезінің ерекшеліктерін зерттеу нәтижелері тек ғылыми қызығушылық ғана емес, сондай-
ақ белгілі бір пайдалы түрді мәдениленді-руде де табысты болжауға болады.
Сонымен қатар, тұқым шаруашылығының практикасында бір дарақтағы 1000 тұқым салмағы өсімдіктің
толық жарамдылығының маңызды көрсеткіші болып саналады. Бұл салмақ түр немесе сорт үшін
өсімдіктің эволюциялық даму процесінде, кез келген жағдайда өзін - өзі туындылаудың кепілі, бір
қалыпты сақтау үшін қалыптасқан. Бірақ аса қолайсыз өсу жағдайында 1000 тұқым салмағы
төмендейді.
Тұқымды жинау амалы сол өсімдіктің
биологиялық ерекшелігіне байланысты.
Өсімдіктер тұқымының пісіп жетілу
мерзімі бойынша 2 топқа:

1-тұқымның пісіп-жетілуі 2-тұқымның пісіп-жетілуі
бір мезгілде жүреді; созыңқы мерзімде өтеді
Сондай-ақ вегетативтік көбею мүмкіндігі
зерттеледі. Көпжылдық өсімдік-тердің вегетативтік
көбею қабілеті, оған аналық өсімдіктің барлық
қасиетін толық қайталап, тез көбейетін мүмкіндік
береді. Өсімдіктің вегетативтік көбеюі, оның
тұқымымен көбеюі қиындаған жағдайда ерекше
маңызға ие болады. Бұл үшін тамыр атпаларын,
вегетативтік өркендерді қалемшелеуді,
партикуляциялау, аналық түпті бөлу және т.б.
клондау амалы зерттеледі. Сонымен клондайтын
өсімдіктің оңтайлы жасын және тиімді қасиеттерін
анықтауға басты мән беріледі. Бұл көрсеткіштерді
дұрыс анықтаған жағдайда бір вегетациялық
маусымда 70-100 дейін отырғызылатын бірлік
алуға мүмкіндік болады.
Дәрілік өсімдіктерді интродукциялаудағы
зерттеу, үш кезеңді қамтиды .
Бірінші
Бірінші кезең
кезең —
— экспедициялық
экспедициялық жолмен
жолмен бастапқы
бастапқы далалық
далалық және
және отырғы-зылуға
отырғы-зылуға арналған
арналған материалдарды
материалдарды жинау.
жинау.
Табиғи
Табиғи дәрілік
дәрілік өсімдіктердің
өсімдіктердің табиғат
табиғат жағдайындағы
жағдайындағы биологиялық
биологиялық ерекшеліктерін
ерекшеліктерін зерттеу-сондай-ақ
зерттеу-сондай-ақ түрдің
түрдің
табиғи
табиғи ареалын
ареалын және
және оның
оның құрылымын
құрылымын анықтау
анықтау жұмыстарын
жұмыстарын орындау.
орындау.

Екінші
Екінші кезеңде
кезеңде —
— өсімдікпен
өсімдікпен атқарылатын
атқарылатын жұмыстар
жұмыстар тікелей
тікелей интродук-циялық
интродук-циялық питомникте
питомникте жүргізіледі.
жүргізіледі.
Көшетікке
Көшетікке өсу
өсу ортасының
ортасының ауа
ауа райының
райының жағдайына
жағдайына байланысты
байланысты даму
даму ырғақтылығын,
ырғақтылығын, төзімді
төзімді де,
де, өнімі
өнімі мол
мол
аналық
аналық дарақтарын
дарақтарын сұрыптау,
сұрыптау, олардың
олардың көбею
көбею (вегетативтік
(вегетативтік және
және тұқымымен)
тұқымымен) жолдары;
жолдары; онтогенезі,
онтогенезі, жастық
жастық
құрылымдық
құрылымдық ерекшелігі,
ерекшелігі, маусымдық
маусымдық шикізаттық
шикізаттық және
және ББЗ
ББЗ массасының
массасының жинақталу
жинақталу динамикасын,
динамикасын, шикізатты
шикізатты
жинаудың
жинаудың оңтайлы
оңтайлы мерзімін
мерзімін анықтау
анықтау мәселелері
мәселелері зерттеледі.
зерттеледі.

Үшінші
Үшінші кезең
кезең —
— жаңа
жаңа дәрілік
дәрілік дақылды
дақылды эксперименттік
эксперименттік база
база жағдайында
жағдайында өндірістік
өндірістік тәжірибелік
тәжірибелік тексерістен
тексерістен
өткізуді
өткізуді және
және агротехникалық
агротехникалық шараларын
шараларын анықтауды,
анықтауды, сонымен
сонымен қатар
қатар тұқымдық
тұқымдық материалды
материалды көбейтуді,
көбейтуді, ауру
ауру
қоздырғыш
қоздырғыш зиянкестерден
зиянкестерден қорғауды
қорғауды және
және де
де дәрілік
дәрілік өсімдіктерді
өсімдіктерді егудің
егудің экономикалық
экономикалық тиімділігін
тиімділігін қамтиды.
қамтиды.
Мұндағы
Мұндағы маңызды
маңызды көрсеткіш
көрсеткіш биология-экономикалық
биология-экономикалық бағалау
бағалау болып
болып табылады.
табылады.
Мәдилендірілетін дәрілік өсімдіктердің шикізаттық негізін кеңейту бірқатар
себептерге байланысты экономикалық тиімсіз, бұдан басқа табиғаттағы көптеген
эндемдік өсімдіктер қоры қазіргі уақытта күрт қысқарып, азаюда. Сондықтан
оңтайлы экологиялық аймақтарда дәрілік өсімдіктерді мәдени жағдайға енгізу
негіздерін қалыптастыру және шаруашылықта бағалы өсімдіктер популяциясын
сұрыптау-интродукцияның актуальды мақсаты.
Өсімдік онтогенезінің ерекшеліктерін зерттеу нәтижелері тек
ғылыми қызығушылық ғана емес, сондай-ақ белгілі бір пайдалы
түрді мәдениленді-руде де табысты болжауға болады.
Сонымен қатар, тұқым шаруашылығының практикасында бір
дарақтағы 1000 тұқым салмағы өсімдіктің толық
жарамдылығының маңызды көрсеткіші болып саналады. Бұл
салмақ түр немесе сорт үшін өсімдіктің эволюциялық даму
процесінде, кез келген жағдайда өзін - өзі туындылаудың кепілі,
бір қалыпты сақтау үшін қалыптасқан. Бірақ аса қолайсыз өсу
жағдайында 1000 тұқым салмағы төмендейді.
Мәдилендірілетін дәрілік өсімдіктердің
шикізаттық негізін кеңейту бірқатар себептерге
байланысты экономикалық тиімсіз, бұдан басқа
табиғаттағы көптеген эндемдік өсімдіктер қоры
қазіргі уақытта күрт қысқарып, азаюда.
Сондықтан оңтайлы экологиялық аймақтарда
дәрілік өсімдіктерді мәдени жағдайға енгізу
негіздерін қалыптастыру және шаруашылықта
бағалы өсімдіктер популяциясын сұрыптау-
интродукцияның актуальды мақсаты.
ХХ ғасырдың басында адамдардың дәрі ретінде қолданылатын
заттарының 80% дәрілік өсімдіктерден алынған болса, оларды бірте -
бірте синтетикалық әдіспен алынған заттар антибиотиктер және
гормональды препараттар ығыстырды. Бірақ та ғылым мен техниканың
орасан жетістіктеріне байланысты синтетикалық әдіспен көптеген
дәрілер алынғанына қарамай, өсімдіктерден алынған табиғи дәрілік
препараттардың ғылыми медицинада алатын орны ерекше .
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ
ИНТРОДУКЦИЯЛАНҒАН
Қазақстандағы интродукцияланған дәрілік өсімдіктер

ДӘРІЛІК ӨСІМДІКТЕР
Ковыль цветущая степь -маки

Кермек шалфей

Типчак лаванда

Асфоделина кустарник скумпия
Сосновый лес Буковый лес

Цветущая яйла можжевеловый стланик
Виноградники «Сон- трава» – прострел крымский

Шафран (крокус) прекрасный Примула
Земляничник мелкоплодистый Жасмин кустарниковый

Можжевельник высокий сосна пицундская
Колючий терн Держи – дерево

Магнолия секвойя
Ладанник крымский иглица понтийская

Тис ягодный пираканта красная
Клоповник Турчанинова ясколка Биберштейна

Смолевка яйлинская
Дәрілік қасиеті бар ББЗ өсімдік организмінің әр түрлі мүшелерінде оның белгілі бір
даму кезеңдерінде жинақталады. ББЗ бір өсімдіктің түрінде оның жапырақтарында,
сабақтарында, ал екінші бір өсімдіктердің гүлдерінде немесе жемістерінде, ал
үшіншісінде тамырында немесе қабығында жинақталады. ББЗ мөлшері өсімдіктің
вегетациялық даму фазасының әр түрлі кезеңдерінде тұрақты болмай өзгеріп
отырады. Сондықтан дәрілік өсімдіктерді дұрыс пайдалану үшін олардың әрбір
мүшелерінің онтогенезіндегі өсіп қалыптасу ерекшеліктерін біліп, жинау қажет. Бұл
тұрғыдан өсімдік мүшелерінің ішіндегі ең нашар, жеткіліксіз зерттелгені, әрине, оның
жер асты мүшелері: тамыры, тамырсабағы, түйіні және пиязшықтары. Сондықтан
әрбір ББЗ жер астындағы мүшелерінде жинақталатын дәрілік өсімдіктердің
онтоморфогенездік ерекшеліктерін білу-дәрілік өсімдіктердің биологиясын толығырақ
меңгеріп, оларды ғылыми тұрғыдан зиянсыз, тиімді пайдалану өте қажетті де, өзекті
мәселе болып саналады.
Бұрынғы кеңес одағы елдерінің
территориясында өсетін өсімдіктер
түрлерінің саны 20 мың шамасында, оның
2,5 мың түрінің дәрілік қасиеті бар.
Қазақстанда кездесетін дәрілік өсімдіктерді
шартты түрде 4 топқа бөлуге болады.
Мемлекеттік фармакопея комитеті
қолдануға рұқсат еткен түрлер.
Болашағы бар түрлер — химиялық
құрлысы және клиникалық қасиеттері әр
түрлі дәрежеде зерттелген түрлер.
Халық медицинасында қолданатын түрлер.
Әр түрлі халықтың фольклорында
келтірілген түрлер.
Қазақстанда ресурстық және фитохимиялық зерттеу жұмыстары жоғары дәрежеде
жүргізілгендіктен жалпы фармакопиялық түрлер санын толықтыруға болады. Осы
уақытқа дейін Қазақстанда дәрілік өсімдіктердің жер асты мүшелері
онтоморфогенездік тұрғыдан арнайы зерттелмеген. Тек қана кейбір өсімдіктер
тамырлары туралы жазылған мақалаларда, кітаптарда кейбір дәрілік өсімдіктердің
тамырларының морфологиясы туралы шамалы болса да мәліметтер кездеседі.
Күрделігүлділер тұқымдасының Қазақстан флорасында 148 туыстығы, 879 түрі өседі.
Күрделігүлділер өкілдерінің тамыры мен тамырсабағында ББЗ негізінен: инулин,
эфир майлары, илік заттар және дәрумендер жиі жинақталатындығы айқын. Бұл
келтірілген ББЗ ресми және халық медицинасында қазіргі таңда халық арасында
барынша кең таралған ауруларға: несеп айдауға, сусамыр, әр түрлі қабынуға,
қақырық түсіргіш, қатерсіз-қатерлі ісіктерді және басқа да ауруларды емдеуге кеңінен
қолдалынады. Десек те, Республика флорасында кездесетін күрделігүл-ділер
тұқымдасы өсімдіктерінің дәрілік қасиеті бар 2,7% іс жүзінде емдеу саласында
қолдалынады. Демек, бұл Республикада қазіргідей дәрілік препараттар тапшылығы
айқын жағдайда аталмыш тұқымдас түрлері биологиялық ерекшеліктерін жан-жақты
зерттеуді қажет ететін өзекті мәселе екендігін көрсетеді.
Қорытынды: Демек, дәрілік өсімдікті мәденилендіргенде немесе
интродукцияланғанда ол барынша ойдағыдай дамуы
мүмкін де, бірақ соған қарамастан онда негізгі
мақсатқа қажетті ББЗ болмауы немесе оның сапалығы
біршама төмен болуы мүмкін . Қазіргі кезге дейінгі
өсімдіктерден алынған дәрілік препараттар қоры
дүниежүзі халықтарының ұзақ тарихында күнделікті іс
жүзінде пайдалану және ғалымдардың ізденіс
жұмыстарының нәтижесінде жинақталған.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Сацыперова И.Ф. Изучение особенностей онтогенеза, как один из необходимых
этапов интродукции травянистых полезных растений // Сборник статей Рациональное
использование растительных ресурсов Казахстана. - Алма-Ата, 1986. - С. 3-4.
2. Работнов Г.А. Жизненный цикл многолетних травенистых растений в луговых
ценозах // Труды Бот. инст. АН СССР. Сер. 3. - 1950. - Вып. 6. - С. 204-208.
3. Серебряков И.Г. Морфология вегетативных органов высшых растений. – М.:
Советская наука, 1952. - 391 с.
4. Серебряков И.Г. Экологическая морфология растений. – М.: Высшая школа, 1962. -
317 с.
5. Уранов А.А. Онтогенез и возрастной состав популяции цветковых растений. - М.:
Наука, 1967. С. 3-8.
6. Саева В.Г. Семенная продуктивность травянистых растений при интродукции //
Семенная продуктивность и вегетативное размножение растений при интродукции. -
Кишинев, 1982. - С. 17-25.

Ұқсас жұмыстар

Көкшетау ауыл шаруашылық ғылыми зерттеу институты

Алматы қаласындағы Бас ботаникалық бақ

Қазақстандық фармацевтикалық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету

Емдік шикізат ретінде өсімдік маңызы

Дәрілік заттардың организмнен шығу жолдары

Дәрілердің ағзада таралуы

Қазақстандағы фармацевтика саласының ұйымдастыру құрылымы

Фенолдар топтарының дәрілік заттары

Орман және орманды жерлердің өңімділігін арттыру жолдары

Дәрілік заттардың фармакокинетикасы

Пәндер