Тамырдың соңғы құрылысы

Презентация қосу

ЖАС ТАМЫР ҰШЫНДАҒЫ АЙМАҚТАР,
ТАМЫРДЫҢ АЛҒАШҚЫ ЖӘНЕ СОҢҒЫ
АНАТОМИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ

Орындаған: Тажокова Б.Б.
Тексерген: Мамурова А.Т.
Тамыр — Тұқымды
және жоғары сатыдағы
споралы өсімдіктердің
(мүктен басқасы)
топыраққа бекіп, одан
су, қоректік зат сіңіріп,
оларды бірқатар
бастапқы өзгеріске
түсіретін, зат алмасуда
пайда болған кейбір
заттарды бөліп
шығаратын негізгі
вегетативті орган.
Кейбір өсімдіктерде
Тамырда қоректік зат
жиналады, атпа
тамырлы өсімдіктер
Тамырымен вегетативті
көбейеді. Гүлді
өсімдіктердің Тамыры
тұқымның ұрығынан
басталады және
бұны алғашқы
Тамыр функциялары
- Топырақтан су және онда еріген минералды
заттарды сору
- Өсімдікті топырақта берік орнықтыру
- Вегетативті көбею
- Тамырда әртүрлі заттар синтезделеді ( көптеген
аминқышқылдар, гормондар, алколоидтар) және
өсімдіктердің басқа мүшелеріне жеткізіледі .
- Тамырда қор заттар жинақталады .
- Тамыр басқа өсімдік тамырларымен, топырақтағы
микроорганизмдермен, саңырауқұлақтармен
байланысады
а – жалпы көрініс Жас тамыр зоналары
б – тігінен кесіндісі
I – бөліну аймағы
II– өсу аймағы
III – сору аймағы (тамыр
түктері)
IV – өткізу аймағының
бастамасы
1 – эпиблема
2 – перицикл
3 – эндодерма
4 – бастапқы қабықша
5 – экзодерма
6 – орталық цилиндр
7 – тамыр түктері
8 – бүйірлік тамыр
9 – тамыр оймақшасы
10 – өсу нүктесі
Тамыр ұзындығына, атқаратын қызметіне байланысты келесі аймақтарға бөлінеді: тамыр оймақшасы, бөліну
аймағы, созылу (өсу) аймағы, сору аймағы, өткізгіш аймағы деп бөлінеді.
• Тамыр оймақшасы
Тамыр оймақшасы тамыр бөліміне кірмейді. Тамыр ұшындағы өсу нүктесінің сыртын қаптап тұрады.
Оймақша жасушалары тірі. Сыртқы қабатындағы жасушалары топырақтағы кедергілерге үйкеліп,
зақымданып түлеп түседі. Оның орнына жаңа жасушалар түзіліп ұдайы жаңарып отырады. Тамыр
оймақшасының сыртқы қабатындағы жасушалар шырышты зат бөледі. Ол зат тамыр ұшындағы жаңадан
пайда болған нәзік жасушаларды жарақаттанудан қорғайды. Тамырдың топырақтағы қозғалысын
жеңілдетеді.Тамыр оймақшасы тамырдың бөліну аймағының сыртын қаптап қорғап тұрады.
• Бөліну аймағы
Бөліну аймағы атқаратын қызметіне қарай сыртқы, ортанғы, ішкі болып үш қабаттан тұрады. Ең сыртқы
қабатындағы жасушалар тамырдың мөлдір өңі мен оймақшасын түзеді. Ортанғы қабатынан алғашқы қабық,
ішкі қабаттан орталық цилиндр түзіледі. Жасушалары дамылсыз бөлініп, басқа бөлімдерінің қалыптасуына
себепші болады.
• Созылу (өсу) аймағы
Созылу (өсу) бөлімінің жас жасушалары бөлінбейді. Ұзыннан созылып, ұзарып, тамыр ұшының топыраққа
терең енуіне әсер етеді. Алғашқы өткізгіш ұлпалар осы бөлімде түзіледі.
• Сору аймағы
Сору бөлімі өсу бөлімінен кейін орналасқан, қалың түктері бар бөлік. Тамы түктері тамырдың сыртын қаптап
жатқан жұқа өң қабықшасы жасушаларының созылуынан пайда болады. Ол алғаш жай өсінде түрінде 1-3
күнде бұртиып шығады. Қабықшасы тез созылып, түк ұшынан ұзарып өсе бастайды. 10-20 күннен соң қурап
түсіп, орныны жаңа түктер шығып, жаңарып отырады. Тамыр түтіктерінің ұзындығы әр түрлі. Әр бір түк -
жұқа қабықшасы, цитоплазмасы, ядросы жане вакуолі бар жеке ұзын жасуша. Ол топырақ түйіршіктерімен
тығыз жанасып, су мен онда еріген минералды тұздарды сорады. Жас тамырға тірек қызметін атқарады.
• Өткізу бөлімі
Су мен онда еріген қоректі заттарды тамырдан өсімдіктің жер үсті мүшелеріне өткізеді. Бұл бөлімде тамыр
түктері болмайды,жанама тамырлар дамиды
Тамырдың
алғашқы
құрылысы

2 – тамыр түктері
3 – эпиблема
4 – алғашқы қабық
5 – перицикл
6 – орталық
цилиндр
7 – ксилема
8 – флоэма
9 – өзек
• Тамырдың анатомиялық алғашқы құрылысын тамырдың copy аймағынан
қараймыз.Препаратты микроскоптың кіші объективімен қарағанда
тамырдың қуатты қабық бөлігі мен орталық цилиндрі көрінеді.Енді
препаратты жайлап сырт жағынан ішке қарай жылжыта отырып, тамырдың
анатомиялық құрылысымен егжей- тегжейлі танысамыз. Сонда алғаш
көретініміз - тамырдың сыртын жауып тұрған майда тірі клеткалардан
тұратын тамыр түктері бар қабылдаушы (сорғыш) әрі алғашқы жабындық
ұлпа ризодерма (эпиблема).Ризодермадан төмен тірі паренхималық
клеткалары бар қабықтың қалың қабатын байқаймыз. Оның сыртқы қабаты
- экзодерма тығыз орналасқан көп бұрышты клеткларадан тұрады.
Экзодерма клетка қабықшалары тозданады және қорғаныштық қызмет
атқарады.Қабық паренхимасының орталық қабаты (мезодерма) борпылдақ
орналасқан ірі паренхималық клеткалардан тұрады.Қабық орталық
цилиндрден бірқатар клеткалардан түратын ішкі қабаты эндодерма арқылы
бөлінеді. Эндодерма клеткаларының бүйірлік (радикальды) және ішкі
қабықшалары қалыңдайды, тозданады, кейде сүректеніп те
кетеді.Препаратта сондай -ақ ксилема сәулелеріне қарсы орналасқан
қабықшалары жұқа тірі клеткалар - өткізгіш клеткалар көрінеді.Орталық
цилиндрдің сыртқы қабаты - бірқатар тірі паренхималар клеткалардан
тұратын перицикл.Орталық цилиндрдің орталық бөлігін радиальды
(сәулелі) өткізгіш шоқ алып жатыр. Шоқта ксилема радиус бойлап
сәулеленіп орналасады да олардың қолтығында флоэма бөліктері жатады.
Тамырдың
соңғы
құрылысы

1 – алғашқы
ксилема
2 – соңғы ксилема
3 – радиальды сәуле
4 – камбий
5 – соңғы флоэма
6 – алғашқы флоэма
7 – перидерма
• Егер жас тамырдың дайын препаратын микроскоптың кіші объективімен қарасақ, алғашқы
ксилеманың төрт сәулесі бар орталық цилиндрі көрінеді. Эндодерма анық көріне қоймайды,
өйткені жас тамырда оның радиальды қабықшасының қабырғалары ғана қалыңдап, Каспаридағы
пайда болады. Үлкен объективімен қарағанда алғашқы ксилема мен алғашқы флоэманың
арасындағы тірі паренхималық клеткалардың тангенциальды қалтарыстармен бөлінгенін
байқаймыз. Осы клеткалардан бөлінген соңғы түзуші ұлпа - камбий қабаты. Камбий
клеткаларының бөлінуінен ішке қарай соңғы ксилема, сыртқа қарай соңғы флоэма элементтері
қалыптасады.Перициклдің алғашқы ксилема түтікшелерімен түйіскен жерлерінде клеткалар
камбийге айналып, алғашқы ксилеманы қоршап жататын тұтас камбий сақинасы (шеңберлік
камбий) түзіледі. Тамырдың толық қалыптасқан соңғы анатомиялық құрылысымен танысу үшін
оның өткізу аймағынан бірнеше жұқа кесінділер дайындап, оны флороглюцин және түз
қышқылымен өңдеп, препарат дайындаймыз.Дайын препаратты микроскоптың кіші
объективімен қарағанда, тамыр ортасында ірілеу келген орталық түтікше мен оның айналасында
майда түтікшелері мен ксилема элементтері орналасқан төрт сәулелі алғашқы ксилема
көрінеді.Алғашқы ксилема сәулелерінен жұқа қабықшалы тірі паренхималық клеткалардан
тұратын радиальды (өзек) сәулелер басталады. Бұлар соңғы ксилеманың түтікшелері ірі сүрек
паренхимасы майда бөлімдермен алмасып отырады. Соңғы ксилеманың сыртқы жиегінде
радиальды қатар түзіп орналасқан, жұқа қабықшалы клеткалардан түратын камбий қабаты
жақсы көрінеді. Камбийдің сырт жағында, әрбір соңғы ксилеманың карсысында соңғы флоэма
қалыптасқан. Асқабақ тамырында радиальды сәулелердің паренхимасын түзетін камбий нашар
байқалады. Тамырды сырт жағынан жұқа тоз қабаты жауып тұрады. Камбийден сырт жаққа
карай орналасқан (флоэма, негізгі паренхима, феллоген жэне феллодерма) ұлпалар соңғы қабық
деп аталады. Сонымен, тамырдың соңғы анатомиялық қүрылысы: ксилемадан және оның
радиальды сәулелерінен, камбийден, соңғы қабықтан жэне тоздан тұрады.
Дара және қос
жарнақтылардың
тамыр құрылысы
Б – Даражарнақты
өсімдік тамырының
анатомиясы
В – Қосжарнақты
өсімдік тамырының
анатомиясы

1 – эпиблема
2 – алғашқы қабықша
3 – перицикл
4 – флоэма
5 – ксилема
6 – камбий
7 – стела
8 – эндодерма
9 – эндодермалық
өткізгіш клеткалары
• Дара жарнақтыларда тамырдың анатомиялық алғашқы
құрылысы тіршілігінің соңына дейін сақталады. Өйткені
оларда соңғы түзуші ұлпа камбий пайда болмайды.
Сондықтан дара жарнақтылардың тамыры жуандап өсе
алмайды.
• Қос жарнақтылардың көбінде тамырдың алғашқы
анатомиялық құрылысы ұзақ сақталмайды. Камбийдің пайда
болып, қызметінің басталуына байланысты тамырдың
алғашқы құрылысы соңғы қүрылысына ауысып, тамыр
жуандап өсе бастайды.
Тамырдың
алғашқы және
соңғы анатомиясы

1 – эпиблема
2 – алғашқы қабық
3 – перицикл
4 – флоэма
5 – ксилема
6 – камбий
НАЗАРЫҢЫЗ
ҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Тамыржәне тамыржүйесі

Өсімдіктің вегетативті мүшесі ретінде тамырдың сыртқы және ішкі құрылысы

Өсімдіктің өсімді мүшелері

Тірі организм ретінде өсімдік мүшелерінің өзара байланысы өзара байланысы

Тамырдың түрөзгерістері

Тамырдың өсіп қалыптасуы

Тамыр жүйелері

Жабындық ұлпалар

Жүрек қан тамырлар жүйесін кешендік емдеу әдістері

Жүрек-қан тамырлар жүйесі

Пәндер