Түйсіктің физиологиялық негіздері

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті

СӨЖ

Тақырыбы: ТҮЙСІК ПСИХОЛОГИЯСЫ

Орындаған: Батырханқызы А

Қабылдаған: Байкенже Н

Жоспар

1. Кіріспе.

2. Негізгі бөлім.

2. 1. Түйсіктің физиологиялық негіздері

2. 2. Анализатор түрлері

2. 3. Түйсіктер туралы жалпы ұғым

2. 4. Түйсіктің заңдылықтары мен түрлері.

4. Пайдаланған әдебиеттер.

Тән сезіп, көзбен көрмек, мұрын исі, тіл дәмнен хабар бермек. Бесеуінен мұндағы ой хабар алып, жақсы-жаман өр істі сол тексермек.

Шәкәрім Құдайбердіұлы

Адамның асқан сұлулығы оның сезгіштігі.

В. А. Сухомлинский

ТҮЙСІК - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының жеке қасиеттерінің, сезім мүшелеріне тікелей әсер етуінен пайда болған мидағы бейнелер.

Түйсіктер физиологиялық тұрғыдан келесі әрекет-қимылдарды іске асырады:

Бейнелейді;

Заттар мен құбылыстардың негізгі сырттай белгілерін;

Ішкі ағзалардың қалпын.

Тітіркенуді қабылдаушы қызметін;

Өткізуші орталыққа ұмтылған жүйке жолдарының қимылын;

Талдағыштардың орталық ми қабығы бөліктеріндегі әрекетін.

Түйсіктің физиологялық негіздері күрделі комплекстерден тұрады. Оны И. П. Павлов анализатор дейді.

Әр анализатор 3 бөліктне тұрады.

2. ӨТКІЗГІШ БӨЛІМ - рецепторларды тиісті орталықтармен байланыстырып отыратын афференттік және эфференттік жолдар.

3. МИДАҒЫ ТҮРЛІ ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҚТАР.

1. ПЕРИФЕРИЯЛЫҚ - сезім мүшелері

( рецепторлар)

Анализатордың орталық бөліктері:

. . . - көру;

- тері;

- иіс, дәм;

- - - қозғалыс.

Анализатордың шеткі бөлігі:

1-көз; 2- құлақ; 3- тері; 4- иіс

мүшесі; 5- дәм мүшесі;

6- бұлшық еттер мен сіңірлер;

7- ішкі органдар рецепторы.

I-Жұлын мен сопақ мидың аймағы

II-Көру төмпешігінің аймағы

III-Ми жарты шарлары

Түйсіктер түралы жалпы ұғым

А. Р. Лурия түйсікті екі принципке жүйелік және генетикалық түрлерін ашты.

Түйсіктің жүйелік жіктемесінің, негізін салған ағылшын физиологы Чаррльз Шеррингтон (1906) . Түйсікті 3 негіггі типке бөлді

Экстрорецепторлар;

Интероцепторлар;

Пропреоцепторлар.

Генетикалық жіктемені ағылшын неврологы Х. Хэд салған.

1. Пропатикалық оған органикалық түйсіктер

( қарны ашу, шөлдеу т. с. с. )

2 . Эпикритикалық оған адамның негізгі түйсіктері жатады.

Б. М. Теплов түйсіктерді 2 топқа:

1. Экстрорецепторлар.

2. Интероцепторлар.

Ал пропреоцепторларды ішкі түйсіктер деп санады.

Түйсіктің

заңдылықтары

Сезгіштік және

табалдырық

абсолюттік айырма

Адаптация -

біртіндеп бейімделу

Сенсибилизация-

сезгіштіктің артуы

Синестезия- түйсіктердің

қосарлана жүруі

Бір ізді образдар-

аз уақытқы болса

да түйсіктің өз күйінде қалуы

XIX ғасырдың орта шенінде өмір сүрген неміс ғалымдары Э. Вебер (1795-1878) мен С. Фехнер (1801-1887) тітіркендіргіштердің күшімен адам түйсігінің арасындағы байланысты заң түрінде тұжырымдады. Мұны түйсіктің психофизикалық заңы дейді. Осы заң бойынша тітіркендіргіштердің күші геометриялық прогрессия жолымен көбейсе, одан туатын түйсіктер арифметикалық прогрессия жолымен өседі.

Тітіргендіргіш пен түйсіктің арасындағы логарифмдік тәуелділік

Түйсік күшінің артуы

Тітіркендіргіш күшінің артуы

Булардың логарифмі

Түйсіктің қасиеттері

Түйсіктің түрлері

Экстрорецепторлар

(сыртқы анализатор рецепторлары)

Көру, есту, иіс, дәм сезу, температуралық, тактильді.

Интероцепторлар(Ішкі процестерге байланысты)

Ауыстыру,

Теңдікті сузіну

Жылдамдық байқау

Пропреоцепторлар(дененің кеңістіктегі қалпы жөніндегі ақпараттармен қамтамасыз етеді)

Бұлшық ет,

қозғалыстық

Көру түйсіктері

Біздің көзімізге электромагнит толқындарының әсер етуінің нәтижесінде пайда болады.

Есту түйсіктері

Есту мүшесін тітіркендіретін ауа бөлшектерінің тербелістері - дыбыс толқындары.

Иіс түсіктері

Мұрын кеңсірігіндегі кілегей қабықтың клеткаларына түрлі химялық заттардың әсер етуі нәтижесінде иіс түйсіктері пайда болады.

Дәм түйсіктері

Дәм тіліміздегі дәм бүршіктері. Оны ттіркендіретін белгілі дәмі бар, суға ерігіш түрлі химиялық заттар.

Сипап сезу түйсіктері.

Кинестезиялық түйсіктер дененің жеке мүшелерінің бір күйдегі қалпын, қозғалысын білдіреді.

Тең басу түйсіктері.

Вибрациялық түйсіктер.

Пассив сипай сезу

тері түйсігі

түгелдей кіреді

Актив сипай сезу

Түйсігінің рецепторлары

қолында орналасқан

Тең басу түйсіктері немесе

Статикалық түйсіктер

Бастың қозғалысын,

дененің кеңістіктегі алып

тұрған орнын, яғни адамның

Тең басуын бейнелейді

Вибрациялық түйсіктер

Вибрациялық түйсіктер қозғалған дененің ауаны толқытуын бүкіл өн бойымызбен сезінген кезде пайда болады. Негізгі анализаторлары сау адамдар көбінесе өздерінде бұл түйсіктердің болуын байқамайды.