Жасушаның тіршілік циклі

Презентация қосу

Оразақұл Аида
Жасушаның тіршілік циклі.
Жасушаның тіршілік циклі немесе Митоздық айналым деп жасушаның пайда
болуы, құрылысының күрделенуі, атқаратын қызметіне икемделуі, бөлінуі
немесе тіршілігін жою кезеңдері аралығындағы әрқилы құбылыстар
жиынтығын айтамыз. Яғни, жасуша циклі дегеніміз жасушаның митоздық екі
бөлінуі арасындағы байқалатын құбылыстар жиынтығы.Ол 4 кезеңге бөлінеді:
Жасушаның ДНҚ синтезіне дайындық кезеңі (Gt)
Ол G символымен белгіленеді. Бұл кезеңде жасушада РНҚ мен нәруыздардың
синтезі жедел түрде жүріп, ДНҚ биосинтезіне қатысушы ферменттердің
белсенділігі жоғарылайды. GGj фазасы аяқталған соң, жасушада ДНҚ синтезі
жүреді;ДНҚ молекуласының редупликациялануы белгілі бір тәртіппен жүреді.
Жаңа молекула абсолютті түрде ескі молекулаға ұқсас болады. Әр түрлі
жасушалардағы ДНҚ синтезінің ұзақтығы бірдей емес: бактерияларда бірнеше
минут, ал сүтқоректілержасушаларында 6—12 сағат;

ДНҚ аштезінің аяқталуы мен митоздың басталу кезеңі (G2)
ДНҚ синтезінің аяқталуы мен митоздың басталу кезеңі G2 фазасы деп аталады. Бұл кезеңде
жасушаның митозға дайындығы толық аяқталады. Митоздық бөліну жүзеге асу үшін
жасушаға басқа да дайындық процестері қажет, яғнн жасуша орталығының 2 еселенуі және
нәруыздар синтезі, олардан жасушаның өсуін аяқтайтын ахроматин жіпшелері құралады.
Жасушада митоз процесі басталғанда, жасушаның функционалдық белсенділігі өзгереді.
Мысалы, карапайымдылардағы және жоғары сатыдағы
жануарлар лейкоциттерінің козғалыстары мен сұйықты сіңіру
қызметі, амебалардағы вакуольдерінің жиырылғыштығы тоқталады. Жасушаның арнайы
құрылымдары жойылады. Мысалы, эпителий жасушалары кірпікшелері.
Митоз туралы түсінік
Митоз - соматикалық жасушалардың бөлінуі.
Митоз жасуша көбеюінің көбірек кездесетін
әдісі. Осы әдіс генетикалық материалдың жас
жасушаларға тең бөлінуін және жасуша
ұрпақтарындағы хромосоманың ұқсастығын
қамтамасыз етеді.
Митоздың биологиялық маңызы -
хромосома санының екі еселенуі және
олардың жас еншелес жасушаларға
тең бөлінуі. Митоз процесінде бір
жасуша жаңа екі жасушаға бөлінуге
даярлана бастаған шақта,
хромосомаларда таңқаларлық
өзгерістер байқалады.
Митоз
процесі 4 сатыдан өтеді:
профаза, метафаза, анафаза және
телофаза.
Митоздың тұқым
қуалаушылықтағы
маңызы
1.Митоз әрекеті өсу барысының маңызды
кезеңі.
2.Аналық жасушадағы митоз барысында
пайда болған генетикалық материал жас
жасушаларға тең бөлінеді. Жас
жасушалардағы генетикалық ақпарат
аналық жасушадағы генетикалық
ақпараттың көшірмесі болып табылады.
3. Бөлінгеннен кейінгі жас жасушалардағы
хромосомалар аналық жасушалардағы
хромосомалар санына сәйкес келеді.
Егер митоз әрекеті
зақымдалса,
хромосомалар
санында ауытқу
болады, көбейеді
немесе азаяды.
Хромосомалар
санының ауытқуына
байланысты жасуша
үлкен өзгеріске
ұшырайды. Жасуша
тіршілігін жояды
немесе мутация пайда
болады.
Мейоз
Мейоз (гр. meіosіs — кішірею, азаю) — жетіліп келе жатқан жыныс
жасушаларының (гаметалардың) бөлінуінен хромосомалар санының азаюы
(редукциясы). Мейоз кезінде әрбір жасуша екі рет, ал хромосомалар бір-ақ
рет бөлінеді. Осының нәтижесінде жасушалардың гаметадағы хромосомалар
саны бастапқы кезеңдегіден екі есе азаяды. Жануарларда мейоз жыныс
жасушалар пайда болғанда (гаметогенез), ал жоғары сатыдағы өсімдіктерде
споралары түзіле бастағанда жүреді. Кейбір төмен сатыдағы өсімдіктерде
мейоз гаметалар түзілгенде жүре бастайды. Мейоз барлық организмдерде
бірдей жүреді. Егер де ұрықтану диплоидтық жасушаларда жүрсе, онда
ұрпақтардың плоидтығы келесі әр буында геометриялық прогрессиямен
көтеріледі. Мейоздың арқасында гаметалар барлық уақытта гаплоидты
жағдайда болады, бұл организмнің дене жасушаларының диплоидтығын
сақтауға мүмкіншілік береді. Мейоздың бөліну уақытындағы екі сатысын 1-
мейоз және 2-мейоз деп атайды. Әрбір мейоздық бөлінуде төрт сатысы бар:
профаза, метафаза, анафаза және телофаза. 1-мейоздың профазасы
лептотена, зиготена, пахитена, диплотена және диакинез секілді бес кіші
кезеңдерден тұрады. Лептотенаға (жіңішке жіпшелер сатысы)
хромосомалардың тығыздалуы және спираль тәрізденуі тән
1-мейоздың профазасы лептотена, зиготена, пахитена, диплотена және диакинез секілді бес кіші кезеңдерден тұрады.
Лептотенаға (жіңішке жіпшелер сатысы) хромосомалардың тығыздалуы және спираль тәрізденуі тән.
Зиготена (жіпшелердің бірігу сатысы) кезінде гомологты хромосомалар бір-біріне жақындап ұзына бойы жұптанады да,
коньюгацияланады.
Пахитена сатысында (жуан жіпшелер сатысы) гомологты хромосомалардың хроматидтері айқасады (кроссинговер). Нәтижесінде
әр гомологта аталық және аналық тұқым қуалаушылық материал араласады. Диплотена (екі жіпшелер сатысы) гомологтар бір-
бірінен ажырасуынан және хиазма пайда болуынан басталады. Диакинез (екі жіпшелердің ажырасу сатысы) хромосомалардың
барынша жуанданып және спираль тәрізденуімен сипатталады; хиазмалар биваленттердің ұшына (шетіне) қарай жылжиды.
Диакинез аяқталғанда, ядроның қабықшасы және ядрошықтар еріп, жойылып кетеді. Әр жасушада хромосомалардың саны
мейоздың бастапқы кезеңіндей екі қатар (2N) емес, бір N болады.Бұл фазада хромосомалардың шиыршықтануы ең жоғары
шегіне жетеді. Осыған байланысты хромосомалар минимальды түрде қысқарып, максимальді түрде жуандайды. Сондықтан бұл
хромосомалардың санын, пішінін анықтауға болады. Хромосомалар кариоплазмада ретсіз орналасады, осыдан метафазаның
басталғанын көруге болады.

Метафаза. Бұл фазада ахроматин жіпшелері пайда болады, ядро қабықшасы еріп, ядрошықтар жойылады. Кариоплазма
цитоплазмамен араласып кетеді, хромосомалар жасушаның экваторына тізіліп, хроматидтер ахроматин жіпшелеріне бекиді.
Осыдан кейін анафаза басталады.

Анафаза. Бұл фазада қосарланған гомологтік хромосомалар ахроматин жіпшелеріне бекиді. Ахроматин жіпшелеріне бекінген
хроматидтер жасушаның қарама-қарсы полюсіне ажырайды.

Телофаза. Бұл сатыда гомологиялық хромосомалар екі полюске жиналады. Телофазаның уақыты қысқа болады. Бұл сатыда ядро
қабықшасы пайда болады, ядрошықтар синтезделеді, нәтижесінде алғашқы бір ядродан екі жас ядро пайда болады. Әрбір
ядродағы хромосомалар саны гаплоидты жиынтыққа айналады. Бірінші мейоздық бөлінуді редукциялық бөліну деп атайды.
Назарларыңызғ
а рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Жасуша бөлінуінің алғашқы кезеңінде

Клетка циклындығы ДНҚ репликациясының орны мен құбылыстары

Зат және энергия алмасу

Зат пен қуат алмасу

Бактериялардың клеткалық циклы және бөлінуі

Цитология

Бактериялардың өсу фазалары

Онкогенетика

Зат және энергия алмасу туралы

Жасушалық цикл туралы түсінік

Пәндер