Құрылымдық гендердің анықтайтын гендер

Презентация қосу

Аллельді гендердің
өзара әсері.
Жоспары:
1. Тұқым қуалаушылықтың құрылымдық негізі - ген.
2. Гендердің жіктелуі және қасиеттері.
3. Аллельді гендердің өзара әсері.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Ген – тұқымқуалаушылықтың элементарлы
бірілігі (нақты белгіні анықтайтын ДНҚ
бөлігі) белгілі нүклеотидтер бірізділігі.
Геннің қызметі:
1.Тұқым қуалау ақпаратты сақтау.

2.Геннің екі еселенуі (репликация немесе редупликация)

3.Ақуыз синтезін басқару.

4.ДНҚ репарациясы – ДНҚ синтезіндегі бұзылыстардың қалпына келуі.
Гендер қасиеттері:
• Гендердің салыстырмалы тұрақтылығы.

•Геннің дискреттілігі.

•Ген әсерінің өзіндік сипаты. Кез келген ген арнайы бір ғана белгінің немесе
3. бірнеше белгілер тобының жарыққа шығуын бақылайды.

•Көптеген гендер екі немесе бірнеше қарама-қарсы белгілерді
анықтайтын аллельдер түрінде болады.

•Ген әсерінің өзіндік мөлшері болады.
1. Тұрақты -ген құрылымының сақталуы, мутацияға сирек ұшырау
ерекшелігі

2. Спецификалық (өзгешелігі) -әрбір гендегі нуклеотидтердің орналасуы
нақты және белгілі полипептид синтезін анықтайды.

3. Лабильділігі -мутацияға немесе өзгеруге қабілетті.

4. Экспрессивтік -белгінің көріну дәрежесі немесе берілген геннің
фенотипті көріну дәрежесі.

5. Пенетранттық - геннің немесе белгінің көріну жиілігі

6. Тұтас ген -полипептид синтезін бағдарлау кезінде ген бөлінбейтін
бірлік болып табылады.

7. Дискреттік -гендегі суббірлікті анықтайды: минимальді құрылымды
бірлігі– нуклеотидтердің комплементарлы жұптары, минимальді
функциональді бірлігі-кодон.

8. Плейотроптық -бір ген бірнеше белгінің түзілуіне жауап береді.
Гендер жіктелуі:
1.Структуралық гендер 2.Модуляторлық гендер 3.Реттеуші гендер

● В.интенсификаторлар
● нақты белгілердің дамуын ● А.ингибиторлар немесе ● Құрылымдық гендердің
анықтайтын гендер. супрессорлар белсенділігін реттейді.
● С.модификаторлар
Эукариот генінің жіктелуі

I. Құрылымдық гендер
- Ақуыздарды кодтайтын
гендер,
тРНҚ, рРНҚ (300-1600 рет
қайталанады).

III. Миграцияланатын
генетикалық элементтер
II- Реттеуші гендер IV. Псевдогендер
– транспозондар – геном
бойынша жылжиды, интрондары жоқ, құрылымдық
- Құрылымдық гендердің
ферменттердің көмегімен көрші гендердің көшірмесі,
белсенділігін реттейді. транскрипцияға қатыспайды.
гендердің белсенділігіне әсер
етеді.
Қалыпты және патологиялық сыртқы белгілердің (фенотиптің)
жарыққа шығуы, бір жағынан гендердің өзара күрделі
әрекеттесуінің, екінші жағынан генетикалық факторлар
(генотиптің) мен сыртқы орта факторларының әсерлесуінің
нәтижесі болып табылады.

Гендердің өзара әрекеттесуінің екі түрін
ажыратады:
1. Аллельді гендердің өзара әрекеттесуі
2. Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі
Бір белгілі белгінің дамуын анықтайтын
және гомологтық хромосомалардың бірдей
локусында орналасқан гендерді аллельді
гендер деп атайды. (А, а – бұршақ түсі)

Әр түрлі белгілердің дамуын
анықтайтын және гомологты
хромосомалардың әртүрлі локустарында,
сонымен бірге әртүрлі гомологты емес
хромосомаларда орналасқан гендер аллельді
емес гендер деп аталады. (А- бұршақ түсі, В-
бұршақ пішіні)
Аллельді гендердің өзара әрекеттесуінің түрлері:
- Толық доминанттылық
- Толымсыз доминанттылық
- Кодоминанттылық
- Аса жоғары доминанттылық
- Аллельаралық комплементация
- Аллельдік белсенділігін жоғалту
Толық доминанттылық
Доминантты аллель рецессивті аллельдің әсерін
толық басып, гомо- және гетерозиготалық жағдайда
жарыққа шығады.
АА = Аа

Мысалы: бет сепкілінің болуы – А
бет сепкілінің болмауы - а
Толымсыз доминанттылық
Доминантты аллель рецессивті аллельдің әсерін толық баса
алмайды, гетерогизоталардың өз фенотиптері болады.
АА = Аа
мысалы:
АА- қалыпты көз
алмасының дамуы
Аа- микроофтальмия
аа - анофтальмия
Кодоминанттылық
Әр аллель жеке бір белгінің жарыққа шығуына
жауап береді, бірге екі аллельде бірдей дәрежеде
жарыққа шығады. Мысалы: АВО жүйесі бойынша IV
қан тобы.
I0 I0 - I топ
IА IА, IА IО – II топ
IВIВ, IВIО – III топ
IА IВ – IV топ
Аса жоғары доминанттылық

Доминантты аллель гетерозиготалық жағдайда
гомозиготалық жағдайына қарағанда айқын дәрежеде көрініс
береді
Аа > АА
Мысалы: дрозофила шыбындарында летальды
рецессивті аллель бар– а
аа – тіршілігін жояды,
АА – тіршілік қабілеті қалыпты
Аа – ұзақ тіршілік етеді, ұрпақ көп береді
Аса жоғары доминанттылық
Орақ тәрізді жасушалық анемия

Р ♀ АS ♂ АS

Г A S A S

F1 AA AS AS SS
Аллеларалық комплементация
Аллельдік гендердің өзара әрекеттесуінің сирек әдісі болып
табылады.
Бұл жағдайда гомозиготалы рецессивті, бірақ өзара әртүрлі
аллельдер генотипі фенотипі бойынша гетерозиготалы
ағзадағыдай көрініс береді, доминантты аллельдің болмауына
қарамастан белгінің қалыпты қалыптасуы жүреді.
В – қалыпты ақуыздың түзілуіне жауап береді
в‘ – в‘ патологиялық ақуыздың түзілуіне жауап береді

в" - в " патологиялық ақуыздың түзілуіне жауап береді
в‘ в" - қалыпты ақуыздың түзілуіне жауап береді
Көптік аллелизм
Көптік аллелизм хромосомадағы геннің бір локусының мутацияға
ұшырауының дамиды, аралық аллельдер пайда болады.
мысалы: АВО жүйесі бойынша қан тобы ( I генінің локусының
мутацияға ұшырауынан IА , IВ ).
қояндардың түсі
АА > аch аch > аh а h > аа
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Әбилаев С.А., Қуандыков Е.О. Медициналық биология және генетика». ОқулықАлматы
NURPRESS баспасы, 2011. 356 бет.
2. Берсімбай. Молекулалық биология. Оқулық. Астана. 2014, 303 бет.
3. Берсімбай Р. І. «ГЕНЕТИКА» Қазақ университет! баспа үйі.050040.
Назарыңызға көп
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

ПРОКАРИОТТАРДАҒЫ ГЕНДЕР ЭКСПРЕССИЯСЫН РЕТТЕЛУ

Ген экспрессиясы

Жыныс генетикасы

Гендердің өзара әрекеттесуі

Аллельді ген емес ген

Адам хромосомасының картасы

Геннің құрылымы және қызметі

Сипаттары ДНҚ РНҚ

КОМПЛЕМЕНТАРЛЫ ЭПИСТАЗ

Хромосоманың жіктелуі. Адам хромосомасының картасы. Хромосомалардың морфологиясы және көлемі

Пәндер