Дау дамайлар және педагогикалық үрдістегі өзара әрекет

Презентация қосу

Дау дамайлар және
педагогикалық
үрдістегі өзара әрекет
Орындаған: Мекебай Айгерім

41Б С е й с е н ә л і Л ау р а
Ко ж а м с е и т о в а Ж а н с а я
Жо с п а р ы :

1 Д ау – д а м а й л а р т у р а л ы т ү с і н і к

2 Дау–дамайлардың туу себептері, түрлері

Педагогтар мен балалар арасындағы дау–
3 дамайлардың шешілу жолдары

4 Дау –дамайлардың алдын алу жолдары

Дау-дамайларды педагогикалық тұрғыдан
5 шешу жолдары

11/22/20 3
П е д а го г и к а л ы қ д ау - д а м а й л а р ә к і м ш і л і к -
м ұ ғ а л і м д е р , м ұ ғ а л і м д е р м е н м ұ ғ а л і м д е р , ат а - а н а
мен балалар, балалар мен мұғалімдер, балалар
м е н б а л а л а р а р а с ы н д а б о л ы п т ұ р а д ы . Д ау -
д а м а й л а р ж а қ с ы п е д а го г и к а л ы қ ұ ж ы м д а д а
кезде с еді. Сондықт ан оның дұрыс шешу
жо л д а р ы н б і л у қ а ж е т. Д ау - д а м а й л а р а д а м д а р д ы ң
көзқарастарының, қызығушылықтарының,
қажетіліктерінің қарама-қайшы келу барысында
т у ы н д а й т ы н к е л і с п еу ш і л і к т е р .
Дау-дамай (конфликт) - әрқилы мұддеге бағытталған
тараптардың қарама-қайшылықты тайталасы.

Дау-дамайлы ара қатынастарды талдауда олардың
негізгі типтерін ажырата білу аса маңызды келеді.
Мұндай байланыстардың субъекттеріне тәуелді дау-дамай
келесідей типтерге бөлінеді: тұлғаның өз бойындағы,
тұлғалар арасындағы, топ- тар байланысындағы, топ
ішіндегі, топтар арасындағы қайшылықты қатынастар.
Дау-дамайлы жағдайлар қатынасқа түскен тараптардың
болмысқа деген көзқарастарының өзара сәйкес
келмеуінен шынайы және жалған сипат алады. Кейде
туындаған қайшылықтар әсіреленіп, елеуге тұрмайтын
тұстары көзкөре күрделендіріледі, оларды шешудің
қарапайым жолдарына мән берілмейді.
Дау дамай формуласы:

Конфликтті жағдай + конфликт себебі = дау дамай.
Дау дамай оқу процесінде 4субъекті ерекше бөлуге болады. Олар мұғалім,
оқушы,ата ана және админстратор. Дау дамайлар оқушы мен оқушы,оқушы
мен мұғалім, оқушы мен ата на, ата ана мен мұғалім, мұғалім мен мұғалім,
оқушы мен администратор арасында болады.

Жүйелі(системалық)
түрдегі дау дамайлар

Процеске байланысты
Дау дамай (процессуальді) дау
дамай

Нәтижелі дау дамай
Дау-дамайлардың жалпы
мәселелерін зерттеген педагог
зерттеушілер
Дау-дамайлардың жалпы мәселелерін зерттеген В.Шуман,
балалардың жастарына байланысты кризистерді И.Кон, тұлға
және қарым-қатынас арасындағы, А. Спиваковская т.б.
зерттеген.

Негізгі себептерге төмендегілерді жатқызуға болады:
- құқық, бедел, қызығушылық объектілеріне байланысты;
-қажеттіліктердің орындалмауы, «МЕН» деген позицияның, сезімнің
құрметтелмеуі;
- басқа адамды бағалаұға байланысты төмен, не жоғары бағалау;
-көреалмаушылық;
- қызықты істің, алдағы перспективаның болмауы;
-жағымды эмоциялардың аз болуы, өзінің эмоциясын меңгере алмауы;
-басқаны өзіне бағындыруға тырысу, түсінушіліктің, қамқорлықтың
жоқтығы;
-мәселе бойынша бір іске қатысты түсінбеушілік;
- белгілі тәртіп, қатынас нормаларына байланысты;
-бала тәрбиесіндегі келіспеушілік;
-психологиялық түсінушіліктің, үйлесімдіктің болмауы;
-құндылықтарға қатысты түсінбеушілік; т.б.
Н.В. Самоукина педагогикалық шиеленістерді
үш үлкен топқа бөлген:

-мотивационды шиеленістер – оқушылар оқу
іс -әрекетіне деген қызығушылықтарының
төмендігінен пайда болады;
-мектептегі оқыту үрдісін ұйымдастырудағы
кемшіліктермен байланысты шиеленістер;

-оқушылардың арасындағы,
мұғалім мен оқушылардың, мұғалімдер мен
әкімшіліктің арасындағы шиеленістер.
В.И Журавлев шиеленістің түрлерін
оқушылардың жас ерекшеліктеріне
байланысты бөлген:

1.Бастауыш сыныпта мұғалімнің педагогикалық әдебіне
байланысты туындайтын этикалық шиеленістер: дұрыс
бағаламау, мұғалімнің қызметін дегі қателіктер, дөрекілік
т.б.
2.Жеткіншектермен жұмыс істеуде мұғалімнің жіберген
әдістемелік қателіктеріне байланысты пайда болатын
дидактикалық шиеленістер, жеткіншектердің тәртіп
бұзуына әкелетін шиеленістер.
Жоғары сыныптардағы шиеленістер, мұғалімнің
шиеленістік мінез-құлқына және сабақтағы тәртіптің
дұрыс сақталмауымен байланысты болып келетін тұрлері
М.М.Рыбакова шиеленістерді әр түрлі
педагогикалық жағдайлармен
байланыстырады:

-іс - әрекеттегі шиеленістер;

-мінез - құлықт ағы шиеленістер;

-қарым- қатынаст ағы шиеленістер.
Оқушылар мен мұғалім арасындағы, әсіресе мұғалім мен
жеткіншектер арасындағы қарым-қатынаста кездесіп
қалатын тартыстар мәселесі мынадай себептерге
байланысты болып келеді :

1.Орта жастағы мектеп оқушылары өздеріне ерекше зейін
қойып қарауды қажетсінеді, олардың өміріндегі өтпелі кезең ,
жоғарғы талаптар, сана-сезімімен ақыл-ойының өсуі,
мұғалімнен жасөспірімдерге жаңа қырынан қарауға мәжбүр
етеді.

2.Өтпелі кезең жасындағы балаларда теріс қылықтарын
көрсетуден туындайтын тартыстарды жиі кездестіруге
болады. Балалардың жас ерекшелігін және тәлім-тәрбие
жұмысында соған сай әдіс− амалдарды қолдана білмеуден
кейбір мұғалімдер өз жұмысында көптеген қиындықтарды
кездестіреді.
Дау дамайды шешу жолдары.

Ең алдымен бұл жағдайға анализ жасап, бұл проблема не
үшін туындағанын тауып, түсіну керек. Оқушылармен
сөйлесіп, ақыл айтып, не болғанын проблемаға қатысқан
адамадырдан сұрап, проблеманын басты себебін айқындау.
Оқушы мен мұғалім арасындағы дау дамайды шешкенде,
баланың жас ерекшелігін ескеру керек. Қарым қатынасты
жақсарту, оқушымен сөйлескенде тек сөздеге ғана емес,
интонацияға, мимикаға назар аудару.
Баланың мінезінің ерекшеліктеріне мән беру керек.
Агрессияға агрессиясыз жауап қайтару.Оқушының өзі не
сезіп тұрғанын айтқызу, мұқият тыңдап,түсінушілікпен
қарау.Мұғалім позитвті эмоциялар көрсетіп, бұл
қиыншылықты шешуге ниеттін айқын балаға көресетуі
керек.
Мұғалімдер мен оқушылар арасында кездесетін наразылықтар
мен керіс-жанжалдар мұғалімнің жеке басындағы мінез-құлық
мен қызметіндегі кәсіби олқылықтарына байланысты екенін
аңғартты.

Мұғалімнің мінез-құлқы өз мамандығының талаптарына сай болса, онда
мұндай қолайсыз жағдай болмас еді. Қолдан келгенше өзара қақтығыстар
мен реніштерді тудырмаған жақсы. Ондай жәйттер кімге де болса абырой
әпермейді. Болашақ ұстаздар мұндай жағдайлардың мән-жайын терең
барлап түсінгені дұрыс.
Әрбір мұғалім, ұстаз, тәрбиеші этикалық қасиеттерге ие болуы керек. Сонда
ғана ол осы қасиеттерді болашақ ұрпақты өсірген кезде пайдалынып, осы
этикалық қасиеттерінің арқасында жұмысты жемісті орындай алады, осы
қасиеттерді оқушыларға сіңіре біледі, оқушылармен тезірек тіл табыса
алады, жұмыс істеуі оңайға түседі. Ал жас мұғалімге өз ұстаз қызметін
бастаған кезде осы қасиеттердің болуы аса көмек береді. Бұл касиеттер мен
дағдыларға ілтипаттылық, парасаттылық, инабаттылық, әрбір оқушыға
жеке тұлға ретінде құрметпен қарау, кеңпейілділік, сабырлық, ұстамдылық
жатады.
Әдеп сезімі педагогтың төмендегідей сапаларынан
көрінеді:

- қатаң талап қоя білу, бірақ оқушыны мезі етіп
жібермеу;
- оқушыларды мадақтай білу, бірақ тым
жалпылдап кетпеу;
- мейірімді болу, бірақ өте иі жұмсақ болмау;
- қатал болу, бірақ шектен тыс кетпеу;
- өзінің қатысы барын сезіну, бірақ оқушының
жауапкершілігін кемітпеу;
-алдын ала оқушының эмоционалдық күйін болжай
білу, бірақ қиындықтарды жеңуге бағытталған
мақсатын жоққа шығармау;
- оқушыны назарға ұстау, бірақ шегін білу.
Оқыту процесі барысында жиі кездесетін шиеленіс бұл –
оқушылардың арасындағы шиеленіс.

Жиі оқушы өзін лидермін деп санап, бірақ эмоционалды әсер
алмайды, сондықтан мұғалімнің ескертулерін қабылдамай,
өзінің тәуелсіздігін ұстанады. Көбінесе оқушылар арасындағы
шиеленістер, сыныптағы екі- үш лидердің арасында, топта
бірінші болуға күресте туындайды. Орта сыныптарда ер
балалар мен қыз балалар арасындағы шиеленістер жиі
туындап тұрады. Шиеленіс екі-үш баланың сыныбына қарсы
тұруынан туындауы да мүмкін, немесе бір баланың, түгел
сыныбына қарсы тұруынан туындайды.
Лидер– топ үшін, өзі
үшін мәнді жағдаяттарда топ мүшелерінің мінез-құлықтарына
әсер ететін адам. Жауапты шешімді қабылдау құқығы топ
мүшесі таныған, яғни, топтағы бірлескен іс-әрекетті
ұйымдастыруда орталық рөл атқаратын беделді тұлғаның
СЕН БІЛЕСІҢ БЕ?
Ғалым психологтар О.Ситковская мен
О.Михайловалардың психологиялық
бақылауларынша, жеткіншектік шақтағы
оқушылардың лидерлікке ұмтылуы, өзін-өзі
көрсетудегі артықшылық, қатыгездік және аяусыздық
қасиеттер тән келетіні анықталған. Әлемдік
педагогикалық зерттеудің қорытындысында балалар
өздерімен жастыларды құртуда, ересектерге
қарағанда, әлде қайда қатал болатыны анықталған.
Жеткіншектердің бір-бірімен қарым-қатынасқа түсуде
мұғалімдердің жіберген қателіктерінен де дау–дамайлар
туындайды келесі жағдайларда:

-мұғалімнің оқушылардың мінез-құлқын болжай білмеуінен;
-болжай білмеушілік жиі жоспарланған сабақтың бұзылуына әкеледі;
-болған жағдайды дұрыс шешу үшін ақпараттың аз болуы;
-шиеленістік жағдайда басқа оқушылар куәгер болады, сондықтан мұғалім өзінің
әлеуметтік беделін сақтап қалу үшін шиеленістік жағдайды күрделендіре түседі;
-мұғалімдер оқушының қылығын емес, оның жеке тұлғасын бағалайды, ал
бұл жиі мұғалімдердің және құрдастарының оқушыға деген қатынасын
нашарлатады;
-оқушының бағасы жиі оның біліміне емес,теріс қылығына байланысты қойылады;
-
жеткіншектердің жеке сапалық қасиеттері және сәйкессіз мінез-құлықтары жиі
шиеленістің туындауына себеп болады;
-шиеленістің туындау себебіне мұғалімнің жеке тұлғалық сапасы да әсер етеді
(қозғыштық, дөрекілік, кекшілдік, өзімшілдік, көмексіздік және т.б);
-мұғалімнің оқушымен қатынасындағы көңіл күйін, педагогикалық қабілеттерінің
төмендігін, педагогикалық жұмысқа қызығушылығының аздығын, мұғалімнің
өзінің жеке өмірінің нашарлығын және педагогикалық ұжымдағы ахуалдың
жоқтығын жатқызуға болады.
Дау-дамайларды шешуде қолданылатын әдістер: әзіл,
комплимент айту, жылы сөз, назарларын екеуіне де
маңызды мәселеге көңіл аударуға тырысу т. б.

Дау-дамайлардың
шешілуі екі жолмен
өтеді:

констуктивті диструктивті

Диструктивті шешілген жағдайда
Констуктивті шешілуі адамдар бір біріне өшігіп, кек
арқылы адамдар сақтап қалады да келесі бір
қателіктерін түсініп, дұрыс жанжалдасқанда бәрін еске түсіреді,
бұл шешілу жолы денсаулыққа кері
шешімге келеді. әсерін тигізеді.
Дау–дамайлардың шешілуінің төмендегідей
жолдары кездеседі:
еріксіз көндіру – зорлап өзінің шешімін мойындату,
екінші вариант- конфронтация – қарсыласқан адамдар
бір бірінің позициясын ескермейді, қабылдамайды,
ызалану арта түседі. Үшінші : дау–дамайды шешуден
бас тарту, бұл дау–дамай барысында туындаған қарама-
қайшылықты шешуден қашу. Бұл әрекеттің жақсы
жағы араға уақыт салу, ойлануға мүмкіндіктің пайда
болуы. Тағы бір вариант:дау–дамайды жұмсарту- бұл
әдіс дау–дамайды өршітпей, бәсеңдетеді. Кейбір
жағдайда ұжымды қатыстыру, не үшінші адамның
араласуы да мүмкін. Дау-дамайлардың шешілуінің
дұрыс жолы – компромисс, екі жаққа да тиімді жолы.
Дау-дамайлардың алдын алу жолдарына
байланысты ғалымдар төмендегі дей жолдарын
белгілеген :
- басқа адамды өзіңдей сыйлай білу;
- дау-дамайлардың шығу себебін, мақсатын анықтау;
– кек сақтамауға тырысу, жағымсыз эмоцияларды жинамау;
- дау-дамайға түскен адамдардың нені қажетсінетінін білу;
- бөтен адамның көзінше ескерту жасамау;
- өзіңнің жақсы қасиеттерін үлкейтіп, пікірің әр уақыта
дұрыс деп санамау;
- басқа адамға құрметпен қарап сөйлей де, оны тыңдай да
білу;
- өзінің жақсы жағынан көрсетуге ұмтылып, кемшілітерді
жойюға тырысу;
- жолдасыңның қызығушылықтарымен санасу;
- кейбір жағдайларда шындықты білгеннен білмеген дұрыс;
т.б.
Педагогикалық дау-дамай педагогикалық әрекет
жүйесіндегі табиғи құбылыс

Педагогикалық дау дамайға тұлғаарлық дау дамай,яғни тәрбиеші мен
тәрбиеленушідің (мұғалім мен оқушы,ата-ана мен бала)арасындағы және
топаралық, егер дау дамай мұғалім мен сынып арасында болса.Дау дамай
шығуына түрлі себептер әсер етеді.Бұл себептер барлық тұлғааралық дау
дамайларға сәйкес,ұқсас болып келеді. Қоғамдық рөл позицияларына,
мақсаттарына,әр түрлі қызығушылықтарына байланысты. мұғалім мен
оқушы арасындағы дау дамай,көбінесе ниеттердің әр түрлі болуына
байланысты. Мысалы,мұғалім сабақ түсіндіріп тұр, ал сол уақытта екі
оқушы өз жеке тақырыптарына сөйлеп отыр. Мұғалім өз баяндамасын, өз
мақсатына жету объектісі деп санаса, оқушылар оған мән бермей,керісінше
мұғалім олардың мақсаттарына, яғни әңгімелесуге бөгет болып тұр деп
санайды. Бұл жерде ниеттердің айырмашылығы айқын көрінеді. Кейде бұл
проблемалар бір бірін түсінбеушілікте,дөрекі сөйлеу,мұғалімнің беделі
оқушыдан жоғары болғандықтан,мұғалімнің кейде оқушыдың жанына
қатты тиер ескертулер болғаннан туындайды.
Сабақты талдап, оқушылардың оғаш мінездерін көрсетудің
басты себептері неде екеніне келсек, біріншіден, мұғалім класқа
басшылық ету ролін көрсете алмады. Бұл оның
даярлығындағы методикалық елеулі олқылылығын аңғартты.
Екіншіден, мұғалімнің өз қызметіне немқұрайлы қарайтынын
көрсетті. Үшіншіден, оқушылардың бағдарламалық
материалдарды тиянақты меңгеруінің тиімді жолдарын
іздестірмейтінін сездірді. Керісінше, бұл сабақта оқушылардың
ықылас-зейіні сабақтың бітуіне де бағытталды. Төртіншіден,
оқушылардың мінез-құлқына байланысты көтермелеу мен
кінәләу талаптары да орындалмады. Сөзі мен ісі бір жерден
шықпады. Содан келіп мұғалім мен оқушылар арасында дау-
дамай етек алады. Өйткені, бұл сабақта мұғалімнің білім
дәрежесінің төмендігі мен әдісінің шалалығы оқушылардың
мұқтаж-тілектерін қанағаттандыра алмады.
Оқушылар арасында кездесетін дау
дамайларды қалай шешуге болады?

Алдымен дау дамайға себепші ретінде не
болғанын анықтау.
Көбінісе жасөспірімдер арасында дау дамайға
себепші болатын:
-өзін көшбасшы ретінде қабылдау;
-ар намысқа қол сұғу;
-көзқарастарда қарама қайшылық;
-мінез құлық сыйымдылығы қара қайшылық.
1-тапсырма
Айнур бақылау жұмысына ұзақ және
жақсы дайындалды,Сауле
дайындалған жоқ.екеуіне де бір нұсқа
түстісауле Айнурдан көшіруге сұрап
отыр,айнур бергісі келмейді себебі ол
ұзақ дайындалды.
Дау дамайдың түрін анықтаңыз,
Айнурға қалай дұрыс істеуге болады?
2-тапсырма
7 сынып оқушысы мұғалімге дөрекі
сөйледі,мұғалім ескерту жасады, оқушы тағы
осындай стильде жауап қайтарды.Мұғалім не
айтарын білмей сені милицияға апарам деді.
Оқушы: ал апарсаңыз ,не болады?-деп айғай
салды.Мұғалім: не болушы еді, түрмеге
отырғызады –деді.
– дау дамай типін анықтаңыз.
– қандай педагогикалық қате жіберілді?
– Осы дау дамайды қалай шешуге болатын еді?
3-тапсырма
Бастауыш сыныпта оқитын оқушының ата
анасы өзінің қызы ағылшын пәнінен «3»ке емес
«4» алуы тиіс деп -пән мұғаліміне емес, бірден
оқу ісінің меңгерушісіне барды, пән мұғалімі
бірден өзіне жолықпай завучқа барағны үшін
түсінік беруден бас тартты.
– дау дамай типін анықтаңыз.
– Осы дау дамайды қалай шешуге болатын еді?
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті

Дау - дамайлы жағдайлардан шығу жолдары

Мұғалімдер және оқушылар арасындағы келіспеушіліктер қалыпты жағдай

Кәсіби саладағы конфликт жағдайындағы тұлғаның мінез құлық модельдері

Қарым - қатынас туралы түсінік

Тәрбие принциптері

БПҮ заңдылықтары

Саяси қақтығыстарды шешудің жолдары

Жанжалдың балаға әсері

ЖАНЖАЛДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ

Пәндер