Мағжан бала тәрбиесінде қиялдың алатын орны зор екенін дәлелдеп

Презентация қосу

Тақырыбы: “Алаш арыстары-
М.Дулатұлы, М.Жұмабаев
Ж.Аймауытұлының балалар
әдебиетіне қосқан үлестері”
М.Дулатов. «Оян, қазақ!» өлеңдер жинағы
тарих оқулығына ұқсас. Жаттап алуға
қолайлы болу үшін өлеңмен жазылған. Автор
сөзін «ХХ ғасыр жастарына» арнап
отырғанын жасырмайды. Алғашқы екі ұзақ
өлең қазақ халқының бүгінгі халін және
бұрынғы тарихын әңгімелейді. Жер байлығы
кең, емін-еркін өскен халықтың сырттағы
жауға мән бере бермейтін бейғамдығын
ескертеді.
алғаш рет
Ақын жастарға мейірбандық,
өзі білген ізгілік
Міржақып кеңес-
мәслихатын тақырыбына
насихатының
айтады. арнау жасады.
қоғамдық
«Насихат «Аяңыздар
маңызы әлі де
ғуммия» атты жетімді» өлеңі
зор. Өйткені
өлеңінде оқушы көңіліне
оның бәрі халық,
адамгершілік, бауырмалдық
ел қамын
ар-инабатқа сезім егеді.
ойлаудан туған.
жетектейтін «Шешенің
көп кеңес береді. балаларын сүюі»
өлеңінің балалар
үшін тәрбиелік
қызметі үлкен.
М.Дулатов «Газет- «Хибстағы ұрының
Керенауларға «Дүниені
журнал» өлеңі газет- мінажаты» өлеңінде өз
жүріп көрмей, естіп
журнал маңызын кәсібінен көрген
білмей, Жатасың ішің
түсіндіреді. Олардың қорлығын жіпке тізе
пыспай үйде неғып?»
жазылу бағасын да келе ұры тәубесіне
деп реніш білдіреді.
айтады. келеді.
1922 жылы “Есеп құралы”, 1924 жылы “Қирағат”
атты оқу құралдарын шығарып, оқу пәндерінің
ұлттық ауқымда болып қалыптасуына ерекше көңіл
бөлді. Ойшыл педагог драмалық шығармалардың
тәрбиелік әсерін жоғары бағалап, сахналық
қойлымдардың әсерлендіру қуаты зор екенін ескеріп,
1922 жылы “Балқия” атты төрт перделі пьеса
жазды. Өзінің шығармалары арқыл қазақ жастарын
оқып білім алуға, ағарту ісін дамытуға шақырып,
тәрбие ісінде діни оқу мен тәрбиені қатар қойды.
“Өнермен хасыл болған нәрселер” деген өлеңінде ол
өркениеттік жолмен озып кеткен елдердің мәнді де
сәнді өміріне жас ұрпақты қызықтыра
суреттейді.Жазушы “Бөрік”, “Нұрмаш пен Дүйсен”,
“Оқымысты бала”, “Күлмеңіздер кәріге”т.б.
балаларға арналған әңгімелерінде балдырғандарды
еңбекке, әдептілікке, қайырымдылыққа, мейірімділікке
тәрбиелейді. Білім алу әрбір адамның қасиетті
міндеті деп көрсетеді. Қазақ балалар әдебиетінің
прозалық жанрына бір бұлақ болып қосылған бұл
әңгімелер ұлы ойшылдың балалар әдебиетіне ерекше
көңіл аударғандығын көрсетеді.
М.Жұмабаев. Ақын өзінің шығармашылығын
демократтық әдебиет дәстүрінде жалғастырды.
Алғашқы өлеңдері «Шолпан»(1912) деген атпен
басылды. Мағжан ғасыр басындағы қазақ
халқының отаршылдық пен езгіге қарсы күресіне үн
қосты. Халықты оқу-білім іздеуге шақырды. 1922
жылы «Педагогика» оқулығын жазған
ағартушылардың бірі. Педагогика ғылымын халық
педагогикасымен ұштастыра отырып, Мағжан
ұлттық тәрбиенің ғылыми негіздерін жасады.
Мағжан бала тәрбиесінде қиялдың алатын орны зор
екенін дәлелдеп: “Фантазия - өмірдің гүлі, көрікті
болуының түпкі діңгегі, фантазиясыз (қиялсыз) адам –
тұсаулы есек. Фантазия ақылды кеңейтеді”
дейді.“Бала санасы қиялмен оянады, бала ертегінің
бәрі шын деп ұғады, баланың қиялы әсіресе, ойында
жарыққа шығады” деп ұстаз бала қиялын
ұшқырлайтын қызықты ертегілерді, ойындарды,
ойыншықтарды тәрбие ісіне пайдаланудың жолдарын
көрсетеді. 1920 жылдар ішінде М.Жұмабаев балалар
әдебиетін жасауға ерекше көңіл бөлді. Балаларға
арнап сындарлы, жүйелі жұмыс істеп, алуан түрлі
кітап шығарған.
«Шолпан» жинағында ақынның «Балалық шақ»,
«Қарағым», «Мен сорлы»(«Шәкірт зары») атты өлеңдері
жарияланды. Бұлар Ы.Алтынсариннің «Кел, балалар,
оқылық» атты өлеңімен орайлас. Мәскеуде шыққан «Жаңа
мектеп» журналына қосымша «Тегін қосымша»,
«Балаларға тарту» жинақтарына Мағжан белсене
қатысады. Бұл өлеңдер жасөспірімдердің ұғымына лайық
жеңіл тілмен жазылған. «Аққала» өлеңі ойынға құрылған.
Балалар ауылдағы омбы қардан аққала соғады. Қардан
төрт бұрыш жасап, терезе жасайды, мәре-сәре болады.
Беттері бүлдіргендей қызарады. 1924 жылы «Ақ жол»
газетінде жарияланған «Әже» өлеңінде ақын ертегіге
елтіген Кенжебай деген баланы суреттейді. Бұл - әжесі
мен немересі арасындағы нәзік, қымбат сезімді
мадақтайтын өлең.
ік
о
л
»э
и
мө
д
ал
ы
е-
.
ңе
Ә
д
р
р
т е
т
ріе
ө
гі
н
л
сі
д
ү
е1
ш
м9
ін
2е
м
6к
е
ж
т
йі
ы е
р
пл
лі
ыб
с
«е
ө
Жр
з
ае
т
тң
а
ін
а
б
бі
м
а
ліе
д
м к
ы
Мысыққа қарсы тышқандар көтерілісі автордың
негізгі ойын жеткізу үшін схемалық түрде
алынады. Шираз қаласындағы бір тышқан жүзім
шарабына тойып алады. Күш біткесін ойндағы
құсасын сездіріп қояды. Мысық мешітке барып
сәжде киеді. Тышқандармен бітісемін деп алдайды.
Тарту-таралғысымен келген тышқандарды қан-
жоса етеді. Тамам тышқан мысықты көптігін
істеп байлап тастайды. Мысық босап кетеді.
Тышқандар өз хандарын да, мысықты да елден
аластайды. Осының бәрі Ресейдегі тарихи
оқиғалардың елесін береді.
Ертегінің соңында автор сол кезең рухында
образдың шешімін береді.
Бір дегенім – білеу ғой,
Екі десем – егеу ғой,
Үш дегенім – үскі ғой.
Мысық – талаушы екені,
Ханның – қанаушы екені
Ертегі-поэма балалардың жаттауына жеңіл,
әрі сан үйретудегі қызметі де бар.
Ж.Аймауытов қоғам қайраткері
ретінде халық ағарту жүйесінде
қызмет істей жүріп, жас ұрпақты
өнерге, білімге, ғылымға баулуда да көп
еңбек сіңірді. «Тәрбиеге
жетекші»(1924), «Психология»(1926),
«Жан жүйесі және өнер таңдау»(1926)
кітаптары жарық көреді.
Жазушының балаларға арнап жазған «Жаман тымақ»,
«Шал мен кемпір», «Көк өгіз», «Үш қыз» атты суретті
кітапша ертегілері бар. «Кейде негізгі тақырып басқа
болса да, білімді мен білімсізді салыстыра көрсету дәстүрі
басым болды» дей келіп, Ө.Әбдиманұлы басты тақырыпқа
авторлар сауаттылықты қарсы қою идеясын өзек
еткендігі жайында айтады. Дәл осындай жағдай
Ж.Аймауытов «Қыс» өлеңінен байқалады. Өлеңнің басты
тақырыбы қыс болғанымен, идеясы оқуға шақыру болып
табылады. Автор қыс келбетін ел тірлігімен
байланыстыра суреттейді. Бұл байланыс, әсіресе, өлеңнің
құылымдық жүйесінен анық байқалады.
Өлең кіріспе, негізгі екі бөлім, қорытынды
бөліктен тұрғандай әсер береді.
Жалп-жалп, жалп-жалп жауды қар,
Тон киіндік, тоңды мал.
Кіріспе негізгі бөлімде не жайында
айтылатындығына оқырманды дайындау
мақсатын көздейтін сияқты. Қар жауды, демек,
қыс түсті. Түскен қыс өзімен суығын бірге ала
келді. Адамдардың жылы киінуі, малдың тоңуы
қыс ызғарына байланысты болып отыр.
Екінші бөлімде екінші
жолдағы харакетке ұқсас
тірлік молынан баяндалады:

Боғы қатқан бұзау бар.
Өлеңнің бірінші бөлімінде Үйіп
алғашқы жолдағы ой алған отын бар.
жалғаса түскен, яғни, қыс Қалтыраған
мінезі тағы көрінеді: қатын бар.
Бұрқ-бұрқ, бұрқ-бұрқ Бүрсеңдеген лақ бар.
боран бар,
Боран жоқта тұман бар. Сүмеңдеген қонақ бар.
Қыздар
Қызыл шұнақ қызыл бар.
қылған шұжық бар.
Суда айна тас мүсін бар. Қонақ айтар қызық бар.
Қылаулатқан қырау бар.
Қыс ызғарына қарамай, күнделікті атқарылатын
шаруаларға қарайламай оқуға бару керектігі жайындағы ой
айтылады. 7 буынды өлшем балаларға арнау түрінде
жазылған бұл өлеңге ойнақылық сипат дарытқан. Жауған
қар мен соққан боранның еліктеуіш сөздермен бейнеленуі де
белгілі дәрежеде өлең ойнақылығын арттыра түскен.
«Жаман тымақ» поэмасы(1929). Ж.Аймауытовтың поэмасы
М.Жұмабаевтң «Жүсіп хан», «Өтірік ертек» поэмаларына
қарағанда шағын көлемді. Мағжан поэмаларындағыдай
ұзын-сонар кіріспе жоқ. Балаларды шығарма оқиғасына
дайындау ыңғайы да байқалмайды. Кейіпкер сипаттамасы
да көп берілмейді. Жеті, сегіз буын аралас жыр
өлшемімен жазылған.
Жаман тымақты кедейдің жалғыз сиырын
ауылнай алып қояды. «Сорлы кедей қалбаңдап,
жаман тымақ жалбаңдап» ақсақалға барады,
одан қайыр болмаған соң болысқа келеді, болыс
ұрса жөнелген соң молдаға жолығады. Арада айлар,
жыл өтеді. Шкаф ашылып, тымақ та, телпек те,
шәрке де бостандыққа шығады. Билік өзгерген.
Өзін тысқа лақтырған тілмаш та, шкафқа
тастаған қазақ-орыс та қуғынға түскен. Бұл
өзгеріске жаман тымақ әжептәуір желпінеді. Бір
қазаққа селбесіп еліне қайтады.
«Жаман тымақ қаладан келіпті» деген
хабар жедел тарайды. Тымақ біткен
жиылып қалады. Түлкі тымақ, сәлде,
күрең тымақ, көнетоздау көк тымақ,
боқша асынған сұр тымақ бірі қонаққа
шақырып, екіншілері бата бермек болып
жік-жапар болады. Жаман тымақ иесін
табады.Поэмада елдегі өзгерістер ғана
емес, ел мінезі де жақсы көрінген.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Тәрбие бөлімдері

Мектеп жасындағы баланың тәрбиесіне қатысты кеңестер

Бала тәрбиесінде халықтық педагогиканың міндеттері мен бағыттары

Отбасылық тәрбие

Бала тәрбиесіндегі халықтық ұстанымдар:бала тәрбиесінде нақыл, қанатты,шешендік сөздер қолдану;халық педагогикасындағы тәрбиенің түрлері

ҚИЯЛ ТУРАЛЫ

Қиялдың жалпы сипаттамасы және олардың психикалық ісәрекеттегі рөлі

Мағжан Жұмабаев туралы ақпарат

Ата - аналарға арналған кітабында

Саяси түсіндірме сөздік

Пәндер