Апталық демалыс күндері

Презентация қосу

Жұмыс уақытын
пайдалану статитикасы
Орындаған: Тоқтар Д.
Қарастырылатын сұрақтар:

1 Жұмыс уақыты

2 Жұмыс уақытының түрлері

3 Жұмыс уақытының статистикасы
ХІХ ғасырдың басындағы жұмысшылар қозғалысы
негізгі талаптардың бірі ретінде жұмыс уақытын
қысқартуды талап ету еді. Бірқатар мемлекеттерде
жұмысшылар көшелерге шығып, жұмыс уақытының
ұзақтығына белгілі бір шек қоюды талап етті.
Жұмысшылар қозғалысының нәтижесінде ХІХ
ғасырдың ортасында әйелдер мен балалар үшін жұмыс
уақытын қысқарту туралы нормалар қалыптасты.
Кейінірек бұл ереже ер адамдарға да таралды

1897 жылы Ресейде жұмыс уақытын 11,5 сағатқа дейін, ал әйелдер
мен балалар үшін – 10 сағатқа дейін қысқарту туралы заң қабылданды.
Алайда, бұл заңның ешбір тиімділігі болмады, себебі, мұнда мерзімнен
тыс жұмыс істеуге тыйым салынбады. 1917 жылы Кеңестік биліктің
Декретімен Ресейде алғаш рет ұзақтығы 8 сағаттық жұмыс уақыты
енгізілді. Бұл Декреттің күші Қазақстанның аумағына да таралды. Яғни,
осы күнді Қазақстанда ұзақтығы 8 сағаттық жұмыс уақытының
енгізілген күні деп санаған жөн болар. Қазіргі кезде аталған уақыт
жұмыс уақытының ең жоғарғы ұзақтығы болып табылады және ол
қызметкерлердің басым көпшілігіне таралады.
Жұмыс уақыты және демалыс уақыты – бұлар еңбек
құқығының өзара байланысты түсініктері. Қызметкерлердің
еңбек қызметінің ұзақтығы жұмыс уақыты арқылы
анықталады. Жұмыс уақыты және оның ұзақтығы
жұмысшылар қозғалысы тарихындағы ең негізгі талаптардың
бірі болды. Адамзат тарихында еңбек уақыты ұзақ уақыт бойы
заң шеңберімен шектелмеді және жұмыс беруші еңбек
міндеттерін орындау уақытының ұзақтығын өз қалауынша
белгілейтін. Әдетте, бұл кіріптарлық жағдайларда жүзеге
асырылды және жұмыс уақытының ұзақтығы барлық
шектерден асып, тәулігіне 14-16 сағатқа дейін жетті.
Қазіргі таңда ҚР Конституциясының және 2007 жылы
қабылданған ҚР Еңбек кодексі Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас
Ассамблеясының 1948 жылғы 10-желтоқсанда бекіткен Адам
құқықтары жалпы декларациясының және еңбек саласындағы
бірқатар халықаралық-құқықтық актілердің талаптарына
сәйкес келеді.
Жұмыс уақыты – қызметкер жұмыс
Жұмыс берушінің актілері мен жеке еңбек шартының
уақыты
дегеніміз не?
талаптарына сәйкес еңбек міндеттерін
орындайтын уақыт. Еңбек туралы заңның 45-
бабына сәйкес қызметкердің жұмыс
уақытының қалыпты ұзақтығы аптасына 40
сағаттан аспауға тиіс. Жеке еңбек шарттарында
тараптардың келісімі бойынша жұмыс
уақытының ұзақтығы белгіленген нормадан
азырақ көзделуі мүмкін.

Қызметкер жеке еңбек шартында белгіленген еңбек міндеттерін жұмыс уақыты
ішінде орындауға міндетті, деген-мен бұл уақыт нақты жұмыс істелген уакытпен
сәйкес келе бермейді. Нақты жұмыс істелген уақыт дегеніміз — жұмыс уакытын
есепке алу тізімдігінде көрсетілген жұмыс уақыты. Еңбекке ақы төлеу нақты жұмыс
істелген уакытқа төленеді.
2001 жылғы өндірістік күнтізбелікке сәйкес жұмыс уакыты-ның қалыпты ұзақтығы
аптасына 40 сағат болып белгіленген қызметкерлер үшін жұмыс күнінің ұзақтығы:
5 күндік жұмыс аптасында — 5 күн — 8 сағаттан;
6 күндік жұмыс аптасында — 5 күн — 7 сағаттан,
ал бір күн — 5 сағаттан болып белгіленген (Қазақстан Республикасының Еңбек
және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 2000 жылғы 18 желтоқсандағы
№ 05 — 2 (8008 хаты).
Жұмыс уақытының түрлері

Қалыпты жұмыс уақыты Қысқартылған жұмыс уақыты

Толық емес жұмыс уақыты
Қалыпты жұмыс уақыты

Кәсіпорындардағы (мекемелердегі,
ұйымдардағы) қызметкерлердің қалыпты
жұмыс уақытының ұзақтығ жетісіне 40
сағаттан аспауы тиіс. Көрсетілген мөлшер
экономиканың салаларына, кәсібіне,
мамандығына, қарапайым қалыпты еңбек
жағдайлары бар қызметтерге қарамастан
қызметкерлердің барлығын бірдей қатысты.
Жұмыс уақытының апталық 40 сағаттық
ұзақтығы екі жақтың келісімі бойынша
ұзартуға болмайтын ең шектік ұзақтық.
Қысқартылған жұмыс уақыты

Қысқартылған жұмыс уақыты еңбекті қорғау, оқуды
өнімді еңбекпен ойдағыдай ұштастыру үшін қолайлы
жағдай туғызу, кәмелетке толмағандар мен еңбек
қабілеті төмен адамдарды өндіріске тарту
мақсатында қызметкерлердің жекелеген топтары
үшін белгіленді.
Еңбек туралы заңда 18 жасқа толмаған
қызметкерлер үшін қысқартылған жұмыс уақыты
белгіленген. 16 – 18 жастағы адамдарға аптасына 36
сағаттық жұмыс уақыты, ал 14 – 16 жас арасындағы
жасөспірімдер үшін аптасына 24 сағаттан аспайтын
жұмыс уақыты белгіленген. Арнаулы тізім бойынша
жағдайлары еңбекке зиянды ауыр дене еңбегімен
айналысатын қызметкерлердің аптасына 36 сағаттан
аспайтын қысқартылған жұмыс уақытын пайдалануға
құқығы бар.
Толық емес жұмыс уақыты

Толық емес жұмыс уақыты қызметкер мен
жұмыс беруші арасында оны жұмысқа
қабылдар кезде және одан кейін де келісім
арқылы белгіленеді.
Толық емес жұмыс уақытын ұзақтығы
заңмен белгіленген қалыпты жұмыс
уақытынан кем қысқартылған жұмыс
уақытынан ажырата білу керек. Олардың
айырмашылығы еңбекке ақы төлеу
тәртібінде. Егер қызметкерлерге
қысқартылған жұмыс уақыты үшін жұмыс
істеген уақытына сәйкес немесе шығарған
өніміне қарай төленеді.
Түнгі уақытта жұмыс істеу
Түнгі уақытта жұмыс істеуге онсыз болмайтын жағдайда ғана жол беріледі. Атап айтқанда,
технологиялық процестері үздіксіз өндірістерде, байланыс, медецина мекемелерінде, көлікте және
басқаларда.
Кешкі сағат 10 – нан таңғы 6 – ға дейінгі уақыт деп есептеледі. Және де жұмыс уақытының кем дегенде
жартысы түнгі уақытқа келетін болса, ауысым түнгі деп есептеледі.
18 жастан төмен және түнде жұмыс істеуге тыйым салатын медициналық анықтамалары бар өзге де
адамдар түнгі жұмысқа жіберілмейді.
Екіқабат әйелдерді түнгі жұмысқа қатыстыруға, олардың жазбаша келісімі бойынша ғана жол беріледі.
Жекеленген жағдайларда мүгедек адамдардың түнгі жұмысқа пайдалануы мүмкін, бірақ олардың
келісіммен және ұсынылған жұмысты атқаруға медицина қызметкерлерінің рұқсаты болған жағдайда ғана.
Жұмыс уақытының белгіленген ұзақтығын тыс жасалатын жұмыс мерзімін тыс жұмыс деп танылады. Бұл
жұмыс қызметкердің еңбек міндеттемесіне кірді ме, жоқ па немесе қызметкер оны жұмыс берушінің
тапсыруы бойынша орындады ма, бұл арада оның мәні шамалы Мерзімінен тыс жұмысқа жасы 18 – ге
толмаған және жүкті әйелдер жіберілмейді. Мерзімінен тыс жұмысқа ақы қосымша төленеді.
Қызметкердің еңбек міндеттерін орындаудан қолы бос және өз қалауынша пайдалана алатын уақыты
тынығу уақыты болып табылады. Еңбек туралы заңдаа тынығу уақытының мынадай түрлері белгіленген:
Күнделікті жұмыс барысындағы узілістер;
Апталық демалыс күндері;
Мереке (жұмыс істемейтін) күндері және еңбек демалысы.
сағат және адам-күн болып табылады. Адам-сағат (адам • с) - бұл
жұмысшының (кәсіпорынның, ұйымның, серіктестіктің және т.б.)
оның жұмыс орнындағы нақты жұмысының бір сағаты. Адам-күн
(адам • күндер) - бұл жұмыс уақытының ұзақтығына қарамастан,
ол өзінің міндеттерін тікелей орындай бастаған жұмыскердің
жұмысқа шыққан әр күні.

Жұмыс уақытын пайдалану деңгейі келесі көрсеткіштермен
сипатталады:
• жұмыс уақыты қорларын пайдалану коэффициенті (жұмыс
уақыты қоры күнтізбелік, уақытқа негізделген немесе
максималды болуы мүмкін);
• жұмыс кезеңі мен жұмыс күнін пайдалану коэффициенті;
• жұмыс уақытын пайдаланудың ажырамас коэффициенті.

Жұмыс уақытының күнтізбелік қоры деп белгілі бір күнтізбелік
кезеңнің (ай, тоқсан, жыл және т.б.) бір қызметкерге немесе
қызметкерлердің белгілі бір тобына түсетін күндер саны
түсініледі. Мысалы, бір қызметкер үшін жылдық күнтізбелік қор 365
күнді құрайды, ал 100 қызметкер үшін 36 500 күн. Жұмыс
уақытының күнтізбелік қорын есептеу адам келу және келмеу
күндерін қорытындылау негізінде жүргізілуі мүмкін.

Жұмыс уақытының штаттық қоры бойынша жұмыс уақытының
күнтізбелік қоры мен демалыс және демалыс күндеріне
Жұмыс уақытының мүмкін немесе қол жетімді қоры деп
демалыстарға байланысты жұмыс уақытының штаттық қоры
мен жұмыста болмау уақыты арасындағы айырмашылық
түсініледі. Басқаша айтқанда, жұмыс уақытының максималды
немесе қол жетімді қоры деп бір қызметкердің (қызметкерлер
тобының) еңбек заңнамасына сәйкес жұмыс істей алатын
уақыты түсініледі.

Қол жетімді жұмыс уақытының қоры мүмкін болатын ең ұзақ
уақыт қоры мен жұмыста болмаған адам-күндер саны
арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

Шын мәнінде, жұмыс уақыты жұмыс уақытының айналым
қорынан жұмыс күндерінің бос күндерін алып тастаумен
анықталады. Жұмыс уақытына жұмысшылардың барлық жұмыс
уақыты, оның ішінде қосымша жұмыс уақыты және мереке және
демалыс күндері де кіреді. Нақты жұмыс уақытына ауысым
ішіндегі бос тұрып қалу уақыты және жалақысының сақталуына
немесе сақталмауына қарамастан, жұмысшылар ауруға,
демалысқа және сол сияқтыларға байланысты жұмыста
болмайтын уақыты кірмейді.
Әдетте жұмыс уақытынан тыс уақыт жұмыскердің
заңды жұмыс уақытынан артық жұмыс істеген сағатын
білдіреді. Үстеме жұмыс уақытына демалыс және мереке
күндерінде де жұмыс істелген сағаттар кіреді, егер бұл
сағаттарда басқа демалыс күндері берілмесе.

Күнтізбені ( K k ), уақытты (K t ) және мүмкін болатын
максималды уақытты (K m ) пайдалануға арналған
коэффициенттер нақты жұмыс істеген жұмыс уақытын
тиісті уақыт қорының мөлшеріне бөлудің критерийі
ретінде анықталады.

Демек, белгілі бір жұмыс уақыты қорын
пайдалану коэффициентін үш формуланың
бірі бойынша есептеуге болады

мұнда Тф - нақты жұмыс уақыты; Т к , Т т , Т м - сәйкесінше күнтізбе,
күнтізбелік жоспар және максималды уақыт қорлары. Осы коэффициенттерді
есептеуді практикалық мысалда қарастырайық.
Бізде 2014 жылға арналған шағын бизнеске жұмыс уақытын пайдалану
туралы келесі мәліметтер бар деп есептейік.
2014 жылға арналған жұмыс уақытын пайдалану туралы мәліметтер

Көрсеткіш Мән
Қызметкерлердің орташа саны 50 адам
Қызметкерлердің нақты жұмыс
10710 адам • күн.
уақыты
Күні бойы тоқтап тұру 10 адам • күн.
Сабаққа қатыспау 7530 адам • күн.
Соның ішінде жыл сайынғы еңбек 1100 адам • күн.
демалысы
Мереке және демалыс 5650 адам • күн.

Есептеу қажет: күнтізбелік, уақыт және максималды уақыт
қоры; көрсетілген уақыт қорларын пайдалану коэффициенттері.
Шешім.
Екі жолмен жасалуы мүмкін уақыттың күнтізбелік қорын есептеу:
• 1) бір жылдағы күнтізбелік күндер саны бойынша қызметкерлердің
орташа санының көбейтіндісі: 50 • 365 = 18250 адам. • күндер;
• 2) сабаққа қатысу (нақты жұмыс уақыты мен күні бойы жұмыс істемейтін
уақыттың қосындысы: 10710 + 10) және келмеу: 10720 + 7530 = 18250
адам. ? күндер
Қызметкерлердің уақыт қорын есептеу кезінде оның күнтізбелік күндерден
демалыс және демалыс күндері адам-күн мөлшеріне аз екенін ескеру қажет, яғни.

18250 - 5650 = 12600 адамға тең болады. ? күндер

Мүмкін болатын максималды уақыт қорын есептеу кезінде оның жылдық
демалыстың мөлшері бойынша уақыт қорынан аз екендігін ескеру қажет, яғни.

12 600 - 1100 = = 11500 адамға тең болады. • күн.

Әрі қарай, формулалар арқылы күнтізбені, жұмыс уақытын және жұмыс
уақытының максималды қорын пайдалану коэффициенттерін есептейміз:
Осылайша, уақыттың күнтізбелік қоры 58,7%, ал персонал мен
жұмыс уақытының максималды қоры - сәйкесінше 85 және 93,1%
пайдаланылды.
Жұмыс уақытын пайдалану деңгейін сипаттайтын
көрсеткіштердің екінші тобына тоқталайық, мұндай көрсеткіштер
жұмыс кезеңі мен жұмыс күнінің пайдалану коэффициенттері
болып табылады.

Жұмыс кезеңінің пайдалану коэффициенті (жыл, жарты жыл,
ай) келесі коэффициент:

мұндағы Дф - бір қызметкердің осы кезеңдегі нақты жұмыс істеген күндерінің
орташа саны; Дн- бір жұмысшының кәсіпорынның жұмыс режиміне сәйкес кезең
ішінде жұмыс істеуге мәжбүр болған күндер саны.

Көрсеткіштер Дф және Дн индикаторлары нақты жұмыс уақытының жалпы
саны мен өндірістің мүмкін болатын ең көп уақытын кезеңдегі кәсіпорын
жұмысшыларының орташа санына бөлу арқылы есептеледі. Егер біз 15.6
мысалының деректерін қолданатын болсақ, онда жұмыс кезеңінің пайдалану
коэффициенті:
Әрине, өлшем бойынша бұл көрсеткіш уақыттың максималды қорын
пайдалану коэффициентімен сәйкес келеді.

Жұмыс күнін пайдалану коэффициенті келесі коэффициент:

Қайда Тф - жұмыс күнінің орташа нақты ұзақтығы; ТH - орташа белгіленген
жұмыс күні.

формуланың нумераторы ауысымдағы тоқтап қалу сағаттарын және артық
жұмыс істеген адам сағаттарын қосқанда, жұмыс істеген адам-сағаттың нақты
жұмыс істеген адам-күндер қосындысына қатынасы ретінде анықталады. Шағын
кәсіпорында 84395 адам жұмыс істеді деп есептесек.

өрнектің бөлгішінің мәні әр түрлі белгіленген жұмыс уақыты бар
жұмысшылардың қатынасына байланысты. Белгіленген жұмыс күнінің орташа
ұзақтығы орташа арифметикалық өлшем ретінде анықталады.
Мысалы, егер 45 стандартты жұмыс күні 8 сағат болса, ал бесеуінде 7 сағат
болса, онда

Демек,

Нәтижесінде жұмыс кезеңін пайдалану және жұмыс күнін пайдалану өнімі
ретінде есептелген жұмыс уақытын пайдаланудың интегралдық коэффициенті
келесідей болады:

Демек, жыл ішінде талданған шағын кәсіпорында жұмыс уақыты 93%
пайдаланылды.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ

Ұқсас жұмыстар

Еңбек құқығы

Еңбек шартының бір тарабы - жеке адам

Тынығу уақыты

Жұмыс уақыты және демалыс уақыты

Бизнес жоспар. Киім өнеркәсібі

ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ ТҮСІНІГІ

АНТИКАФЕ ЖОБАНЫҢ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Еңбек демалысының ұзақтығы

Емтихан алушының қолы

Еңбек құқығы дегеніміз не

Пәндер