Қазақстан Республикасының сайлау жүйесі

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының сайлау жүйесі

Орындаған : Сүйегенов Қолқанат
Группа: Ю-19-1К
Сайлау құқығының қағидалары — сайлау кезіндегі халықтың ерік білдіруінің
шынайылығын көрсететін жəне оны жүзеге асыруға кепілдік беретін талаптар. Бұл
қағидаларды бұзу, керісінше, сайлаудың заңсыздығына, сəйкесінше, сайланған өкілді
органның заңсыздығына əкеледі.

а) сайлау құқығының əмбебап (дəстүрлі) қағидалары. Оларға,
жоғарыда көрсетілгендей, жалпыға бірдей, тең, төте, жасырын дауыс
беру қағидалары жатқызылады;
ə) сайлау құқығының материалдық қағидалары:
сайлаудың еріктілігі;
ашықтық жəне жариялылық;
б) сайлау құқығының іс жүргізу қағидалары:
сайлаудың ұдайылығы;
Мемлекеттің саяси жүйесіндегі маңызды буыны – сайлау. Оның сипаты өкіметтің сайланбалы органдары құрамына
әсер етері сөзсіз.

Демократиялық мемлекеттің маңызды белгісі – оның азаматтарының лауазымды адамдар мен мемлекеттік билік
органдарын, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлауға еркін дауыс беру арқылы қатысуы болып
табылады. Мысалы, Ресей Федерециясы Конституциясының 3-бабына сәйкес референдум мен еркін сайлаулар халық
билігінің жоғары көрінісі болып саналады.Эстония Республикасы Конституциясының 56-бабында бұл елдегі жоғарғы
мемлекеттік билікті халықтың өзі дауыс беруге құқылы азаматтары арқылы:

1) Мемлекеттік жиналысқа сайлау жолымен;

2) Референдум жолымен (жалпыхалықтық дауыс беру) жүзеге асыратыны жазылған.

Демократиялық сайлау – негізгі саяси-құқықтық институт. Демократия саяси сайлау процесінен, яғни азаматтар
үшін заңмен белгіленген мерзім ішінде олардың мүдделерін білдіруге ғана емес, сайлаушы азаматтармен бекітілген
деңгейде дербес даму саясатын жүргізуге ниетті әртүрлі тұлғалар, партиялар арасынан таңдауды мүмкін деп
қарастыратын және заңды негізде таңдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін процестен тыс іске асырыла алмайды
Демократиялық сайлаулар кезеңді болуытиіс. Демократиялық елдер президентті мәңгілікке сайламайды.
Сайланбалы тұлға халық алдында есеп береді.
Демократиялық сайлаулар — өкілді, яғни ел халқының көпшілік ересек бөлігін қамтуы тиіс.
Демократиялық сайлаулар түпкілікті болып табылады. Сайлау аяқталғанда сайланбаған қатысушылар
сайлаушылардың шешімін қабылдауы тиіс.Егер билеуші партия жеңілсе, ол билікті бейбіт жолмен береді.
Сайланбағандар енді оппозицияны білдіреді, олар қоғамдық өмірге белсенді араласады.
сайлау үрдісі субъектілерінің арасында сайлауды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты өкілеттіктерді
бөлу;
сайлау бəсекелестігі;
азаматтардың сайлау құқықтарын сот арқылы қорғау;
в) аралас:
сайлаудың түпнұсқалығы (сайлаушылардың ерік білдіруін бұрмалауға жол бермеу);
мемлекет пен сайлаушылар алдындағы жауапкершілік.

Бəсең сайлау құқығы — Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан Республикасының мəслихатының
депутаты болып сайлану құқығы.
Конституциямен жəне сайлау заңнамасымен дауыс беру құқығын иеленетін тұлға сайлаушы болып табылады.
Сайлаушылар ретінде Қазақстан Республикасында тек қана мемлекеттің азаматтары ғана танылады.
Сайлаушылар немесе аумақтық бірлік сайлаушыларының жиынтығы «сайлау корпусы» деп аталады, соңғы
уақытта берілген терминнің синонимі ретінде «электорат» термині жиі қолданылады. Сайлау корпусы
келесідей болып бөлінеді: заңдық сайлау корпусы — тізімге енгізілген (тіркелген) сайлаушылар жиынтығы;
деректік сайлау корпусы — дауыс беретін сайлаушылардың жиынтығы; нақты сайлау корпусы — тіркелген
жəне кейбір себептерге байланысты тіркелмеген барлық сайлаушылардың жиынтығы
Пропорциялық сайлау жүйесінің негізгі ұстанымы: парламенттегі
депутаттық орындар партиялар ұсынған кандидаттардың тізіміне
парламенттік сайлауларда берген дауыстардың санына қарай бөлінеді;
мажоритарлық жүйеден айырмашылығы – сайлаушылар жеке кандидатқа
емес, ұжымдық партия тізімдеріне дауыс береді; белгілі бір тізімге
берілген барлық дауыс қосылады, соның негізінде жалпы қорытынды
анықталады. Пропорциялы сайлау жүйесі Австрияда, Бельгияда, Грецияда,
Италияда, Норвегияда, Финляндияда, Швейцарияда, Швецияда және басқа
елдерде қабылданған.

Мажоритарлық (мажор – көтеріңкі, көңілді деген француз сөзі) деп,
дауыс беру нәтижелерін берілген дауыстың көпшілікті принципімен
анықтайтын сайлау жүйесін айтады.Бұл жағдайда сайлаулар, әдетте, бір
мандатты округ бойынша өткізіледі және көпшілік дауыс алған кандидат
жеңген деп саналады.
Мажоритарлық сайлау жүйесінің екі түрі бар, олар: абсолютті дауыс
көпшілігі және салыстырмалы дауыс көпшілігі.
дауыс беруге қатысқан 50% + 1 дауысты жинаған кандидат абсолютті
көпшілік дауыспен сайланды деп саналады. Егер кандидаттардың бірде –
бірі дауыстардың талап етілген санын жинай алмаған жағдайда
сайлаудың екінші туры өткізіледі.
2-бап. Сайлау бостандығы

Республикадағы сайлау Республика азаматының сайлау және
сайлану құқығын еркiн жүзеге асыруына негiзделедi
20-бап. Сайлау комиссияларының қызметiн ұйымдастыру және олардың әрекеттерiне шағым жасау.
Сайлау комиссияларының қызметіндегі жариялылық
1. Сайлау комиссияларының қызметі алқалылық, жариялылық және ашықтық негізінде жүзеге
асырылады.
2. Алғашқы отырыстарды:
1) Орталық сайлау комиссиясының отырысын – комиссияның Төрағасы комиссия сайланғаннан
кейін он төрт күн ішінде;
2) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың аумақтық сайлау
комиссияларының отырыстарын – осы комиссияның құрамын қалыптастырған мәслихат айқындаған
адам жаңа құрам қалыптастырылғаннан кейін жеті күн мерзімнен кешіктірмей;
3) төмен тұрған сайлау комиссияларының отырыстарын тиісті жоғары тұрған комиссиялардың
төрағалары олардың құрамы қалыптастырылғаннан кейін жеті күн мерзімнен кешіктірмей шақырады.
3. Сайлау науқанын әзірлеу мен өткізу кезеңінде комиссиялардың отырыстары кемінде екі аптада
бір рет өткізіледі. Өзге уақытта комиссиялар өздерінің отырыстарын қажетіне қарай комиссия
төрағасының немесе мүшелерінің кемінде үштен бірінің бастамашылығымен өткізеді.
«Сайлау туралы Конституциялық Заңға өзгертулер мен толықтырулар енгізу жөніндегі» Заң жобасы
Парламентте үш оқылымнан кейін барып қабылданды.Қазақстан Конституциясының 33-бабы, 3-
тармағында Сот іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған, сондай-ақ сот үкімі бойынша бас бостандығынан
айыру орындарында отырған азаматтардың сайлауға және сайлануға, республикалық референдумға
қатысуға құқығы жоқ деп жазылған. Заң жобасында "Сайлау туралы" заңға барынша ашық және
демократиялық сайлау процесін қамтамасыз ететіндей өзгерістер енгізілді. Әділет министрлігі
конституциялық заң жобасының "жергiлiктi өкiлдi органдарда әртүрлi партиялардың өкiлдiгiн
қамтамасыз ететiн сайлаудағы пропорционалдылық аймақтың халықтың әртүрлi бөлiктерiнiң
қажеттiлiктерiн неғұрлым толық қанағаттандыратын аумақты дамытуды көздейтінін" алға тарта
отырып сайлауға өзгерістер енгізді.

"Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Конституциялық заңның 12-бабының 1-тармағы және 34-бабының
6-тармағы негiзiнде Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы қаулы етеді:
1. Қазақстан Республикасы Президентін, Парламент, мәслихаттар депутаттарын сайлау кезiнде сайлау
қорларының қаражатын жұмсаудың және оны пайдалану туралы есеп берудің ұсынылып отырған Ережесi бекiтiлсiн.
Ескерту: 1-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Орталық сайлау комиссиясы Төрайымының 2005 жылғы 14 ақпандағы
153/219 қаулысымен

Ұқсас жұмыстар

Сайлау жүйесі

Сайлау комиссиясының өкілеттілік мерзімі - бес жыл

Республикасының сайлау жүйесі

Сайлау жүйелері және сайлау

Қазақстан Республикасының конституциялық құқығының негіздері

Қазақ КСР

Жапонияның сайлау жүйесі

САЙЛАУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ САЙЛАУ

Сайлау құқығы және сайлау жүйелері

Сайлау алдындағы үгіт

Пәндер