Микроорганиздердің басқа организмдермен қарым - қатынасы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Микроорганиздердің басқа организмдермен қарым-қатынасы

Тексерген:
Жоспар:
• Кіріспе
• Негізгі бөлім
Микроорганизмдер және басқа тірі организмдердің арасындағы өзара қатынастардың жіктелуі
Симбиоз
Метабиоз
Мутуализм
Саттелизм
Синергизм
Жыртқыштық
Нейтрализм

• Қорытынды
• Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Биоценозда әр түрлі түрлер арасында белгілі бір қарым -
қатынастар қалыптасады. Оның негізі қоректік тізбектерге
байланысты екені белгілі. Десе де, организмдер арасындағы
кеңістік қарым-катынастар да негізгі рөл атқарады. Қоректік
тізбектер өсімдік, құстар мен жануарлар арасында болды.
Табиғатта ешқандай шекара жоқ,онда бәрі де бір – бірімен
байланысты және өзара тәуелді болып келеді. Тіршілік иелері
тұрақты экологиялық жүйеге – биоценоздарға біріктірілген.
Олардың әрқайсысы үшін популяцияның түрлік және сандық
қатынасы, құрылым, өзара қатынас және басқа да белгілер тән.
Әртүрлі ценоздардың ішінде табиғатта микробиоценоздар –
микроорганизмдердің қауымдастығы үлкен орын алады. Олардың
және басқа тірі организмдердің арасында алуан түрлі өзара
қатынастар бар.
Микроорганизмдер және басқа тірі организмдердің арасында алуан түрлі өзара
қатынастар бар. Бұл қатынастар:

• симбиоз;
• метабиоз;
• сателлизм,
• синергизм,
• антогонизм,
• вирогения,
• мутуализм,
• паразитизм,
• комменсализм және басқа түрлерде байқалынады.
Симбиоз

• Симбиоз дегеніміз — әр түрге жататын даралардың екі жақты пайдалы бірігіп
тіршілік етуі. Жануарлардағы симбиозға мысал – шаян мен актинияның бірігіп
тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының
көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді
және оны қозғалыс құралы ретінде пайдаланады. Жоғары дәрежеде дамыған
симбиозға термиттер мысал бола алады, олардың ас қорыту жолдарында
талшықтылар мекендейді. Термиттер целлюлозаны гидролиздеуші ферменттерінің
болмауына қарамай ағашпен қоректенуге қабілетті. Мұны олардың орнына
талшықтылар жүзеге асырады. Ал нәтижесінде түзілетін қантты термиттер
пайдаланады. Термиттер осы ішек фаунасынсыз тіршілік ете алмайды. Өсімдіктердің
арасындағы симбиозға жақсы мысал – қыналар. Қыналар, балдырлар мен
саңырауқұлақтардың селбесіп тіршілік етуі нәтижесінде түзіледі. Әріптестік бірігіп
тіршілік ету. Екі популяция бірлестік түзеді. Бірақ бұл бірлестік міндетті емес.
Әрқайсысы бөлек тіршілік ете алады, бірақ бірігіп тіршілік ету екеуіне де пайдалы.
• Симбиоз терминін 1879 ж. неміс
ботанигі А.Де Бари (1831-1888)
ұсынды. Симбиоз жануарлар
мен өсімдіктер арасында жиі
байқалады. Организмдер үшін
бірігіп тіршілік ету жеке-жеке
тіршілік етуге қарағанда
анағұрлым пайдалы. Олардың
қоршаған ортамен қарым –
қатынасы және одан келетін
пайдасы осы симбиоз арқылы
қалыптасады.
Балдырлар-
дың
клеткалары
Саңырауқұ-
лақ
жіпшелері

Бұршақ тұқымдас өсімдіктердің Қына денесі балдырлардағы саңырауқұлақ
тамырларындағы түйнек бактериялары гифалары арқылы түзіледі.
Метабиоз

• Метабиоз - біреуі екіншісінің тіршілік өнімін пайдаланатын
микроорганизмдердің өзара қатынасы. Метабиоз – микроағза түрлері
арасындағы, олардың бір түрінің тіршілік өнімдері, екіншісінің қорек көзіне
айналуымен сипатталатын, олардың өзара қатынастық қалыптары.
Метабиозға нитрифицирлеуші бактериялар өздеріне қажетті аммиакты-
аммонифицирлеуші топырақтық бактерияның тіршілік өнімін алатын
симбиоз жатады. Метабиоз – микробтың бір түрі екіншісінің өмір сүруі
барысында түзілетін өнімдерді пайдаланып, олардың өсуі үшін қолайлы
жағдай тудырады.
Мутуализм
• Мутуализм – екі түрлі микроорганизмдердің екі жақты пайда
әкеле отырып әсер ету, яғни басқа микроорганизм түрлерінің
болуына қарағанда,екі популяцияда да бактериялар өсіп, тірі
қалып, қарқынды көбейеді. Мұндай тіршілік ету екі жаққа да оң
әсер етеді (өзара тиімді симбиоз - мутуализм).
• Мутуализмнің артықшылығы түрлі болуы мүмкін. Көбінесе кем
дегенде, екі серіктестің бірі екіншісін қоректену көзі ретінде
қолданса, екінші антогонист – бактериялардан қорғаныс немесе
өсу мен көбеюге қолайлы орта бола алады.
Саттелизм

• Бір микроорганизмнің екінші бір микроорганизмді күшейтетін
ассоциациялық қарым-қатынас түрі. Мысалы, ашытқы
саңырауқұлақтары мен сарциналар әр түрлі аминқышқылдары
мен витаминдерді түзе отырып, сүт қышқыл және сірке қышқыл
бактериялардың өсуі мен дамуына өте қажетті жағдай жасайды.
Синергизм
• Физиологиялық үрдістері бірдей микроб бірлестіктері олардан
алынатын соңғы өнімнің шығымын арттырады. Мысалы,
азотобактер мен Bac.mycoides бірге өсірген жағдайда
гетероауксин көп мөлшерде түзіледі.
Жыртқыштық
• 1947 жылы Б.В.Перфильев Cyclobacter, Desmobacter, Trigonobacter,
Teratobacter туысына жататын жыртқыш-бактерияларды сипаттаған. Бұл
бактериялардың жемтік-клеткаларды «жұтуға», «орап алуға», шабуыл
жасауға «ұстауға» қабілеттіліктері бар.

Жыртқыш бактериялар – бделловибриондардың өмір циклі
Bdellovibrio bacteriovorus сальмонеллаға сіңеді
• Нейтрализм – бір-біріне ешбір әсер тигізбейді;
• Микроорганизмдер арасында кеңінен таралған бәсекелестік
қатынастарға паразитизм жатады. Паразиттік қатынаста бір
микроорганизм екінші бір микроорганизмді субстрат ретінде
қолдана отырып, көбінесе оның тіршілігін тежейді.
• Микроорганизмдер арасында кеңінен таралған бәсекелестік қатынастарға
паразитизм жатады. Паразиттік қатынаста бір микроорганизм екінші бір
микроорганизмді субстрат ретінде қолдана отырып, көбінесе оның тіршілігін
тежейді. Әдетте, прокариоттар әлеміндегі қарапайым паразиттік қатынасқа мысал
ретінде бактериялар мен фагтардың арасындағы қатынасты айтуға болады. 1963
жылы Г.Штольп пен М.Старро алғаш рет Bdellovibrio bacteriovorum паразитті
бактерияны (бактерияны жейтін сүлгі-вибрион) сипаттаған. Бұл микроб көптеген
грам-оң және грам-теріс бактериялардың паразиті болып табылады. Осы микроб
өзінің жемтік-бактериясының клетка қабықшасын бұрғылап, ішіне еніп, 3-5
сағаттан соң бактерия клеткасының ішінде 20-50 паразит-клеткалар түзеді. Осының
нәтижесінде бактерия лизиске ұшырап, паразит ұрпақтары ортаға бөлініп шығады.
Бұл бактерия туысы табиғатта кеңінен таралған: топырақта, теңіз және тұщы
суқоймаларда. Алайда паразитизм жағдайында әрқашанда паразит-микроб және
оның жемтігі тікелей байланысқа түсе бермейді. Мысалы, миксобактериялар ортаға
литикалық ферменттер бөле отырып, саңырауқұлақ мицелийін лизиске ұшыратып,
одан әрі ыдыраған мицелий компоненттерімен қоректене отырып, жедел дамиды.
Қорытынды

• Табиғатта микроорганизмдердің бір тобы екінші бір тобымен қарым-қатынаста
болады. Оның негізі қоректік тізбектерге байланысты екені белгілі. Десе де,
организмдер арасындағы кеңістік қарым-катынастар да негізгі рөл атқарады. Қоректік
тізбектер өсімдік, құстар мен жануарлар арасында болды. Табиғатта ешқандай шекара
жоқ,онда бәрі де бір – бірімен
байланысты және өзара тәуелді болып келеді. Тіршілік иелері тұрақты экологиялық
жүйеге – биоценоздарға біріктірілген. Олардың әрқайсысы үшін популяцияның түрлік
және сандық қатынасы, құрылым, өзара қатынас және басқа да белгілер тән. Әртүрлі
ценоздардың ішінде табиғатта микробиоценоздар – микроорганизмдердің
қауымдастығы үлкен орын алады. Олардың және басқа тірі организмдердің арасында
алуан түрлі өзара
қатынастар бар. Бұл қатынастар Симбиоз, метабиоз, сателлизм, синергизм, антогонизм,
вирогения, мутуализм, паразитизм, комменсализм және басқа түрлерде байқалынады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Жалпы микробиология (оқу – әдістемелік нұсқауы) С.Б.Ахметова,
Г.А.Абдулина, Ж.С.Сайлау, Р.А.Мұхаметжанова, Ә.Қ.Қабдуова,
Г.А.Айтжанова. Қарағанды, 2013 ж.
Б.Т.Толысбаев, К.Б.Бияшев, Р.Ж.Мықтыбаева «Ветеринарлық санитарлық
микробиология» Алматы, 2008 ж.
Б.Т. Толысбаев, К.Б.Бияшев «Микробиология және иммунология» оқу
құралы. Алматы, 2008ж.
Н.Шоқанов «Микробиология» Алматы, 1997 ж. А.Бұлашев, Ө.Таубаев,
Ж.Сұраншиев, К.Мырзабаев «Микробиология» Астана, 2014ж.

Ұқсас жұмыстар

Микроорганизмдердің өсімдіктермен қарым - қатынасы

ФАКТОРЛАРДЫҢ ӘСЕРІ

Ауыз қуысының микрофлорасы, түрлері

Микроорганизмдердің өзара қарым-қатынастары. Симбиоз, метабиоз, сателлизм, синергизм, антогонизм, вирогения, мутуализм, паразитизм, комменсализм

Микроорганизмдердін өзара карым-катынастары. Симбиоз, метабиоз, сателлизм, синергизм, антогонизм, вирогения, мутуализм, паразитизм және комменсализм

Эволюциялық ілім

Ауыз қуысының микрофлорасы

Микробты паразитизм эволюциясы және патогенді микроорганизмдердің шығу тегі

Егіншілік жүйелерінің ғылыми негіздері

Тірі заттың биологиялық функциялары

Пәндер