Экономикалық қылмыстарды тергеудің жалпы шарттары мен негіздері

Презентация қосу

Тақырып 12

Экономикалық
қылмыстарды тергеудің
жалпы шарттары мен
негіздері
Қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша сотқа дейінгі тергеудің
жалпы ережелері Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу
кодексімен реттеледі.
Экономикалық қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша сотқа дейінгі
тергеп-тексеру экономикалық сипаттағы қылмыстық құқық бұзушылық
жасалған ауданда (облыста, республикалық маңызы бар қалада,
астанада) жүргізіледі.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеру жылдамдығы мен толықтығы мақсатында
қылмыстық құқық бұзушылық анықталған жер бойынша, сондай-ақ
күдіктінің немесе куәлардың көпшілігінің орналасқан жері бойынша
жүргізілуі мүмкін. Тергеу әрекеттерін басқа ауданда (облыста,
республикалық маңызы бар қалада, астанада) жүргізу қажет болған
жағдайда, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам
оларды жеке өзі жүргізуге не осы іс-әрекеттерді жүргізуді осы
ауданның (облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың)
тергеушісіне немесе анықтау органына тапсыруға құқылы.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам жасырын тергеу
әрекеттерін немесе іздестіру іс-шараларын жүргізуді сотқа дейінгі
тергеп-тексеру орны немесе олар жүргізілген жер бойынша анықтау
органына тапсыра алады. Жасырын тергеу әрекеттерін жүргізуді
қоспағанда, тапсырма он тәуліктен кешіктірілмейтін мерзімде
орындалуға тиіс. Тергеушінің, прокурордың тергеу әрекеттерін жүргізу
туралы тапсырмаларын орындау кезінде анықтау органының
қызметкері тергеушінің өкілеттіктерін пайдаланады.
Сотқа дейінгі тергеу анықтау, алдын ала тергеу нысанында және
хаттамалық нысанда жүргізіледі.
Анықтау нысанындағы сотқа дейінгі тергеп – тексеруді ҚР ҚІЖК 191-
бабының екінші-он екінші бөліктерінде көрсетілген қылмыстар бойынша
қылмыстық қудалау органы жүргізеді. Алдын ала тергеу нысанындағы
сотқа дейінгі тергеу ҚР ҚІЖК 187-бабында көрсетілген қылмыстар
бойынша, кәмелетке толмағандар немесе өздерінің дене немесе
психикалық кемшіліктеріне байланысты өздерінің қорғану құқығын
өздері жүзеге асыра алмайтын адамдар жасаған барлық қылмыстық
құқық бұзушылықтар бойынша, сондай-ақ ҚР ҚІЖК 32-бабының екінші
бөлігінде көрсетілген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы істерді
қоспағанда, қылмыс жасады деп күдік келтірілген адам белгісіз анықтау
істері бойынша жүзеге асырылады.
Қылмыстық теріс қылықтар туралы істер бойынша анықтау органының
бастығы белгіленген мерзімде іс бойынша дәлелденуге жататын мән-
жайларды анықтаудың толықтығы мен жан-жақтылығын қамтамасыз ету
мүмкін болмаған жағдайда, бір тәулік ішінде прокурорға хабарлай
отырып, анықтау тағайындауға құқылы. Анықтау органының бастығы
белгіленген мерзімде істің мән-жайларын зерттеудің жеткіліктілігі мен
толықтығын қамтамасыз ету мүмкін болмаған жағдайларда да алдын ала
тергеу жүргізуді тағайындауға құқылы. Хаттамалық нысандағы сотқа
дейінгі тергеп – тексеруді ҚР ҚІЖК 191-бабының он алтыншы-жиырма
төртінші бөліктерінде көзделген қылмыстық теріс қылықтар бойынша
қылмыстық қудалау органы жүргізеді.
Тергеу-қылмыстық іс жүргізу заңнамасында белгіленген белгілердің
жиынтығы, олар бойынша осы қылмыстық құқық бұзушылықты
тергеу белгілі бір қылмыстық қудалау органының құзыретіне
жатады.
Осылайша, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 216
(екінші бөлігінің 4- тармағында), 217 (үшінші бөлігінің 3-
тармағында), 218 (үшінші бөлігінің 1- тармағында), 234 (үшінші
бөлігінің 1- тармағында), 249 (үшінші бөлігінің 2- тармағында)
баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы
істер бойынша алдын ала тергеуді сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-
қимыл агенттігінің тергеушілері жүргізеді.
214 (екінші бөлігінде), 216 (бірінші бөлігінде, екінші бөлігінің 1, 2
және 5- тармақтарында, үшінші бөлігінде), 219 – 221, 223-
баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы
істер бойынша – 224, 226 (екінші бөлігінде), 228 (екінші және үшінші
бөліктерінде), 229 (екінші және үшінші бөліктерінде), 230 (екінші
және үшінші бөліктерінде), 231, 234 (үшінші бөліктің екінші бөлігінде,
2- тармағында), 235, 236 (екінші және үшінші бөліктерінде), 237, 238,
239 (екінші және үшінші бөліктерінде), 240, 243 (бірінші бөлігінде),
244, 245 (екінші және үшінші бөліктерінде), 248 (екінші және үшінші
бөліктерінде)), 249 (бірінші және екінші бөліктерінде), алдын ала
тергеуді ҚР ҚМ МКК экономикалық тергеу қызметінің тергеушілері
жүргізеді.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 217 (екінші бөлігінде, үшінші
бөлігінің 1- тармағында), 232-баптарында көзделген қылмыстық құқық
бұзушылықтар туралы істер бойынша алдын ала тергеуді сотқа дейінгі
тергеп-тексеруді бастаған ҚР ІІМ (ҚР ІІО) тергеушілері немесе ҚР ҚМ МКК ЭТҚ
тергеушілері жүргізеді.
Тергеу бойынша дауларға тыйым салынады және бір іс жүргізуде әртүрлі
алдын ала тергеу органдарының тергеуіне жататын қылмыстық істерді
біріктірген кезде тергеу жүргізілетін орынды прокурор айқындайды.
Экономикалық қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша сотқа дейінгі
тергеу хаттамалық нысанда және анықтау арқылы жүргізіледі.
Қылмыстық экономикалық құқық бұзушылық туралы кейбір істер бойынша
алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес және анықтау материалдары істі
сотта қарау үшін негіз болып табылады.
Ішкі істер органдары анықтауды Қазақстан Республикасы Қылмыстық
кодексінің 247 (үшінші бөлігінде) - баптарында көзделген қылмыстық құқық
бұзушылықтар туралы істер бойынша жүргізеді.
Экономикалық тергеу қызметі анықтауды Қазақстан Республикасы
Қылмыстық кодексінің 214 (бірінші бөлігінде), 233, 245 (бірінші бөлігінде), 248
(бірінші бөлігінде) - баптарында көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар
туралы істер бойынша жүргізеді.
Қылмыстық құқық бұзушылық туралы істер бойынша анықтау қылмыстық
құқық бұзушылық жасады деп күдік келтірілген адам белгілі болған кезде
жүргізіледі. Қылмыстық теріс қылықтар туралы кейбір істер бойынша анықтау
жүргізу міндетті емес және жиналған материалдар істі сотта қарау үшін негіз
болып табылады.
Ішкі істер органдары хаттамалық нысандағы сотқа
дейінгі тергеп-тексеруді Қазақстан Республикасы
Қылмыстық кодексінің 247-баптарында (бірінші
және екінші бөліктерінде) көзделген қылмыстық
теріс қылықтар бойынша жүргізеді.
Экономикалық тергеу қызметі хаттамалық нысанда
сотқа дейінгі тергеп-тексеруді Қазақстан
Республикасы Қылмыстық кодексінің 222, 225, 226
(бірінші бөлігінде), 227, 228 (бірінші бөлігінде), 229
(бірінші бөлігінде), 230 (бірінші бөлігінде), 234
(бірінші бөлігінде), 236 (бірінші бөлігінде), 239
(бірінші бөлігінде), 241, 242, 243 (екінші бөлігінде),
246-баптарында көзделген қылмыстық теріс
қылықтар бойынша жүргізеді.
Хаттамалық нысандағы істерді қоспағанда,
экономикалық қылмыстық құқық бұзушылықтар
бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеру
жеделдетілген тәртіппен аяқталуы мүмкін.
Егер жиналған дәлелдемелермен қылмыс фактісі анықталса
және оны жасаған адам өзінің кінәсін толық мойындаса,
келтірілген зиянның (зиянның) мөлшерімен (сомасымен)
келіссе, бұл туралы күдіктіге хабарлай және оған осы
шешімнің құқықтық салдарлары түсіндіріле отырып, сотқа
дейінгі жеделдетілген тергеу онша ауыр емес және
ауырлығы орташа қылмыстар, сондай-ақ ауыр қылмыстар
бойынша жүргізілуі мүмкін.
Сотқа дейінгі жеделдетілген тергеу он бес тәулік ішінде
аяқталуға тиіс. Сотқа дейінгі жеделдетілген тергеп-тексеру
кезінде сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын
адам жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтың мән-
жайларын анықтайды және күдіктінің оны жасауға
қатысуын растайтын дәлелдемелерді жинайды.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам
нәтижелері қылмыстық құқық бұзушылықтың іздерін және
күдіктінің, айыпталушының кінәсінің өзге де дәлелдемелерін
тіркейтін тергеу және өзге де процестік әрекеттерді ғана
жүргізуге құқылы.
Сотқа дейінгі жеделдетілген
тергеу қолданылмайды:

ең болмағанда біреуі аса ауыр болып табылатын
қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығына
қатысты;
сот ісін жүргізу жүргізілетін тілді білмейтін адамдарға
қатысты;
қылмыстық қудалаудан артықшылықтары мен
иммунитеті бар адамдарға қатысты;
қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысушылардың ең
болмағанда біреуі өз кінәсін мойындамаған жағдайда;
кәмелетке толмағандар немесе өздерінің дене немесе
психикалық кемшіліктеріне байланысты өздерін
қорғау құқығын жүзеге асыра алмайтын адамдар
жасаған қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша.
Прокурор сотқа дейінгі жеделдетілген
тергеу аяқталғаннан кейін айыптау
актісімен қылмыстық істі алып, үш
тәуліктен кешіктірмей ол бойынша
мынадай іс-әрекеттердің бірін жүргізеді:
айыптау актісін бекітеді және қылмыстық
істі сотқа жібереді;
істі анықтау не алдын ала тергеу жүргізу
үшін жібереді;
жекелеген күдіктілерге қатысты сотқа
дейінгі тергеуді немесе қылмыстық
қудалауды тоқтату туралы қаулы
шығарады.
Адамға қатысты экономикалық қылмыс жасады деген күдікті растайтын
жеткілікті дәлелдемелер болған кезде прокурор, сотқа дейінгі тергеп-
тексеруді жүзеге асыратын адам күдіктінің әрекетін саралау туралы дәлелді
қаулы шығарады. Әрекетті саралау туралы қаулы заңда көрсетілген
мерзімде шығарылуға тиіс. Адвокаттың, прокурордың, тергеушінің,
анықтаушының, тергеу бөлімі бастығының, анықтау органы бастығының
кәсіби және қызметтік міндеттерін орындауға байланысты қылмыстар
жасаған кездегі әрекеттерін саралау туралы қаулыны прокуратура басшысы
бекітеді. Прокурор, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам
күдіктіге күдіктінің іс-әрекетін саралау туралы қаулының жарияланған күні
туралы хабарлайды және сонымен бір мезгілде оған қорғаушыны шақыру не
оның қатысуын қамтамасыз ету туралы сұрау салу құқығын түсіндіреді.
Қорғаушының қатысуы міндетті істер бойынша прокурор, сотқа дейінгі
тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам, егер қорғаушыны күдіктінің өзі,
оның заңды өкілі не оның тапсырмасы бойынша немесе оның келісімімен
басқа адамдар шақырмаса, оның келуін қамтамасыз ету жөнінде шаралар
қабылдайды. Күдіктінің іс-әрекетінің саралануын айқындау кезінде, егер бұл
бұрын жасалмаса, іс материалдарына прокурор, сотқа дейінгі тергеп-
тексеруді жүзеге асыратын адам куәландырған жеке басын куәландыратын
құжаттың көшірмесі қоса тіркеледі. Күдікті, айыпталушы жеке басын
куәландыратын құжат болмаған не жоғалтқан, жоғалтқан жағдайда, оны
құжаттандыруды сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын
мемлекеттік органдармен келісім бойынша белгіленген тәртіппен уәкілетті
орган жүргізеді.
Экономикалық қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша сотқа
дейінгі тергеп-тексеру мерзімі мәселелеріне ерекше назар аудару
қажет, сотқа дейінгі тергеп-тексеру қылмыстық істің күрделілігін,
тергеу әрекеттерінің көлемін және істің мән-жайларын зерттеудің
жеткіліктілігін ескере отырып, заңда көрсетілген мерзімде, бірақ
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде белгіленген
қылмыстық қудалаудың ескіру мерзімінен аспайтын мерзімде
аяқталуға тиіс.
Қылмыстық сот ісін жүргізудің заңда көрсетілген мерзімін айқындау
кезінде қылмыстық істің құқықтық және нақты күрделілігі, сотқа
дейінгі іс жүргізуге қатысушылардың процестік құқықтарын іске
асыруы, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның
сотқа дейінгі іс жүргізуді уақтылы жүзеге асыру мақсатында өз
өкілеттіктерін іске асыру тәсілі сияқты мән-жайлар ескеріледі.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімі арыз бен хабарлама сотқа
дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізілімінде тіркелген кезден
бастап қылмыстық іс айыптау актісімен немесе істі медициналық
сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселені қарау
үшін сотқа беру туралы қаулымен бірге прокурорға жіберілген күнге
дейін не іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы қаулы шығарылған
күнге дейін есептеледі.
Анықтау істері бойынша сотқа дейінгі тергеу алдын ала тергеу істері
бойынша бір айдан және екі айдан аспауға тиіс.
Бұл мерзімге қылмыстық процеске қатысушылардың қылмыстық іс
материалдарымен заңда көрсетілген тәртіпте танысу, сондай-ақ
күдіктінің, жәбірленушінің шағымы бойынша қылмыстық істің сотта және
прокуратурада болу уақыты кірмейді.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімі тергеушінің, анықтау органы
бастығының дәлелді өтінішхаты бойынша:
біріншіден, істің күрделілігіне байланысты аудандық және оған
теңестірілген прокурор заңда көрсетілген мерзімге, бірақ үш айдан
аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.
Екіншіден, істің ерекше күрделілігі немесе қылмыстық іс материалдарын
қылмыстық қудалауды жалғастыру үшін шет мемлекетке жіберу туралы
мәселені шешу кезінде – облыс прокуроры және оған теңестірілген
прокурор және олардың орынбасарлары заңда көрсетілген, бірақ он екі
айдан аспайтын мерзімге.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімін одан әрі ұзартуға ерекше
жағдайларда ғана жол беріледі және оны Қазақстан Республикасының Бас
Прокуроры, оның орынбасарлары заңда көрсетілген, бірақ Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінде белгіленген қылмыстық қудалау
мерзімінен, ескіру мерзімінен аспайтын мерзімде жүзеге асыра алады
сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімін ұзарту туралы қаулы тергеу
бөлімінің, анықтаудың бастығы, прокурор ауданның, облыстың
прокурорына және оларға теңестірілген прокурорларға бес тәуліктен
кешіктірмей, Қазақстан Республикасының Бас – сотқа дейінгі тергеп-
тексеру мерзімі аяқталғанға дейін он тәуліктен кешіктірмей.
Прокурор істі қосымша тергеп-тексеру үшін қайтарған кезде
сотқа дейінгі тергеп-тексеру прокурор белгілеген мерзімде,
бірақ іс қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын адамға келіп
түскен кезден бастап бір айдан аспайтын мерзімде жүргізіледі.
Мерзімді одан әрі ұзарту жалпы негіздерде және Қазақстан
Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасында
көзделген тәртіппен жүргізіледі.
Күдікті, жәбірленуші тергеудің негізсіз созылуына шағымдануға
және қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын адам істі тергеуді
толық көлемде аяқтауы не Қазақстан Республикасының
қылмыстық іс жүргізу заңнамасында көзделген тәртіппен сотқа
шағым жасауы қажет болатын белгілі бір мерзімді белгілеу
туралы прокурорға өтініш мәлімдеуге құқылы.
Экономикалық қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша сотқа
дейінгі тергеп-тексерудің басталуы қылмыстық құқық
бұзушылық туралы арызды, хабарламаны "Сотқа дейінгі тергеп-
тексерудің бірыңғай тізілімінде" тіркеу не бірінші кезек
күттірмейтін тергеу әрекеті болып табылады. Сотқа дейінгі
тергеп-тексеруді бастаған адам бір тәулік ішінде сотқа дейінгі
тергеп-тексерудің басталғаны туралы прокурорға хабарлайды.
Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздар,
хабарламалар немесе баянаттар тіркеуге
жатпайды:

-біріншіден, тексеру, ревизия, аудит және басқа да
актілермен расталған қолданыстағы заңнаманы
бұзушылықтар туралы, залал, елеулі зиян не заңсыз
кіріс туралы мәліметтер жоқ, егер олардың болуы
қылмыстық экономикалық құқық бұзушылықтың
міндетті белгісі болып табылса;
-екіншіден, жазбаша түрде жасалған және сот
жарамсыз, жалған деп танымайтын азаматтық-
құқықтық мәмілелерді орындамауға немесе тиісінше
орындамауға негізделген бұзушылықтар туралы.
Сонымен бірге, келісімшарттық міндеттемелерді
жосықсыз орындау туралы ұжымдық, көптеген
өтініштер беру жағдайларына қолданылмайды.
Мұндай жағдайларда прокурор, тергеуші, анықтаушы,
анықтау органы қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз
бен хабарламаны тіркегенге дейін қылмыстық құқық
бұзушылық іздерін анықтау және бекіту жөнінде шұғыл
тергеу әрекеттерін жүргізеді. Сонымен бір мезгілде олар
қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз бен хабарламаны
сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізілімінде, оның
ішінде байланыс құралдарын пайдалана отырып тіркеу
шараларын қолдануға міндетті. Жеке айыптау істерін
қоспағанда, қылмыстық құқық бұзушылық туралы барлық
арыздар, хабарламалар бойынша сотқа дейінгі тергеу
міндетті. Келіп түскен арызда, хабарламада қылмыстық
қудалау жеке тәртіппен жүзеге асырылатын мәліметтер
болған кезде материалдар соттылығы бойынша тиісті сотқа
жіберіледі, бұл туралы арыз берушіге хабарланады.
Келіп түскен өтініште, хабарламада әкімшілік экономикалық
құқық бұзушылық не тәртіптік теріс қылық белгілері туралы
мәліметтер болған кезде өтініш үш тәулік ішінде ілеспе
хатпен тиісті уәкілетті мемлекеттік органға немесе
лауазымды адамға беріледі.
Іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын мән-
жайлар болмаған кезде, атап айтқанда,
қылмыстық құқық бұзушылық белгілерін
көрсететін жеткілікті деректер экономикалық
құқық бұзушылықтар бойынша сотқа дейінгі
тергеп-тексеруді бастауға себеп болады:

жеке тұлғаның өтініші не мемлекеттік органның
лауазымды адамының немесе ұйымда басқару
функцияларын орындайтын адамның қылмыстық
құқық бұзушылық не адамның хабар-ошарсыз
жоғалуы туралы хабарламасы;
кінәсін мойындап келу;
бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарламалар;
қылмыстық қудалау органы лауазымды адамының
дайындалатын, жасалатын немесе жасалған
қылмыстық құқық бұзушылық туралы баянаты.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыруға себеп болған кезде
анықтаушы, анықтау органы, тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші,
прокурор өз құзыреті шегінде және қылмыстық іс жүргізу тәртібімен
өз қаулысымен қылмыстық істі іс жүргізуге қабылдайды.
Жеке тұлғаның қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздары
ауызша және жазбаша не электрондық құжат нысанында болуы
мүмкін. Жазбаша арызға не электрондық құжат нысанындағы арызға
өтініш беруші туралы осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген
мәліметтерді көрсете отырып, ол шыққан адам қол қоюға тиіс.
Қылмыстық құқық бұзушылық туралы ауызша арыз оны қабылдаудың
жеке хаттамасына енгізіледі, онда арыз беруші, оның тұрғылықты
жері немесе жұмыс орны туралы, сондай-ақ оның жеке басын
куәландыратын құжат туралы мәліметтер қамтылуға тиіс. Хаттамаға
өтініш беруші және өтінішті қабылдаған лауазымды адам қол қояды.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде немесе сот талқылауы
барысында жасалған ауызша арыз тергеу әрекетінің тиісті
хаттамасына немесе сот отырысының хаттамасына енгізіледі.
Мемлекеттік органның лауазымды адамының хабарламасы және
заңды тұлғаның қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызы
растайтын құжаттар мен материалдар қоса беріле отырып, жазбаша
нысанда беріледі.
Мемлекеттік органның лауазымды адамын қоспағанда, өтініш берушіге
көрінеу жалған сөз жеткізгені үшін қылмыстық жауаптылық туралы
ескертіледі, бұл туралы арызда не хаттамада белгі жасалады, ол өтініш
берушінің қолымен куәландырылады.
Қылмыстық экономикалық құқық бұзушылық белгілерін көрсететін
жеткілікті деректер болмаған кезде қылмыстық құқық бұзушылық
белгілерін анықтау үшін уәкілетті органдарға ревизиялар мен тексерулер
жүргізуді талап ететін өтініштер мен хабарламалар сотқа дейінгі тергеп-
тексерулердің бірыңғай тізілімінде тіркеусіз үш тәулік ішінде уәкілетті
мемлекеттік органдарға қарау үшін жіберіледі. Қылмыстық құқық
бұзушылық туралы жасырын хабарлау сотқа дейінгі тергеп-тексеруді
бастауға себеп бола алмайды.
Кінәсін мойындап келу-бұл адам әлі күдікті деп танылмаған не ол осы
қылмыстық құқық бұзушылықты жасады деген күдік бойынша ұсталмаған
кезде, ол жасаған немесе дайындалып жатқан қылмыстық құқық
бұзушылық туралы қылмыстық қудалау органына адамның жеке, ерікті,
жазбаша немесе ауызша хабарлауы.
Егер кінәсін мойындап келген кезде арызда қылмыстық құқық
бұзушылыққа тең қатысушылар көрсетілсе, арыз берушіге көрінеу жалған
сөз жеткізгені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертіледі.
Бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабар газетте немесе журналда
жарияланған не радио, теледидар немесе телекоммуникациялық желілер
арқылы таратылған кезде сотқа дейінгі тергеп-тексерудің басталуына
себеп бола алады.
Қылмыстық құқық бұзушылық туралы хабарламаны жариялаған
немесе таратқан бұқаралық ақпарат құралында басқару
функцияларын орындайтын адамдар сотқа дейінгі тергеп-
тексеруді бастауға құқылы органның талап етуі бойынша
өздерінің иелігіндегі жасалған хабарламаны растайтын
құжаттарды және өзге де материалдарды беруге, сондай-ақ бұл
адам оларды ақпарат көзін құпия сақтау шартымен ұсынған
жағдайларды қоспағанда, осы мәліметтерді ұсынған адамды
атауға міндетті.

Қылмыстық құқық бұзушылық туралы ақпаратты анықтау
сотқа дейінгі тергеуді бастауға себеп болады, егер:

біріншіден, анықтау органының қызметкері, тергеуші, прокурор
өз міндеттерін орындау кезінде қылмыстық құқық бұзушылықтың
куәгері болса немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасалғаннан
кейін оның іздері немесе салдары табылса;
екіншіден, қылмыстық қудалау органының лауазымды адамы,
прокурор өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде қылмыстық
құқық бұзушылық туралы ақпарат алады.
Мұндай жағдайларда қылмыстық қудалау органы қылмыстық
құқық бұзушылық туралы мәліметтердің анықталғанын растайтын
өздерінің иелігіндегі құжаттар мен өзге де материалдарды қоса
бере отырып, қылмыстық құқық бұзушылықтың анықталғаны
туралы баянат жасайды. Бұдан басқа, қылмыстық құқық
бұзушылықтың анықталғаны туралы баянат тиісті мәліметтерді
қамтитын соттың жеке қаулысы келіп түскен жағдайда жасалуы
мүмкін.
Қылмыстық қудалау органы дайындалып жатқан, жасалған не
жасалып жатқан кез келген қылмыстық құқық бұзушылық туралы
арызды, хабарламаны қабылдауға және тіркеуге міндетті. Арыз
берушіге қылмыстық құқық бұзушылық туралы қабылданған
арызды немесе хабарды тіркеу туралы құжат беріледі.
Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызды және сотқа дейінгі
тергеп-тексеруді бастаудың басқа да себептерін қабылдаудан
және тіркеуден бас тартуға жол берілмейді және заңда
белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады, сондай-ақ прокурорға не
сотқа шағым жасалуы мүмкін. Сот қылмыстық істі талқылау
кезінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілерін байқай отырып,
мұны жеке қаулымен прокурорға хабарлауға не қылмыстық құқық
бұзушылық туралы арызды, хабарды қабылдаудан, тіркеуден бас
тарту, оларды қабылдау мен тіркеудің өзге де бұзушылықтарын
анықтай отырып, бұл туралы жеке қаулымен прокурорға
хабарлауға міндетті.
Қылмыстық құқық бұзушылық туралы тіркелген арыздар немесе
хабарламалар, біріншіден, қылмыстық құқық бұзушылық осы
ауданнан, облыстан, республикалық маңызы бар қаладан,
астанадан тыс жерде жасалса және сотқа дейінгі тергеп-
тексеруді жүргізу үшін қылмыстық құқық бұзушылық жасалған
жер бойынша тергеу әрекеттерін жүргізу қажет болса, тергеулігі
бойынша беруге жатады. Екіншіден, қылмыстық іс бойынша
тергеу жүргізу басқа қылмыстық қудалау органының айрықша
тергеуіне жатады.
Қылмыстық қудалау органының басшысы қолда бар
материалдармен бірге өтініштерді, хабарламаларды тергеулігі
бойынша прокурор арқылы жібереді. Бұл ретте, шұғыл тергеу
әрекеттерін жүргізу талап етілетін қылмыстық құқық
бұзушылықтар туралы арыздар, хабарламалар келіп түскен
жағдайларға қолданылмайды. Мұндай жағдайларда жиналған
материалдар арыз, хабарлама тіркелген сәттен бастап бес тәулік
ішінде тергеулігі бойынша беру үшін прокурорға беріледі.
Өтініштер, хабарламалар оқиға болған жерді немесе үй-жайды
қарау кезінде табылған не ұйымдар, лауазымды адамдар немесе
азаматтар берген заттар мен құжаттармен бірге тергеулігі
бойынша беріледі.
Іс бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеру ол күрделі
немесе көлемі үлкен болған жағдайда тергеушілер
мен анықтау органы қызметкерлерінің тобына (тергеу,
жедел-тергеу тобына) тапсырылуы мүмкін, ол туралы
арнайы қаулы шығарылады. Бұл туралы шешімді
тергеу бөлімінің немесе анықтау органының бастығы
қабылдауға құқылы. Қаулыда тергеу жүргізу
тапсырылған барлық тергеушілер, анықтау органының
қызметкерлері, олардың ішінде тергеуші-топ жетекшісі
көрсетілуге тиіс.
Күдікті, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық
жауапкер және олардың өкілдері тергеушілер
тобының, анықтау органының қызметкерлерінің тергеу
туралы қаулысымен таныстырылуға тиіс және оларға
осы топтың жетекшісінен, сондай-ақ топ құрамынан
кез келген тергеушіден, анықтау органының
қызметкерінен бас тарту құқығы түсіндіріледі.
Топқа тергеушілер, сотқа дейінгі тергеуді жүзеге
асыратын бірнеше органның анықтау органының
қызметкерлері кіруі мүмкін. Мұндай топ құру туралы
шешім прокурордың нұсқауы бойынша да, тергеу бөлімі
немесе анықтау органы бастықтарының бастамасы
бойынша да қабылдануы мүмкін. Мұндай шешім осы
баптың бірінші бөлігінде көрсетілген талаптар сақтала
отырып шығарылатын бірлескен қаулымен ресімделеді.
Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры, оның
орынбасары, облыс прокурорлары және оларға
теңестірілген прокурорлар тергеудің толық және
объективті еместігі, істің күрделілігі мен маңыздылығы
фактілері анықталған ерекше жағдайларда
прокурорлардың, сондай-ақ сотқа дейінгі тергеуді жүзеге
асыратын бір немесе бірнеше органдардың тергеушілері
мен жедел қызметкерлерінің арасынан топ құра алады,
бұл ретте прокурорды осы топтың басшысы етіп
тағайындап, осы шешімді өз қаулысымен ресімдейді.
Алдын ала тергеу жүзеге асырылатын істер бойынша анықтау
органдарының қызметі. Алдын ала тергеуді жүзеге асыру қажет
болатын қылмыстың белгілері болған кезде анықтау органы сотқа
дейінгі тергеуді бастауға және қылмыстың іздерін анықтау және
бекіту бойынша шұғыл тергеу әрекеттерін жүргізуге құқылы: қарау,
тінту, алу, куәландыру, күдіктілерді ұстау және жауап алу,
жәбірленушілер мен куәлардан жауап алу және басқа да тергеу
әрекеттері.
Анықталған қылмыстық құқық бұзушылық және сотқа дейінгі тергеп-
тексерудің басталғаны туралы анықтау органы прокурорға дереу
хабарлайды. Шұғыл тергеу әрекеттерін орындағаннан кейін, бірақ
сотқа дейінгі тергеу басталған күннен бастап бес тәуліктен
кешіктірмей анықтау органы тергеулігі туралы мәселелер болмаған
кезде бұл туралы прокурорға жиырма төрт сағат ішінде жазбаша
хабарлай отырып, істі осы органның тергеушісіне беруге міндетті.
Қалған жағдайларда қылмыстық іс тергеулігін анықтау үшін
прокурорға беріледі.
Істі тергеушіге бергеннен кейін анықтау органы ол бойынша тергеу,
жасырын тергеу әрекеттерін, сондай-ақ іздестіру шараларын тек
тергеушінің тапсырмасы бойынша жүргізе алады. Қылмыстық құқық
бұзушылық жасаған адамды анықтау мүмкін болмаған істі тергеушіге
берген жағдайда, анықтау органы тергеушіге нәтижелері туралы
хабарлай отырып, қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды
анықтау үшін іздестіру шараларын қолдануға міндетті.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеру деректері жария етуге жатпайды.
Егер бұл тергеу мүдделеріне қайшы келмесе және басқа
адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзумен
байланысты болмаса, олар прокурордың рұқсатымен бұл мүмкін
деп танылатын көлемде ғана жариялылыққа берілуі мүмкін.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам
қорғаушыны, куәларды, жәбірленушіні, азаматтық талапкерді,
азаматтық жауапкерді немесе олардың өкілдерін, сарапшыны,
маманды, аудармашыны, куәгерлерді және тергеу әрекеттерін
жүргізу кезінде қатысып отырған басқа да адамдарды оның
рұқсатынсыз істе бар мәліметтерді жария етуге жол бермеу
туралы ескертеді, бұл туралы аталған адамдардан
жауапкершілік туралы ескертіле отырып, қолхат алынады.
Қылмыстық іс бойынша іс жүргізу кезінде қылмыстық
экономикалық құқық бұзушылық жасауға ықпал еткен мән-
жайларды анықтай отырып, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді
жүзеге асыратын адам тиісті мемлекеттік органдарға,
ұйымдарға немесе оларды басқару функцияларын атқаратын
адамдарға осы мән-жайларды немесе басқа да заң
бұзушылықтарды жою жөнінде шаралар қабылдау туралы
ұсыныс енгізуге құқылы. Ұсыныстар бір ай мерзімде қабылданған
шаралар туралы міндетті түрде хабардар етіле отырып, қаралуға
жатады.

Ұқсас жұмыстар

Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы процестік келісім

Көлеңкелі экономика және экономикалық қауіпсіздік

ПРОЦЕСТІК КЕЛІСІМ

Қазақстан Республикасының прокуратурасы

ЖАСЫРЫН ТЕРГЕУ ӘРЕКЕТТЕРІ ҰҒЫМЫ, ОЛАРДЫ ЖҮРГІЗУ НЕГІЗДЕРІ

ЖАСЫРЫН ТЕРГЕУ ӘРЕКЕТІ

Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық негіздері

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА ШАРТТАРЫ

Жекелеген қылмыстарды ашу және алдын алу ерекшеліктері

Қылмыстарды саралау және оның санаттары

Пәндер