Жоңғар басқыншылығына қарсы Отан соғысының басталуы

Жоңғар

басқыншылығына

қарсы Отан

соғысының

басталуы

Тәуке

хан

Қайып хан

Сұлтандардың

дербес билікке

ұмтылуы

Кіші

жүз

Ұлы

жүз

Орта

жүз

Әбілқайыр

Болат

Сәмеке

Күшік

Жолбарыс

XVIII ғасырдың

Басында Қазақстан

Аумағына қауіп

төндіргендер

-Еділ қалмақтары

-Жоңғарлар

-Башқұрттар

-Орал казактары

-Сібір казактары

Жоңғар

Мемлекетінің

құрылуы

1635 жылы

Батыр қонтайшы

құрды

1640 жылы

“Далалық

жарғы”

Әскери заңдар

жинағы

Әскери

қуаты

100 мыңға

жететін атты

әскер

Оқ-дәріні

Күкірт пен селитраның

қосындысынан

жасай алған

XVII ғ аяғында білтелі

мылтық

пайда болған

Зеңбірек

жасауды

швед тұтқыны

Иоган Густав Ренат үйреткен

Жоңғарлардың қазақ жеріне қызығу себептері:

-Сауда жолдарына бақылау орнату;

-Еділ қалмақтарымен байланыс орнату;

-Алым-салық төлейтін халық санын көбейту;

-Шұрайлы жерлер мен сауда-қолөнер орталықтарын басып алу;

-Жергілікті тұрғындарды тәуелділікте ұстау

Жоңғар хандығы ХVІІ ғасырдан бастап қазақтардың шұрайлы жайылымды жерлері мен Сыр бойындағы қалаларын жаулап алуды көздеді. Жоңғарлардың қазақ жеріне ең ірі жорығы 1723 жылы ерте көктемде басталды. Бұл оқиға тарихта«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама»деп аталады.

Осы жылғы жұттан күйзеліп шыққан халық ерте көктемде жуанның жіңішкеріп, жіңішкенің үзілертұсына қатар келген жаудың жойқын шабуылына тойтарыс бере алмады. Жұт кезінде ашыққан қазақтар қайыңның сөлін ішіп, жандарын сақтауға тырысты. Сондықтан тарихта осы кезең«Қайың сауған»деп те аталады.

Шапқыншылықтан қажыған халық көрші мемлекеттердің территориясына өтіп кетуге мәжбүр болды.

«Ақтабан шұбырындыға» ұшыраған қазақ халқының ауыр тағдырын Шәкәрім Құдайбердіұлы былайша сипаттады:

«Сырдан қалмақ қуған соң біздің елді,

Күні-түні шұбырып Шуға келді.

Табан тиіп жүре алмай, халі құрып,

Сұлап жатты айнала Саумал көлді.

Сонда Шақшақ Жәнібек сөз сөйлепті:

«Балалар! Осы жолды ұмытпа, - депті,

«Ақтабан шұбырынды» - мұның аты,

Құдай қосса, алармыз біз де кекті!». Шәкәрім Құдайбердіұлының деректері бойынша

Қазақтардың үштен екі бөлігі қырғынға ұшыраған.

Халықтың басына түскен ауыр кезде «Елім-ай» зарлы әні шықты. Бұл ән шапқыншылықтың қазақ жеріне әкелген қайғылы жағдайын толық сипаттайды.