Пьер Бурдьенің әлеуметтік кеңістігі

Презентация қосу

Пьер Бурдьенің
әлеуметтік кеңістігі.

Жұмағали Дамира
ДЗК-201
Бурдье Пьер (1930) - франция әлеуметтанушысы. Париждегі
Жоғары әлеуметтік ғылыми зерттеу мектебінің басшысы. Негізгі
еңбектері мәдениет, білім, өнер, социолингвистика және
әлеуметтану ғылымның эпистемология- сының жалпы
проблемаларына арналған. Бурдьенің әлеуметтік көзқарастарының
құрылуына К.Маркс және М.Вебер әсер етті. Бурдьенің әлеуметтік
теориясының негізгі түсініктері: алаң, habitus, "жәбір нышаны",
"білімсіз". Қоғам Бурдье бойынша әр түрлі алаңдарда құрылған
қарым-қатынас жиынтығы. Олардың әр қайсысының өзіндік
спицификалық билік түрлері бар. Habitus - бұл құрылымдық
әлеуметтік қарым-қатынас, интеграцияның схемалық жиынтығы,
әртүрлі алаңдардың интериоризациясы, көп мерзімді топтық және
индивидуалдық жүйелерді орнату. "Жәбір нышаны" - маңызды билік
функциясы. Шығармашылық жолының бастапқы кезеңінде
Марксизмнің ықпалына түскенімен, кейінгі зерттеулерде оны өткір
сынға алды. Ол негізінен ғьшымда әлеуметтік кеңістік құрылымы
жайлы зерттеген. 1975 ж. ол жан-жақты халықаралық ғылыми
байланыстар мен бағдарламалары бар аса ірі Еуропа әлеуметтану
орталығын басқарды. Сол жылы Бурдье "Әлеуметтік ғылымдағы
ғалымдардың еңбектері" ("Actes de la reherch en sciences") атты
журналды үйымдастырып шығарды. Бүл журнал сол уақытта
Францияның әлеуметтік журналдарының арасында ең беделдісі
саналды. Ол өзінің еңбек жолының әр кезеңінде әлеуметтік қайта
құруды, білім жүйесін, мемлекетті, билік пен саясатты, әдебиетті,
масс-медианы және әлеуметтік ғылымдарды зерттеді. Оның негізгі
з
р а нцу тапқы
ағ ы ф ң ба с
лд ард олыны на
60 -жы лық ж қ палы ө ткі р
д ь е– м а ш ы
м н ің ы де оны а
р р з н
П.Бу . Шыға маркси еулерін амасы ру
ы лы ндегі з е ртт р ымд ан ды
ой ш ңі гі ж ы м д
кезе н, кейін рдье тұ құрылы . Бұл да
ні м е
ы . Б у
ә с е р
а л ады нция
е а
түск нға алд қпалды ан байқ ғы Фр ви-
сы
л ы м ы н болғ 60-жыл ні К.Ле да
р а м ке н
неғұ арапын ық ағы ы, өйт арқасы андыру
т
о ф иял ы болд рының ылымд гілі
ос лд та ұр л
фил а ықпа жұмыс дағы қ нда бе лды.
ас с т ың а нын р арасы е айна
о с с г
Стр огия ны лымда ір пән
р о п ол т ік ғы д е н-б
ант леумет ған бі р
ә б ол
Бурдьенің пікірінше, әлеуметтану бір адамның
бойында биологиялық жеке тұлға және әлеуметтік агент
қасиеттерін сиғызатынын ескере отырып, зерттеуге
тиісті. Олар кез-келген де немесе зат сияқты белгілі бір
кеңістікте нақты бір орынды иеленеді. Орын немесе foros
– агенттің белгілі орнына байланысты айқындалады.
Оның алатын орны жазықтық, көлем, кеңістік болуы
мүмкін. Алайда физикалық кеңістік оның бөліктерін
құрайтын сыртқы жақтары арқылы айқындалса, сол
сияқты әлеуметтік кеңістік ұстанымдардың өзара бірін-
бірі жоққа шығару шектері арқылы анықталады. Бұл
әлеуметтік ұстанымдардың қатар орналасуының
құрылымын түзеді. Әлеуметтік агенттер, сондай-ақ
агенттер меншіктеген заттар әлеуметтік кеңістіктегі
белгілі бір орынға орналасқан, олардың сипатталуы да
өзге орындағаны реалитивті қатынасына және бұл
орындағаның өзгемен алшақтағына байланысты
анықталады.
Әлеуметтік кеңістік құрылымы жайлы зерттеген Пьер
Бурдьенің Париждің кеңістігі жайлы ой-пікірі қызықты
болып табылады. Бурдьенің айтуынша, Париж кеңістігі
орталық, шеткері, қала маңы тұрғындарының кеңістік
тұрғын жай бөлінісімен көзге түсетіндігімен қатар, тағы
бір айрықша айқын оппозиция ретінде қарама-қарсы
ұстанымдар – «оң жағалау» мен «сол жағалаудың»
қарама-қайшылығын білеміз.
Әлеуметтік кеңістік – абстрактілі кеңістік. Ол көптеген
кеңістік асты немесе экономикалық, интеллектуалдық
және басқа өрістердің ұштасуынан құрылған, өз
құрылымымен капиталдың жекелеген түрлерінің бөлісіне
тәуелді. Нәтижесінде, Пьер Бурдьенің пікірінше, габитус
(habitus) өмір сүру ортасын әлеуметтік пайдалану
арқылы, өмір сүру кеңістігін қалыптастырады.
П.Бурдье
практикалық мән
кітабында
«теоретикалық ақылға
сын» және «құрылым,
габитус, практика»
мәселелеріне
тоқталады.
Объективизм
әлеуметтік ортаны
қимыл әрекетке
қатысты бір көзқарасты
ұстанған бақылаушыға
ұсынылатын спектакль
ретінде түсіндіреді.
Оған деген өзінің
қарым-қатынасының
принциптерін
тақырыпқа енгізе
отырып, бұл бақылаушы
өзін-өзі оның бірден-бір
тағдыры мағлұмат алу,
Бурдье — Еуропалық әлеуметтанушылар орталығын
құрушы. Ол 1981 жылы Француз академиясының мүшесі
болып сайланды, кейінгі жылдары құрметті меңгерушісі
қызметін атқарды.
Француз зерттеушісі Пьер Ансар П.Бурдье
көзқарастарын «генетикалық структурализм» деп атады.
Пьер Бурдьенiң әлеуметтанулық iлiмiнiң негiзгi ұғымдары:
«кеңістік», «алаң», «символдық зорлық», «бiлiмсiздiк»,
«габитус». Қоғам — өзiндiк билiкке тән әртүрлi
алаңдардан тұратын қарым-қатынастар жиынтығы деп
анықтады.
Белгілі структуралист К.Леви-Стросс зерттеулерді
«құрылымдық элементтерден олардың арасындағы
қарым-қатынастарға қарай» бұрса, Бурдье
құрылымдықтағы қарым-қатынастардың жүйе
элементтерінен басым болу принципіне назар аударды,
оны «габитус» деген ұғыммен белгіледі. Бiр жұмыс
аумағының екiншiге сiңiсуi мүмкiн емес. Ал «habitas»
деген бөлiмi — ортақ құрылымы бар әлеуметтiк қатынас.
Ол қабылдаудың, пайымдаудың және мiнез-құлықтың
негiзiнде әлеуметтiк-мәдени ережелердi тудырып, әр
Пьер Бурдье өзінің ғылыми пайымдауларында
белсенді пайдаланған осы «габитус» терминін әлеуметтік
ой тарихында Гегель, Дюркгейм, Вебер пайдаланған. Бұл
терминді Фома Аквинат еңбектерінде де кездестіруге
болады. Ол «габитус» деп христиан дініндегі дүние
туралы адамның біртұтас ойын қалыптастыру процесін
көрсеткен. «Габитусқа» әртүрлі анықтама беруге болады.
Мысалы, габитус —
• диспозициялар жиынтығы;
• ойды, пайымдауды, іс-әрекетті, қимылды өндірудің
анықталмайтын әдісі;
• тарих өнімі ретінде жеке және ұжымдық тәжірибелерді
тудырушы фактор.
«Габитус» терминін қолданғандар арасында Марсель
Мосс бар. Ал «габитустағы» «икемділік», «қабілет» туралы
алғаш рет ескерткен Аристотель болатын. Осы сарында
П.Бурдье өзінің «Мұрагерлер» деген еңбегінде
университеттік білім мен бай әрі жағдайы орнықты
топтардың габитусы арасында байланыс туралы жазды.
Пьер Бурдье конструктивизм ретінде социогенезді
мойындауды түсінеді. Оған, бір жағынан, қабылдау,
ойлау, мінез-құлық, ал екінші жағынан, әлеуметтік
құрылымдар соның ішінде, таптар, әлеуметтік топтар
П.Бурдье бойынша, кез келген әлеуметтік ғылымда,
мысалы -антропология, әлеуметтану, тарихта — екі
келіспеуші бағыт бар: объективизм және субъективизм
немесе физикализм және психологизм. Біріншісінде -
Э.Дюркгеймнің талаптары бойынша, әлеуметтік
фактілерді заттар түрінде қарастыру қажет, екіншісі
қоғамдық ғылымдар рөлін әлеуметтік субъектілердің
«пікір бағалауына» теңестіреді. Бурдье «екі позиция аса
айқын және өзара келіспеушілік түрінде тәжірибе
жүзінде сирек кездеседі» деген пікірде болды.
Пьер Бурдье қарама-қайшылықты жойып,
объективизм мен субъективизм арасындағы
диалектикалық байланысты дәлелдеуге талпыныс
жасады. Шынында да, оның дәлелі бойынша, объективті
құрылымдар субъективті қөзқарастар негізін құрса,
субъектілердің өзара әрекеттілігін реттесе, онда
субъективті қөзқарастар бірқалыпты жеке және
ұжымдық қақтығыстарда белгілі бір рөл атқарады.
Егер субъективизм әлеуметтік құрылымды жеке
тұлғалардың өзара әрекеттілігіне теңестірсе, онда
Бурдье бойынша, Маркстің негізгі теориялық қателігі —
біртекті шарттардың негізінде гипотетикалық топтарды
нақты ретінде қабылдап, адамдарды белгілі бір топтар —
таптарға біріктіргенінде еді. Маркс іліміне сәйкес таптар
саяси жүйе құрады және егер процесті теориямен
негіздесе, ол сәтті түрде жүзеге асады. Бурдье «таптар
осылайша құрылуы қажет» деп санайды. Демек, әлеуметтік
болмысты қабылдау және құрастырудың инвариантты
нысандарын іздеу барысында төмендегілер анықталды: 1)
құрастыру құрылымдық талаптарға тәуелді әрі бағынышты;
2) когнитивті құрылымдар әлеуметті өзінің әлеуметтік
тегіне қатысты құрайды; 3) әлеуметтік болмысты
құрастыруға тек жеке тұлғалар емес, субъектілер тобы да
қатысады.
Ғалымның пікіріне сәйкес, үлгілердің топтасуы —
әлеуметтік шарттарға объективті түрде байланысты
болады: жеке талғам мен мүдделерге байланысты
субъектілер әртүрлі атрибуттарды, киім үлгілерін, сусын,
тамақ, спорт түрі, достарды таңдау жолымен жүзеге
асырады. Демек, Бурдьенің топшылауынша, субъектілер
әлеуметтік кеңістіктің әртүрлі кеңістіктерінде мәртебе
сәйкестілігін іздейді. Осылайша, П.Бурдье әлеуметтік
болмыс келбеті қос құрылымдылық нәтижесінде пайда
болады, объективті деңгейде ол субъектілер мен
Пьер Бурдье іліміне сәйкес, әлеуметтік кеңістік
құрылымы үш түрлі капиталдан тұрады. Олар:
«экономикалық капитал», «мәдени капитал», «әлеуметтік
капитал». Бурдье «әлеуметтік кеңістік» ұғымы
«объективизм мен субъективизмді, структурализм мен
конструктивизмді сыңаржақтылықтан құтқарады» деген
тұжырым жасайды.
«Әлеуметтік кеңістік бір мезгілде кеңістіктік құрылымдар
объективтілігіне де және осы объективтіленген
құрылымдардың ішкі тұтастығының нәтижесі болып
табылатын субъективті құрылымдарға тән», -дейді
Бурдье. Сонымен «әлеуметтік кеңістік» мұрагерлікке
қалған немесе қол жеткізген, таптық жағдайын
анықтайтын негізгі принцип; мәдени капиталға ағарту
капиталы жатады. Мәдени игіліктер, әлеуметтік
капиталдар белгілі бір әлеуметтік стратегиялар жүзеге
асатын әлеуметтік қарым-қатынастар жиынтығы.
Осылардың барлығы символдық капиталға айналып,
қоғамда белгілі бір ықпал, билік, құрмет қалыптастыруы
мүмкін.
«Ал структурализм мен конструктивизмге келсек,
структурализм арқылы… адамның санасынан тыс құрылым
бар екенін білеміз. Конструктивизм арқылы қабылдау,
ойлау және іс-әрекетті пайымдау, үлгілердің әлеуметтік
генезисін және олардың мен габитус деп атап айырғанның
құрамдас бөліктері және бір жағынан әлеуметтік
құрылымдар бар екенін көрсетемін», — деп жазады
Бурдье.
«Объективизм/субъективизм» дилеммасын
пайдаланбас үшін П.Бурдье «тәжірибе» ұғымын
қолданады. «Осы ұғым — құрылым мен әрекет арасындағы
диалектикалық өзара байланысты көрсетеді» дейді.
«Тәжірибе» — объективті емес, жеке ерік өнімі де емес.
Құрылым және адамның оны құрастыруға қызығушылығын
Бурдье «конструктивті структурализм», «структуралистік
конструктивизм» немесе «генетикалық структурализм»
деп атады. Объективті құрылымдарды, яғни әртүрлі
алаңдардың құрылымын талдау — әлеуметтік
құрылымдардың ішкі құрылымдарының белгілі бір
дәрежеде өнімі болып табылатын биологиялық
индивидтердің ділдік құрылымдарының шығу тегін
талдаудың бөлінбес бөлігі. Әлеуметтік кеңістік пен сонда
орналасқан топтар — тарихи күрес өнімі. Әлеуметтік
Назарларыңы
зға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Мәдениеттің белгілер әлемі типологиясы

XPATH өрнектерінің негізгі түсініктері мен принциптері

Дарындылықтың диагностикасы

Қолданылған ақпарат көздері

Сәнгерлердің мамандануы

Ойын материалдарының түрлері

Мәдениет тілі

Мамандықты дұрыс таңдау - баянды болашақтың бастауы

ЭЛИТАЛЫҚ МӘДЕНИЕТ

Процессордың тактілік жиілігі кеңарна

Пәндер