Герберт Спенсердің әлеуметтік көзқарасының мәні

Герберт Спенсердің

әлеуметтік көзқарасының мәні

Орындаған: Романов Аман

Тексерген: Тусупова Гүлзира Нұркенқызы

Герберт Спенсер (1820-1903 ж. ж. ) - ағылшын философы, әлеуметтанушысы, психологы және инженер, әлеуметтанудың негізін қалаушынардың бірі, әлеуметтанудағы эволюционизмнің классигі.

1820 жылы Англияның Дерби деген шағын каласында мектеп мұғалімінің отбасында дүниеге келді. Спенсер өз өмірінің көп бөлігін тұрлі академиялык және ресми қызметтерден бас тарткан тәуелсіз ғалым және публицист ретінде өткізеді.

«Бастаудың негіздері» 1862 ж.

"Әлеуметтану зерттеу пәні ретінде"

1873 ж.

«Психология негіздері»

1870-1872 ж.

"Әлеуметтік статика" (1850)

Осы еңбегінде Г. Спенсер, қоғам организм іспетті немесе асқан органикалық агрегат сияқты деген басты тезисін негіздеді. Қоғам мен оны қоршаған сыртқы орта арасындағы қарым-қатынас энергияның реттеу принципі арқылы болады. Бұл занңдылық әр түрлі қоғамдар мен сол қоғамдарды кұрайтын жеке адамдардың арасында өмір сүру үшін болатын күрестерде көрінеді. Күрес әмбебап және қоғамдық эволюцияның негізгі козғаушы күші болып табылады.

О. Конт

К. Краузе

Л. Ахренс

Әлеуметтік организмдер биологиялық организмге ұқсас. Бұл ұксастық барлық мүмкін жағынан емес, тек олардың алты жағынан ғана ұқсастықты белгілейді. Бүкіл организмдер:

1) өседі, көлемі жағынан ұлғаяды;

2) өзінің ішкі құрылымдары болады;

3) өсу деңгейіне сәйкес бұл құрылымдар күрделенеді;

4) құғылымның күрделенуі органдар функцияларының жіктелуінің күшеюімен қатар жүреді;

5) кұрылым мен функциялардың күрделенуі жекелеген бөлімдер арасындағы өзара әрекетпен дамуына соқтырады;

6) жекелеген бөлімдер (органдар) тіптен тұтастықтың өмірінің берекесі кеткен жағдайдың өзінде де белгілі бір уакытқа дейін өмір сүре алады.

Қоғамды толығымен биологиялық, организмге ұқсастыру қате болған болар еді, өйткені олардың принциптік тұрғыдан өзгешеліктері бар, ол кем дегенде үш мәселеде көрінеді:

1) биологиялық организм - бұл нақты тұтастык,, оның бүкіл органдары тығыз байланысқан. Қоғам - дискреттік тұтастық, оның тірі құрылымдары мен элементтері бір-бірінен азды-көпті еркін және уакыт пен кеңістікте бытыраңқы орналасқан;

2) ойлау және сезім функциялары биоорганизмің, белгілі бір бөлімінде ғана шоғырланған, ал қоғамда ойлау мен көніл-күй (эмоция) барлық кұрылымдар мен элементтерге тән;

3) биологиялық организмде элементтер тұтастық үшін өмір сүреді, ал қоғамда бұл жағдай керісінше болады. Адамдар қоғамға қызмет етпей, керісінше қоғам адамдарға қызмет етеді.

Спенсердің ойынша, әлеуметтік организм үш негізгі органдар (институттар) жүйесіне бөлінеді:

Сүйемелдеуші жүйе.

Бөлуші жүйе.

Реттеуші жүйе.

Бұл организмді қоректендіріп, оның дамуын қамтамасыз ететін болса, қоғам да оның дамуына кажетті өнімдерді шығаратын өндіріс бөлімдерінен кұралады

Еңбек бөлінісінің негізінде қалыптасқан әлеуметтік организмнің әртүрлі бөлімдерінің, байланысын қамтамсыз етеді

Қоғамның кұрамды бөлімдерін біртұтас орталыққа бағындырып, мемлекет тарапынан оның дамуын реттеп отырады

Ғылымға қазіргі мағынасындағы "эволюция" терминін енгізгеннен басқа Спенсер жалпы ғылыми әлеуметтану парадигмасының қалыптасуына қандай жаңалықтар енгізді?

Біріншіден, Спенсер қоғамдық күбыныстарды талдауда эволюциялық әдіс қолданды.

Екіншіден, ол эволюция идеясының жануарлар-өсімдіқтер әлемі мен қоғамға ғана емес, сонымен бірге органикалық емес табиғатқа да қолданылатынын көрсетті - Бұл идея геологияда жақсы дамыды.

Ал үшіншіден, эволюциялық әдіске сүйене отырып, Спенсер Еуропада жаңа заманнан бері қалыптасқан прогресс өлшемдері жөніндегі түсінікті қайта қарастырып, әлеуметтанудың ғана емес, сондай-ақ жүйелі талдаудың калыптасуына да маңызды рөл аткарған прогресс-эволюцияның өзіндік тұжырымдамасын жасады.