Ядролық мембрана

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министрлігі
Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Клетка тірі
организмдердің негізгі
құрылымдық және
функционалдық бірлігі
Дайындаған: Оспанкулова Э.Б.
Тексерген: Ануарова Л.Е.
Өмірдің негізгі бірліктері

• Барлық организмдер жасушалардан тұрады

• Жасуша – тіршіліктің құрылымдық және
функционалдық өлшем бірлігі
• Жасушаның құрылымы функциясымен
байланысты
10 m
Адамның бойы
1m
Кейбір жүйке

Құралсыз көз
және
бұлшықет
жасушаларын
0.1 m ың ұзындығы
Тауық
жұмыртқасы
1 cm

Бақа
жұмыртқасы
1 mm

Жарық микроскобы
100 µm
Көптеген өсімдік
пен жануар
жасушалары
10 µm

Электронды микроскоп
Ядро
Көптеген бактериялар
Митохондрия
1 µm

Ең кішкентай бактериялар
100 nm
Вируста

Рибосомалар
10 nm
Белоктар
Майлар
1 nm
Кішкентай
молекулалар

0.1 nm Атомдар
Эукариотты жасушаларда олардың
функцияларын бөлетін ішкі мембраналар болады
• Әр ағзаның негізгі құрылымдық және
функционалдық бірлігі-жасушалардың екі
түрінің бірі: прокариотты немесе эукариотты
• Тек Бактериялар мен Археялар домені
прокариотты жасушалардан тұрады
• Протистер, саңырауқұлақтар, жануарлар
мен өсімдіктердің барлығы эукариотты
жасушалардан тұрады

Copyright © 2008 Pearson Education, Inc., publishing as Pearson Benjamin Cummings
Прокариотты және эукариотты жасушаларды
салыстыру
• Барлық жасушалардың негізгі ерекшеліктері:
– Плазмалық мембрана

– Цитозол деп аталатын жартылай сұйық зат

– Хромосомалар (гендерді тасымалдайды)

– Рибосомалар (белоктарды түзеді)

Copyright © 2008 Pearson Education, Inc., publishing as Pearson Benjamin Cummings
• Прокариотты жасушаның ерекшеліктері
– Ядросы жоқ

– ДНҚ-ның орналасқан орны нуклеоид деп
аталады
– Мембранамен қоршалған органоидтар жоқ

– Цитоплазма плазма мембранасымен
шектеледі

Copyright © 2008 Pearson Education, Inc., publishing as Pearson Benjamin Cummings
Пили

Нуклеоид

Рибосомалар

Плазмалық мембрана

Бактериялық Жасуша
хромосома қабырғасы
Капсула
0.5 µm
(a) Таяқша Флагелла (b) Bacillus
тәрізді (талшық) coagulans
бактерия бактериясы
арқылы жұқа
кесінді(TEM)
• Эукариотты жасушаның ерекшеліктері
– ДНҚ ядролық мембранамен шектелген
ядрода орналасады
– Мембранамен шектелген органоидтар

– Цитоплазма плазмалық мембрана мен ядро
арасындағы аймақта орналасады

Эукариотты жасушалар прокариоттық
жасушаларға қарағанда, әдетте, әлдеқайда
үлкен
• Плазмалық мембрана жасуша ішіне
қажетті оттегі мен қоректік заттардың және
қалдықтардың жасуша сыртына
тасымалдауын қамтамасыз ететін
селективті тосқауыл
• Биологиялық мембрананың жалпы
құрылымы-фосфолипидтердің қос қабаты
(a) Плазмалық
Жасуша сырты мембрана (ТЕМ)

Жасуша
іші 0.1 µm
Бүйірлік көмірсулар тізбегі

Гидрофильді
аймақ

Гидрофобты
аймақ

Гидрофильді
Фосфолипид Белоктар
аймақ
(b) Плазмалық мембрананың құрылымы
Эукариотты жасушаның панорамалық көрінісі

• Эукариотты жасушада жасушаны
органеллаларға бөлетін ішкі мембраналар
болады
• Өсімдіктер мен жануарлар жасушаларында
көбінесе бірдей органеллалар болады
Ядролық
мембрана
ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ РЕТИКУЛУМ (ЭР)
Ядрошық ЯДРО
Кедір –бұдыр Тегіс ЭР
Флагелла ЭР Хроматин
(Талшық)

Центросома
Плазмалық
мембрана

ЦИТОСКЕЛЕТ:
Микрофиламенттер
Аралық
филаменттер
Микротүтікшелер
Рибосомалар

Микровилли

Гольджи
Пероксисома аппараты

Митохондрия
Лизосома
Ядролық мембрана Кедір-бұдыр
эндоплазмалық ретикулум
ЯДРО Ядрошық
Хроматин
Тегіс эндоплазмалық
ретикулум
Рибосомалар

Орталық вакуоль
Гольджи
аппараты
Микрофила-
менттер
Аралық
филаменттер ЦИТО-
СКЕЛЕТ
Микротүтікше
лер

Митохондрия
Пероксисома
Хлоропласт
Плазмалық
мембрана
Жасуша
қабырғасы Плазмодесмата
Көрші жасушаның
қабырғасы
Эукариотты жасушаның генетикалық
нұсқаулары ядрода орналасады және
рибосомалар арқылы жүзеге асырылады

• Эукариотты жасушаның ДНҚ-сының көп
бөлігі ядрода болады
• Рибосомалар ДНҚ-дағы ақпаратты
қолданып белок түзеді
Ядро: Ақпараттық Орталық

• Ядро жасуша гендерінің көп бөлігін қамтиды
және әдетте ең көрнекті органелла болып
табылады
• Ядролық мембрана ядроны қоршап, оны
цитоплазмадан бөледі
• Ядролық мебрана екі қабатты; әр бір қабат
липид қос қабатынан тұрады

Copyright © 2008 Pearson Education, Inc., publishing as Pearson Benjamin Cummings
Ядро
1 µm Ядрошық
Хроматин
Ядролық
мембрана:
Ішкі мембрана
Сыртқы мембрана

Ядролық
саңылау

Саңылау
кешені

Кедір-бұдыр
Ядролық ЭР
мембрана беті
Рибосома 1 µm

0.25 µm

Ядролық мембрана
жақыннан көрінісі

Саңылаулар кешені (TEM) Ядролық ламина(TEM)
• Саңылаулар молекулалардың ядродан кіруі
мен шығуын реттейді
• Ядро пішінін ақуыздан тұратын ядролық
ламина белгілейді
• Ядрода ДНҚ мен ақуыздар хроматин деп
аталатын генетикалық материалды түзеді
• Хроматин конденсацияланып, дискретті
хромосомалар түзеді
• Ядрошық ядро ішінде орналасып
рибосомалық РНҚ (рРНҚ) синтезінің орны
болып табылады
Рибосомалар: Ақуыз Зауыттары

• Рибосомалар - рибосомалық РНҚ мен
ақуыздан тұратын бөлшектер
• Рибосомалар ақуыз синтезін екі жерде
жүзеге асырады:
– Цитозолда (еркін рибосомалар)

– Эндоплазмалық ретикулумның немесе
ядролық мембрананың сыртқы жағында
(байланысқан рибосомалар)
Цитозол
Эндоплазмалық ретикулум
(ЭР)

Еркін рибосомалар

Байланысқан
рибосомалар

Үлкен
бірлік

Кіші
0.5 µm бірлік
ЭР және рибосомаларды
көрсететін TEM Рибосома суреті
Эндомембраналық жүйе ақуыз трафигін
реттеп, жасушада зат алмасу қызметін
атқарады
• Эндомембраналық жүйенің компоненттері:
– Ядролық мембрана
– Эндоплазмалық ретикулум
– Гольджи аппараты
– Лизосомалар
– Вакуольдер
– Плазмалық мембрана
Бұл компоненттер үздіксіз немесе
везикулалармен (көпіршік) тасымалдау
арқылы қосылады
Эндоплазмалық Ретикулум: Биосинтетикалық
Зауыт
• Эндоплазмалық ретикулум (ЭР) көптеген
эукариот жасушаларында жалпы
мембрананың жартысынан көбін құрайды
• ЭР мембранасы ядролық мембрананың
жалғасы болып табылады
• ЭР-ның екі нақты аймағы бар :
– Рибосомалары жоқ тегіс ЭР

– Сыртында рибосомалары бар кедір-бұдыр
ЭР
Тегіс ЭР

Кедір-бұдыр ЭР Ядро
мембранасы

ЭР кеңістігі
Цистерна
Рибосомалар Өтпелі ЭР
Тасымалдаушы 200 nm
Тегіс ЭР көпіршік Кедір-бұдыр ЭР
Тегіс ЭР функциялары

• Тегіс ЭР
– Липидтерді синтездейді

– Көмірсулардың метаболизмі

– Улы заттарды уытсыздандырады

– Кальцийді қорға жинайды

Copyright © 2008 Pearson Education, Inc., publishing as Pearson Benjamin Cummings
Кедір-бұдыр ЭР функциялары

• Кедір-бұдыр ЭР
– Байланысқан рибосомалар
гликопротеиндерді (көмірсулармен
ковалентті байланысқан белоктар)
синтездейді
– Мембранамен қоршалған ақуыздардың
тасымалдаушы көпіршіктерід таратады
– Жасуша мембранасын синтездейді
Гольджи аппараты: жеткізу және қабылдау
орталығы
• Гольджи аппараты цистерналар деп
аталатын жалпақ мембраналы
қапшықтардан тұрады
• Гольджи аппаратының функциялары :
– ЭР-ның өнімдерін өзгертеді

– Белгілі бір макромолекулаларды
синтездейді
– Тасымалданатын заттарды тасымалдау
көпіршіктеріне сұрыптап, орайды
Цис беті
(Гольджи
аппаратының 0.1 µm
"қабылдау" жағы) Цистерналар

Транс беті
(Гольджи аппаратының Гольджи аппаратының TEM-і
" жеткізу" жағы)
Лизосомалар: Қорыту Бөліктері

• Лизосома - макромолекулаларды қорыта
алатын гидролитикалық ферменттері бар
мембраналы көпіршік
• Лизосомалық ферменттер белоктарды,
майларды, полисахаридтерді және нуклеин
қышқылдарын гидролиздей алады
Вакуольдер: Техникалық Қызмет Көрсетуге
Арналған Әртүрлі Бөліктер
• Өсімдік немесе саңырауқұлақ жасушасында
бір немесе бірнеше вакуоль болуы мүмкін
• Ас қорыту вакуольдері фагоцитоз
нәтижесінде пайда болады
• Жиырылғыш вакуольдер көптеген тұщы
суд протисттерінде кездесіп, жасушадан
артық суды сыртқа шығарады
• Орталық вакуольдер көптеген жетілген
өсімдік жасушаларында кездесіп,
органикалық қосылыстар мен суға толы
болады
Орталық вакуоль

Цитозол

Ядро Орталық
вакуоль

Жасуша
қабырғасы
Хлоропласт

5 µm
Митохондриялар мен хлоропласттар
энергияны бір түрден екінші түрге өзгертеді
• Митохондриялар - жасушалық тыныс алу
орындары, нәтижесінде АТФ түзеледі
• Өсімдіктер мен балдырларда кездесетін
хлоропласттар фотосинтез орындары
болып табылады
• Пероксисомалар - тотықтырғыш
органеллалар
• Митохондрия және хлоропластар
– Эндомембраналық жүйеге кірмейді

– Қос мембранасы бар

– Еркін рибосомалар синтездейтін белоктары
бар
– Құрамында өзіндік ДНҚ-сы бар
Митохондрия: Химиялық Энергияны Түрлендіру
• Митохондрия барлық эукариотты
жасушаларында болады
• Олардың тегіс сыртқы мембранасы және
кристаларға бүктелген ішкі мембранасы бар
• Ішкі мембрана екі бөлім құрайды: мембрана
аралық кеңістік және митохондриялық
матрикс
• Жасушалық тыныс алудың кейбір
метаболикалық сатылары митохондриялық
матриксте катализденеді
• Кристалар АТФ синтездейтін ферменттер
орналасатын беткі аймақты ұлғайтады
Мембранааралық кеңістік
Сыртқы
мембрана

Митохондрия
лық
матрикстегі
еркін
рибосомалар Ішкі
мембрана
Криста
Mатрикс

0.1 µm
Хлоропласттар: жарық энергиясын сіңіреді

• Хлоропласт - пластидтер деп аталатын
органеллалар отбасының мүшесі
• Хлоропласттарда жасыл пигмент
хлорофилл, сонымен қатар фотосинтез
процесіне қатысатын ферменттер мен басқа
молекулалар бар
• Хлоропласттар өсімдіктердің жапырақтары
мен басқа да жасыл мүшелерінде, сондай-
ақ балдырларда кездеседі
• Chloroplast structure includes:
– Thylakoids, membranous sacs, stacked to
form a granum
– Stroma, the internal fluid

Copyright © 2008 Pearson Education, Inc., publishing as Pearson Benjamin Cummings
Рибосомалар
Строма
Ішкі және
сыртқы
мембраналар
Грана

1 µm
Тилакоид
Пероксисомалар: Тотығу

• Пероксисомалар - бұл бір қабықпен
шектелген арнайы метаболикалық бөлімдер
• Пероксисомалар сутегі асқын тотығын түзіп,
оны суға айналдырады
• Оттегі әр түрлі молекулаларды ыдырату
үшін қолданылады
Хлоропласт
Пероксисома
Митохондрия

1 µm
Центросомалар және центриолалар

• Көптеген жасушаларда микротүтікшелер
ядро маңындағы центросомадан өсіп
шығады
• Центросома - бұл «микротүтікшелерді түзу
орталығы»
• Жануарлардың жасушаларында центросома
екі центриольден тұрады, олардың
әрқайсысында сақинада орналасқан тоғыз
микротүтікше триплеттері бар
Центросома

Микротүтікше

Центриольдер
0.25 µm

Бір центриольдің Микро- Екінші центриольдің
ұзынынан қимасы түтікшелер көлденең қимасы
Қолданылған әдебіиеттер тізімі:

• Campbell's Biology, 8th Edition, Neil Campbell and Jane
Reece, 2008, Pearson
• https://course-notes.org/biology/slides/campbells_biology_
8th_edition

Ұқсас жұмыстар

Ядроның құрылысы мен қызметі

Жасуша органоидтары Ядро Ядролық мембрана

Биологиялық мембраналар. Иондық каналдар. Электрогенез механизімі

Прокариоттар мен эукариоттардың генетикалық ақпаратының құрылысының ерекшелігі

Қосмембраналы органоидтар

«Жасуша органоидтары»

Биологиялық мембраналардың қызметі

Саңырауқұлақтардың митохондриялық геномы

Жасушаның тұқым қуалайтын аппараты (ПЛ)

НЕЙРОН ҚЫЗМЕТІ. СИНАПСТАРДАН ҚОЗУДЫҢ ӨТУІ

Пәндер