Саңырауқұлақ гифасы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министрлігі
Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Докторанттың өзіндік жұмысы #3

Саңырауқұлақтар бөлімі

Дайындаған: Оспанкулова Э.Б.
Тексерген: Ануарова Л.Е.
Күшті Саңырауқұлақтар

• Саңырауқұлақтар түрлері көп және кең таралған.
• Олар құрлықтағы экожүйелердің көпшілігі үшін
маңызды, өйткені олар органикалық заттарды
ыдыратады және өмірлік маңызды қоректік заттарды
қайта өңдейді.
• Саңырауқұлақтар - гетеротрофтар және қоректік
заттарды өз денесінің сыртынан сіңіреді.
• Саңырауқұлақтар ферменттерді қолдана отырып, әр
түрлі күрделі молекулаларды ұсақ органикалық
қосылыстарға ыдыратады.
• Бұл ферменттердің әмбебаптығы
саңырауқұлақтардың экологиялық жетістігіне ықпал
етеді.
• Дене құрылымы жағынан ең көп таралғандар -
көп жасушалы жіптер және жалғыз жасушалар
(ашытқы).
• Кейбір түрлері жіп тәрізді немесе ашытқы түрінде
өседі; қалғандарында екеуі де болады.
• Саңырауқұлақтардың тіршіліктері әртүрлі:
– Редуценттер (ыдыратушылар) /
сапрофиттер
– Паразиттер + -
– Мутуалистер + +
Саңырауқұлақтарды өсімдіктер және жануарлармен салыстыру

Ерекшеліктер Саңырауқұлақтар Өсімдіктер Жануарлар

Қоректенуі гетеротрофтар автотрофтар гетеротрофтар
Жасуша Бар Бар Жоқ
қабырғасы
Хитин Бар (жасуша Жоқ Бар
қабырғасында) (буынаяқтыларды
ң экзоқаңқасында)

Хлоропласт Жоқ Бар Жоқ
Қоректік заттар Гликоген Крахмал Гликоген
қор заты
Қозғалу қабілеті Жоқ Жоқ Бар
Тіршілік бойы өсу Бар Жоқ Бар

Спора түзу Бар Жоқ Бар
Саңырауқұлақ морфологиясы: гифалар

• Көп жасушалы саңырауқұлақтардың
морфологиясы олардың қоректік заттарды
сіңіру қабілетін арттырады.
• Саңырауқұлақтар мицелийден, сіңіруге
бейімделген тармақталған гифалардан
тұрады.
• Саңырауқұлақтардың көпшілігінде хитиннен
жасалған жасуша қабырғалары бар.
Көп жасушалы саңырауқұлақ:
Гифалар

Репродуктивті құрылым

Гифалар

Спора түзетін
құрылымдар

20 µm

Мицелий
• Септалы саңырауқұлақтар - кейбір
саңырауқұлақтарда органеллалардың
жасушалар арасында қозғалысына
мүмкіндік беретін саңылаулы жасушаларға,
септа арқылы бөлінген гифалары.
• Синцитийлы саңырауқұлақтарда септа
болмайды.
• Кейбір ерекше саңырауқұлақтарда
қожайынның ұлпасына енуге мүмкіндік
беретін гаустория деп аталатын арнайы
гифалар бар.
Гифаның екі түрі

Жасуша Жасуша
қабырғасы
Ядролар қабырғасы

Саңылау

Септа Ядролар

(a) Септалы гифа (b) Синцитийлы гифа
Микоризалы саңырауқұлақтардағы арнайы
гифалар + +
• Микоризалар + + бұл саңырауқұлақтар мен
өсімдік тамырлары арасындағы өзара тиімді
симбиотикалық байланыс.
• Эктомикоризалы саңырауқұлақтар
тамырдың сыртында гифалардан қабат түзіп,
тамыр қыртысының жасушалар арасы
кеңістікке еніп өседі.
• Арбускулярлы микориза (эндомикориза)
гифалары тамыр жасушаларының
қабырғалары арқылы таралады және тамыр
жасушалары мембранасына инвагинациясы
нәтижесінде пайда болған түтіктерге таралады
Саңырауқұлақ-тарда – арнайы гифалар

Гифа
Нематода 25 µm

(a) Гифалар
олжаны құртуға және өлтіруге
бейімделген
Өсімдік жасушасы
Саңырауқұлақ гифасы қабырғасы

Өсімдік
жасушасы
Өсімдік жасушасының
плазмалық
Гаустория мембранасы

Гаусторияның - өсімдік жасушасы қабырғасына енеді
(b)
++ немесе +-
Саңырауқұлақ споралары жынысты және
жыныссыз өмірлік циклдар арқылы түзіледі
• Саңырауқұлақтар жынысты немесе
жыныссыз жолмен көптеген споралар түзу
көбейеді.
• Саңырауқұлақ ядролары әдетте гаплоидты
болады.
• Жынысты көбею үшін әр түрлі көбею гифа
типтерінің қосылуын қажет етеді.
• Саңырауқұлақтарда көбею гифа типтері өз
ара коммуникация үшін феромондарды
(жыныстық сигнал молекулаларын)
пайдаланады
Саңырауқұлақтардың тіршілік циклі

Кілт
Гетерокарио
Гаплоидты (n)
тикалық
Гетерокариотикалық кезең
(әр түрлі ата-аналардан ПЛАЗМОГАМИЯ
қосылмаған ядролары) (цитоплазманың
Диплоидты (2n) қосылуы)
КАРИОГАМИЯ
Спора түзетін (ядролардың
құрылымдар қосылуы)
Зигота
ЖЫНЫСТЫ 2n
Споралар
Мицелий КӨБЕЮ
ЖЫНЫССЫЗ
КӨБЕЮ

МЕЙОЗ
ӨНУ
ӨНУ

Споралар
• Плазмогамия - бұл екі ата-аналық гифалардың
қосылып мицелийді құру.
• Саңырауқұлақтардың көпшілігінде ата-аналық
гаплоидты ядролары бірден қосылмайлы; олар
гифада қатар өмір сүреді, бұл мицелий
гетерокарионды деп аталады
• Кейбір саңырауқұлақтарда гаплоидты ядролар
екіге дейін жасушада жұптасады; мұндай мицелий
дикариотикалық болып.
• Кариогамия барысында гаплоидты ядролар бірігіп
диплоидты жасуша пайда болады: n + n = 2n.
• Кариогамия, ядролардың қосылуы бір неше
сағат немесе ғасырлар өткеннен кейін
болады.
• Диплоидты фаза ұзаққа созылмай
гаплоидты споралар түзетін мейозға
ұшырайды.
Жыныссыз көбею

• Көптеген саңырауқұлақтар жынысты жолмен
бірге жыныссыз жолмен де көбейеді.
• Зең саңырауқұлақтары митоз арқылы
гаплоидты споралар мен көзбен көрінетін
мицелий түзеді
• Жыныссыз жолмен көбейе алатын басқа
саңырауқұлақтарға - ылғалды ортада өмір
сүретін ашытқылар жатады.
• Ашытқы саңырауқұлақтар бүршіктену
арқылы көбейеді. Аналық жасушадан
кішкентай бүршік пайда болып үлкейеді.
Пенициллин: тағамды ыдырататын зең.
Зең митоз арқылы жыныссыз
түрде спора түзеді.

2.5 µm
Saccharomyces cerevisiae ашытқысы бүршіктену арқылы жыныссыз көбеюдің бірнеше сатысында.

10 µm

Аналық
жасуша

бүршік
Саңырауқұлақтар және олардың жақын туыстары

Жануарлар (және оларға
жақын протист
туыстары)
Бір жасушалы,

Опистоконттар
Талшықты Nucleariids
Арғы ата

Chytrids
Fungi

Other fungi
Саңырауқұлақтардың Алуан Гифа 25 µm
Түрлілігі
Хитридиялар (1,000 түр)

Зигомицеттер (1,000 түр)

Саңырауқұлақ гифасы
Гломеромицеттер (160 түр)

Аскомицеттер (65,000 түр)

Базидиомицеттер (30,000 түр)
Зигомицеттер

• Зигомицеттер өмір тарихының алуан
түрлілігін көрсетеді.
• Оларға тез өсетін зеңдер, паразиттер және
комменсальды симбиондар жатады.
• Зигомицеттердің атауы олардың жынысты
жолмен түзелетін зигоспорангия атынан
келеді.
• Зигоспорангийлер қолайсыз жағдайларға
(мұздату, кеуіп кету) өте төзімді.
Зигомицеттің тіршілік циклі Кілт
Rhizopus қара нан зеңі
гаплоид (n)
гетерекариотикалық (n + n)
диплоид (2n)

плазмогамия

Жұптасу Гаплоидты
түрі(+) Жұптасу ядролы
түрі(–) гаметогангий
100 µm
Жас зигоспорангий
Нан (гетерокариоткалық)
тілімде Жынысты
өсіп көбею
жатқан
Rhizopus
Таралу және Зигоспорангий
өну кариогамия
Спорангий
Споралар

Спорангий Диплоидты
ядро
Жыныссыз
мейоз
көбею
Таралу және
өну
50 µm Мицелий
Аскомицеттер

• Aскомицеттер тұщы, теңіз суларда және
құрлықта тіршілік етеді.
• Аскомицеттердің басты ерекшелігі жыныс
процесінің нәтижесінде түзілетін қалталарының
(аскаларының) болуы.

• Аскомицеттерді қалталы саңырауқұлақтар
деп атайды.
• Аскомицеттер мөлшері мен күрделілігі
бойынша алуан түрлі (бір жасушалы
ашытқылар, тыржынқұлақтар
(қозықұйрықтар))
Аскомицеттер - қалталы саңырауқұлақтар

Morchella esculenta,
Дәмді тыржынқұлақ

Tuber melanosporum, трюфель
• Аскомицеттерге өсімдік ауруларының
қоздырғыштары, редуценттер, симбионттар
жатады
• Аскомицеттер жыныссыз жолмен көбейіп,
конидия деп аталатын көптеген жыныссыз
споралар түзеді.
• Конидиялар спорангий ішінде пайда
болмайды; олар конидиофорлар деп
аталатын ерекше гифалардың ұштарында
жыныссыз жолмен түзіледі
• Нейроспора - бұл геномы жақсы зерттелген
модель организм.
Конидия;
Жұптасу
Гаплоидты спора Түрі (–) Кілт
(конидия) Гаплоид (n)
Дикариотикалық (n + n)
Таралу Диплоид (2n)
Өну Жұптасу
ЖЫНЫССЫЗ
Түрі(+)
КӨБЕЮ Гифа ПЛАЗМОГАМИЯ

Аскус
Конидиофора (дикариотикалық)

Мицелий Дикариотика
Мицелий лық гифа
Өну ЖЫНЫСТЫ
КАРИОГАМИЯ
Таралу
КӨБЕЮ
диплоидты ядро
Аска Сегіз (зигота)
Аскокарп лар аскспоралар

Төрт
гаплоидты
ядролар МЕЙОЗ

Нейроспораның тіршілік
айналымы, аскомицет
Базидиомицеттер

• Базидиомицеттер қалпақшалы
саңырауқұлақтар, селбесіп тіршілік етеді,
өсімдік паразиттеріде бар.
• Атауы тіршілік циклінің өтпелі диплоидты
кезеңі - базидий деп аталатын құрылымнан
келеді.
Dictyphora - жеуге
жарамды
саңырауқұлақ

Базидиомицеттер қалпақшалы саңырауқұлақтар

Puffball
саңырауқұлағы
спораларын
шашуда
Трутовик
Саңырауқұлақтар қоректік заттардың
айналымында, экологиялық өзара әрекеттесуде және
адамның күнделікті өмірінде маңызды рөл атқарады
• Саңырауқұлақтар басқа организмдермен
әртүрлі жолдармен әрекеттеседі.
• Саңырауқұлақтар ыдыратушылар. Тірі
және тірі емес әлем арасында химиялық
элементтердің айналымын қамтамасыз
етеді.
• Саңырауқұлақтар өсімдіктер, балдыр
цианобактерия және жануарлармен
селбесіп тіршілік етеді.
Саңырауқұлақтар Мен Өсімдіктердің
Мутуализмі + +
• Микоризалар ++ өсімдік тамырларында
симбиотикалық түрде тіршілік етеді және
табиғи экожүйелер мен ауыл
шаруашылығында өте маңызды.
• Өсімдіктерде жапырақтардың немесе
өсімдіктердің басқа бөліктерінің ішінде өмір
сүретін зиянсыз симбиотикалық эндофиттер
бар ++
• Эндофиттер шөпқоректі жануарларды
тежейтін және патогендерден қорғайтын
токсиндер шығарады.
Эндофиттердің ағаш өсімдікке пайдасы бар ма?

НӘТИЖЕ

Эндофит жоқ; патоген бар (Э – П+)
Эндофит те, патоген де бар (Э+П+)

30 15
Жапырақтардың

Жапырақтардың
20 10

зақымдануы (%)
10 5
өлімі(%)

0 0
Э–П+ Э+П+ Э–П+ Э+П+
Саңырауқұлақтар Мен Жануарлардың
Симбиозы
• Кейбір саңырауқұлақтар ас қорыту қызметін
жануарлармен бөліседі.
• Бұл саңырауқұлақтар сиырлардың және
басқа күйіс қайыратын сүтқоректілердің
ішектеріндегі өсімдік материалын ыдыратуға
көмектеседі.
• Құмырсқалар мен термиттердің көптеген
түрлері саңырауқұлақтардың ас қорыту
қабілетін оларды «фермаларда» өсіру
арқылы пайдаланады.
Саңырауқұлақ өсіретін жәндіктер : Жапырақ кескіш құмырсқалар өсімдік материалын қорек ретінде пайдалануы үшін саңырауқұлаққа тәуелді + +.
Қыналар

• Қыналар - фотосинтетикалық
микроорганизм мен саңырауқұлақ
арасындағы ++ симбиотикалық бірігу, онда
миллиондаған фотосинтетикалық
жасушалар саңырауқұлақ гифаларының
арасында орналасады.
• Қыналардың саңырауқұлақ компоненті
көбінесе аскомицет болып табылады.
• Балдырлар немесе цианобактериялар
қынаның беткі қабатының астындағы ішкі
қабатта орналасады.
Қыналардың көптүрлілігі + +

Қаспақ
тәрізді қына
Бұта тәрізді қына

Жапырақ
тәрізді
қына
Қынаның анатомиясы

Саңырауқұлақтың
аскокарпы
Соредия
Саңырауқұлақ
гифалары Балдыр
қабаты

Балдыр жасушасы
20 µm

Саңырауқұлақ гифасы
Қыналар ++
• Балдырлар көміртегі қосылыстарын,
цианобактериялар органикалық азотты, ал
саңырауқұлақтар өсу ортасын қамтамасыз етеді.
• Қынадағы саңырауқұлақтар жыныстық және
жыныссыз жолмен көбейе алады. Жыныссыз
көбею - бөлшектену немесе соредия
(балдырлармен кіріктірілген гифалардың шағын
кластері) түзу арқылы.
• Қыналар жаңа тау жыныстары мен топырақ
беттеріндегі маңызды ізашарлар - экологиялық
сукцессиядағы организмдердің ізашарлары.
• Қыналар ластануға сезімтал және олардың өлімі
ауа сапасының нашарлауы туралы көрсеткіш
болуы мүмкін.
Саңырауқұлақтар патоген ретінде + -
• Саңырауқұлақ түрлерінің шамамен 30% -ы
паразиттер немесе патогендер, көбінесе
өсімдіктерде кездеседі.
• Дәнді дақылдарды зақымдайтын кейбір
саңырауқұлақтар адам үшін улы болып
табылады.
• Өсімдіктерге қарағанда жануарлар
паразиттік саңырауқұлақтарға әлдеқайда аз
сезімтал.
• Микоз - жануарлардағы саңырауқұлақ
инфекцияларының жалпы термині.
Copyright © 2008 Pearson Education, Inc., publishing as Pearson Benjamin Cummings
Өсімдіктердегі саңырауқұлақ аурулары

(a) Қара күйе (жүгеріде) (b) Тат дақтары (c) Қара күйе
(үйеңкі (бидайда)
жапырақтары)
Саңырауқұлақтардың қолданулуы

• Тамақ өнеркәсібі: тағам ретінде, ірімшік,
нан, спиртті ішімдіктер жасауда
қолданылады.
• Кейбір саңырауқұлақтар бактериялық
инфекцияларды емдеуде қолданылатын
антибиотиктер жасау үшін қолданылады,
мысалы Пеницилл.
• Саңырауқұлақтардың генетикалық
зерттеулері биотехнологияда
қолданылады :
– Мысалы, инсулинге ұқсас өсу факторы
Пенициллин: саңырауқұлақтан алынған антибиотик
Пеницилл зең саңырауқұлағы бактериялардың көбеюін тежейтін антибиотик түзеді.

Стафилокок Пеницилл

Бактерия
өсуі
тежелген
аймақ
Қолданылған әдебіиеттер тізімі:
Campbell's Biology, 8th Edition, Neil Campbell and Jane
Reece, 2008, Pearson
https://course-notes.org/biology/slides/campbells_biology_8th
_edition

Ұқсас жұмыстар

Фитофтораның өмірлік циклы

Саңырауқұлақтар әлемі

Металл қоспаларының мөлшері

Қына –ерекше тірі ағза

Саңырауқұлақты инфекциялар

Температураға байланысты саңырауқұлақтардың өсу коэффициенттері

Лейшманиоз және токсоплазмоз

Жалдан түбіртек саңырауқұлағының қалпақшаң сының астыңғы жағы қою сарғылт - жасыл

Саңырауқұлақтардың биогеоценоздағы маңызы

Жапырақ пішінді қына

Пәндер