Жеке тұлғаның халықаралық қылмыстық жауапкершілігі: халықаралық әскери трибунал тәжірибесі және Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі

Жеке тұлғалардың халықаралық қылмыстық жауапкершілік

Халықаралық Әскери Трибунал

1945 жылдың 8 тамызында КСРО, АҚШ, Ұлыбритания және Франция үкiметтерi Халықаралық Әскери трибунал құрды.

Трибуналдың құрылғандағы мақсаты басты әскери қылмыскерлердi әдiл және тез арада жазалау болатын.

Халықаралық құқықта бiрiншi рет ХӘТ жарғысы жеке жауапкершiлiкке тартылатын қылмыстар жүйесiн айқындап бердi:

бейбiтшiлiкке қарсы қылмыстар;

жоспарлау

халықаралық келiсiмдердi, шарттарды немесе пәтуаларды бұза отырып басқыншылық соғыс жүргiзу немесе соғыс өртiн тұтандыру

дайындау

әскери қылмыстар, ал атап айтқанда: соғыс заңдарын немесе салт-дәстүрлерiн бұзу.

басып алынған территорияның бейбiт тұрғындарын өлтiру, азаптау, құлдыққа немесе басқа мақсаттарға алып кету;

теңiздегi әскери тұтқындарды немесе тұлғаларды өлтiру немесе азаптау;

аманаттағы тұтқындарды өлтiру;

қоғамдық немесе жеке меншiктердi тонау;

қалалар мен ауылдарды мән-мағынасыз қирату;

әскери қажеттiлiкке ақтай алмаған күйреулер

адамзатқа қарсы қылмыстар

соғыс кезiнде немесе соғыстың алдында бейбiт тұрғындарға қатысты жасалған кiсi өлтiру,

азаптау, езiп-жаншу,

жер аудару және өзге де қатiгездiктер немесе саяси, нәсiлдiк немесе дiни желеулерге байланысты қудалау

Трибуналдың юрисдикциясына жататын кез келген қылмыстарды жүзеге асыру.

Жеке тұлғалардың қылмыстық жаупкершілігі БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің, БҰҰ Бас Ассамблеясының және адам құқығы жөніндегі БҰҰ Комиссиясының резолюцияларында ескертілген.

Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың тең құқықты субъектiсi бола отырып, халықаралық қылмыстар жасайтын тұлғаларды жазалау мен бұлтартпау жөнiндегi халықаралық мiндеттемелердi өзiне жүктейдi, сол үшiн өзiнiң ұлттық қылмыстың заңнамасында бейбiтшiлiк пен адамзат қауiпсiздiгiне қарсы қылмыстар үшiн жауапкершiлiктi енгiзген.

Қазақстан Республикасының әрекеттегi қылмыстық кодексiнiң 4-тарауы (156-164 баптар)

басқыншылық соғысты жоспарлау, әзiрлеу, тұтандыру немесе жүргiзуге байланысты; басқыншылық соғысты тұтандыруға насихат жүргiзу және жария түрде шақыруға байланысты;

жаппай қырып-жою қаруын өндiру немесе таратуға байланысты; соғыс жүргiзудiң тыйым салынған құралдары мен әдiстерiн қолдануға байланысты; геноцид, экоцид, жалдамалылыққа байланысты;

халықаралық қорғау аясындағы адамдарға немесе ұйымдарға шабуыл жасауға байланысты; әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк немесе дiни араздықты қоздыруға байланысты қылмыстар үшiн жауапкершiлiктердi көздейдi.