Биолюминесцентті организмдер

Презентация қосу

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Биология және биотехнология факультеті

Биолюминесцентті
организмдер

ОРЫНДАҒАН: БЕКЕТ АРАЙЛЫМ БТ 18-08ТОП
ҚАБЫЛДАҒАН: ТУЛЕУХАНОВ С.
ЖОСПАРЫ:
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Биолюминесценция құбылысының сипаттамасы
2.2. Биолюминесценцияға бейімделу
2.3. Биолюминесценттік организмдер
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Биолюминесценция
• Биолюминесценция - тірі ағзалардың табиғи жарық
сәулесі. Бұл жарық биолюминесцентті ағзалардың
жасушаларында орын алатын химиялық
реакцияның нәтижесінде пайда болады. Көптеген
жағдайларда жарық сәулеленуіне пигментті
люциферин, люцифераза ферменті және оттегі
қатысатын реакциялар жатады.

Кейбір ағзаларда жарық шығаратын фотофорлар
деп аталатын арнайы бездері немесе органдары
бар. Фотофорлар жарық шығаратын химиялық
заттар немесе кейде жарық шығаратын
бактериялардан тұрады. Бірқатар организмдер
биолюминесценцияға қабілетті, соның ішінде
саңырауқұлақтардың , теңіз жануарларының,
кейбір жәндіктердің және бірнеше
бактериялардың түрлері.
Биолюминесценция құбылысының сипаттамасы
• Қарапайым түрде Биолюминесценция ферментті-катализделген химолюминесценция
анықталғандай, реакциясы арқылы жасалады, онда люциферин ферменті
биолюминесценция люцифераза ферментімен тотығады. Басқаша айтқанда, химиялық
дегеніміз - люциферин - жарық шығаратын, ал химиялық люцифераза -
реакцияны қоздыратын немесе катализдейтін зат. Аденозин
«химиялық реакция
трифосфаты (АТФ) көптеген жағдайларда қатысады. Химиялық
нәтижесінде пайда
реакция жасушаның ішінде де, сыртында да жүруі мүмкін.
болған жарық», ол
«организмде пайда
болады».
Биолюминесценция
термині грек тілінен
шыққан биос «өмір
сүру» және латын.
люмен «жарық».
БИОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯҒА БЕЙІМДЕЛУ

Байланыс Камуфляж
Биолюминесценцияғ
а байланысты төрт
негізгі артықшылық

Серпіліс Тарту
• Камуфляж
• Кейбір кальмарлар биолюминесценцияны қарама-қарсы жарықтандыру үшін
қолданады, жыртқыштардан қорғайды, олардың қарыншалық бетінде
жоғарыдан түскен сәулеге сәйкес келетін жарық (жұмсақ жарқыл) шығарады,
бұл оларды төменнен анықтауға қиындық тудырады. Кейбіреулер өздерінің
сәулелерінің түсін ай сәулесімен немесе күн сәулесімен сәйкестендіре алады.

• Тарту (еліктіру)
• Биолюминесценция бірнеше терең теңіз балықтарымен, мысалы, балық аулау
үшін олжа ретінде қолданылады. Балықтың басынан асатын таңғыш
кішкентай жануарларды балықтардан алыс қашықтыққа тартады. Алайда
кейбір балықтарда биолюминесценттік емес тартпа қолданылады. Сифонофор
балықты өз шоқтығына тарту үшін қызыл шамды пайдаланады.
• Серпіліс (рефлексия)
• Кейбір кальмарлар мен кішкентай шаян тәрізділер биолюминесцентті
химиялық қоспаларды немесе биолюминесцентті бактериалды шламдарды
көптеген кальмар сияны қолданған кезде қолданады. Кальмар немесе шаян
тәрізділер қауіпсіздікте болған кезде люминесценцияның бұлты шығарылады.

• Байланыс
• Биолюминесценция бактериялар арасындағы байланыста тікелей рөл
атқарады деп саналады. Ол бактериялардың негізгі түрлерге симбиотикалық
индукциялануына ықпал етеді және колониялардың агрегациясында рөл
атқаруы мүмкін. Кейбір шаян тәрізділер жұптасу уақыты келгенде кодталған
хабарларды өз түрлеріне биюминесценция арқылы жібереді.
БИОЛЮМИНЕСЦЕНТТІ ОРГАНИЗМДЕР
• Биолюминесценция бірқатар теңіз жәндіктері арасында байқалады. Теңіз
жәндіктері шығаратын жарықтың түсі көбінесе көк немесе жасыл, ал
кейбір жағдайларда қызыл болады. Құрлық жануарлары арасында
биолюминесценция омыртқасыздарда, мысалы, жәндіктерде (от,
жарқырау құрттары, миллипедтер), жәндіктердің личинкаларында,
құрттар мен өрмекшілерде кездеседі.

Теңіз
жәндіктері

Шаян
Медузалар Балдырлар Балықтар Бактериялар
тәрізділер
МЕДУЗА
• Медуза - көк немесе жасыл жарық
шығаруға қабілетті. Бірқатар түрлер
биолюминесценцияны негізінен қорғаныс
мақсатында пайдаланады. Жарық сәулесі
әдетте жанаспайтын жыртқыштарға
қызмет ететін жанасу арқылы іске
қосылады. Сондай-ақ, жарық
жыртқыштарды үркіту құралы ретінде
жұмыс істейді. Сонымен қатар, медуза
биолюминесценцияны басқа
организмдерді белгілі бір аймақты алып
жатқандығы туралы ескерту үшін
қолданады.
Динофлагеллалар
• Динофлагеллалар бұл от балдырлары деп
аталатын бір клеткасыз балдырлардың бір түрі.
Олар теңізде де, тұщы су ортасында да кездеседі.
Кейбір динофлагеллалар реакция кезінде жарық
шығаратын химиялық қосылыстардың пайда
болуына байланысты биюминесценцияға
қабілетті. Биолюминесценция басқа ағзалармен,
заттармен жанасу немесе толқындардың беткі
қабатының қозғалысы арқылы іске қосылады.
Температураның төмендеуі кейбір
динофлагеллалардың жарқырауын тудыруы
мүмкін. Динофлагеллалар биологиялық
құбылыстарды жыртқыштардан сақтайды. Бұл
организмдер жанғанда, олар суға әдемі көк,
жарқыраған реңк береді.
САҢЫРАУҚҰЛАҚТАР
• Биолюминесцентті саңырауқұлақтар жасыл
жарқыраған сәуле шығарады.
Саңырауқұлақтардың биолюминесцентті 70-
тен астам түрі бар екендігі анықталды.
Ғалымдар жәндіктерді тарту үшін
саңырауқұлақтар жарқырайды деп санайды.

Жәндіктер арқылы, споралар басқа
жерлерге таралады. Саңырауқұлақтардағы
биюминесценция температурамен реттелетін
циркадалық сағатпен басқарылады. Күн
шыққан кезде температура төмендеген кезде
саңырауқұлақтар жарқырай бастайды және
қараңғыда жәндіктерге оңай көрінеді.
СЕГІЗАЯҚ

• Кальмар сияқты басқа
цефалоподтарда кең таралғанмен,
биолюминесценция әдетте
сегізаяқтарда болмайды.
Биолюминесценттік сегізаяқ - бұл
теңіз түбіндегі фотофорлар деп
аталатын жарық шығаратын
мүшелері бар терең теңіз тіршілігі.
Жарық сорғыштарға ұқсайтын органдардан шығады. Көк-жасыл жарық олжа
мен ықтимал жұбайларды тартуға қызмет етеді. Жарық сонымен қатар
сегіздіктерден құтылу үшін уақыт беретін жыртқыштарды қоршау үшін
қолданылады.
• Биофизикада аз
қарқындылықты
биолюминесценция өте әлсіз
жарықталыну деп аталады.
• Әлсіз жарықталыну — бұл тірі
ағзалардың, ұлпалардың,
жасушаның спектрдің көрінетін
және инфрақызыл (360—800 нм)
аумақтарында жарық шығаруы.
БИОТЕХНОЛОГИЯНЫҢ
БИОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯДАҒЫ ЖЕТІСТІКТЕРІ
• Инженерлік биолюминесценция ұсынатын жаңа жетістіктер:
Электрлік қауіпті азайтып, электр тогын қажет етпейтін шыршалар;
Мемлекеттік электр энергиясының төлемдерін үнемдеу үшін магистральдар
бойымен ағаштарды жарқырату;
Суару қажет болған кезде жарқырап тұратын ауылшаруашылық дақылдары мен
бақша өсімдіктері;
Еттер мен басқа да тағамдардың бактериялық ластануын анықтаудың жаңа
әдістері;
Сотталғандар мен психикалық науқастар үшін био-идентификаторлар;
Күдікті мәйіттердегі бактериалды түрлерін анықтау;
Биолюминдік үй жануарлары (қоян, тышқандар, балық т.б.)
ҚОРЫТЫНДЫ
• Ғасырлар бойы теңіз толқыны мұхиттың ең үлкен құпиясын сақтап қалды. Ғалымдар
бұл құбылыстарды және судағы фосфордың жарқылығын және су мен тұз
молекулаларының үйкеліс кезінде пайда болатын электр зарядын және түнгі күннің
энергиясын күнде сіңірген энергиясын түсіндіруге тырысты. Қазіргі уақытта теңіз
жарқырауы биологиялық себептермен туындаған, оның негізгі бөлігі дүниежүзілік
мұхит планктонының маңызды бөлігін құрайтын кейбір биолюминесцентті
организмдердің жаппай көбеюі.
• Барлық жасушалар электромагниттік спектрдің биолюминесценциясының белгілі бір
түрін шығарады, бірақ көбісі көзге көрінбейді де, байқалмайды. Әрбір ағзаның
биолюминесценциясы толқын ұзындығымен, ұзақтығымен, уақытпен және
жыпылықтаудың жүйелілігімен ерекшеленеді
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

АРЫЗХАНОВ Б. “БИОЛОГИЯЛЫҚ ФИЗИКА”, 1990 Ж.
СҰЛТАН ТӨЛЕУХАНОВ « БИОФИЗИКА » АЛМАТЫ 2011
ХАДДОК, С. Х. Д., C. М. МАКДУГАЛЛ ЖӘНЕ ДЖ. Ф. КЕЙС. 2006 (1997 Ж.
ҚҰРЫЛҒАН). БИОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ ВЕБ-ПАРАҒЫ. КАЛИФОРНИЯ
УНИВЕРСИТЕТІ, САНТА БАРБАРА. 6 СӘУІР 2007 Ж.
ҒАЛАМТОР ЖЕЛІСІ
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Бактериялардың өсіп, көбейуі

Анаэробты организмдер

ӨСІМДІКТЕРГЕ ЖӘНЕ ФИТОЦЕНОЗДАРҒА ӘСЕРІ

Тірі организмдер

Топырақ қабаты

Биотикалық факторлар

Экологиялық байланыстар

Продуценттер - күн энергиясын пайдаланатын жасыл өсімдіктер немесе органикалық заттарды биогенді элементтерден құрайтын жасыл өсімдіктер

Табиғатта микроағзалардың әсері

Тіршіліктің даму кезеңдері

Пәндер