Махамбет сияқты арманда кеткен ерлердің кейіп қалпын күй әсерлері арқылы танытып, білдіретін поэма

Презентация қосу

“Ғасырдың ғажап адамы”
«Өлеңге ерте келіп, кеш ер жеттім.
Ойлағам шалалықты кешер деп кім?
Қағазға қалдыруға асығыппын
Көңілдің қуанышын, кесел дертін».
Ж. Молдағалиев.
Жазушы ғұмыры
Жұбан Молдағалиев (1920-1988) - ірі эпик ақын, КСРО
Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстанның Халық
жазушысы 1920 жылы Орал облысының (қазіргі Батыс
Қазақстан обл.) Тайпақ ауданы, Жыланды деген жерде
дүниеге келді. Жеті жылдық мектепте, Орал ауыл
шаруашылығы техникумында, әскери-саяси курстарда білім
алды. 1940-47 жылдары әскер қатарында болып, Ұлы Отан
соғысына қатысты. Тұңғыш өлеңдер жинағы Жеңіс жырлары
атымен жарық көрді. Соғыстан кейін баспасөзде, Қазақстан
Жазушылар Одағында басшылық қызмет атқарды. КСРО
Министрлер Кеңесінің Лениндік және Мемлекеттік
сыйлықтар жөніндегі коллегиясының мүшесі болды. Алғаш
1939 жылы газет бетіне басылған өлеңінен бергі жылдар
ішінде алпыстан астам кітабы жарық көрді. Кісен ашқан,
Қыран дала, Сел, Мен - қазақпын поэмалары үшін ең
жоғарғы Мемлекеттік сыйлықтармен марапатталды.
Шығармалары ағылшын, неміс, француз, поляк, испан,
венгр, араб, монгол тілдеріне аударылған. 1986 жылы
Жазушылар одағында Г.В.Колбинмен өткен кездесуде басын
қатерге тіге отырып, жастар қозғалысын қолдады. Ақын
қазақ халқының тарихы туралы Мен - қазақпын атты
толғауында халқының атынан мінбеге шығып сөйлей
отырып, тарихи шындықты, халықтың эпикалық өмірін
кестеледі
Отбасы
Ақынның сүйікті жары – София Мәлікқызы. Екеуі төрт баланы тәрбиелеп өсірген. София Мәлікқызы өз естелігінде отбасылық өмірі жайлы айтады.
"Мен ол кісінің маған қойған талаптарының бәрін орындадым. Себебі менің жас кезімде жалғыз ұлдың, жалғыз баланың анасының сезімін, мінезін
түсінуге сабыр, ақыл берген Құдайға мың тәубә деймін. Біз Жұбан екеуіміз көзбен, көңілмен ұғыстық. Әлдебір жағдайларда ол менің сөзімді сөйлей
қалса, мамам кәдімгідей ашуланып қалатын. Сондықтан Жұбан сыртқы елге шығып, сыйлық әкелетін болса, екеуімізге бірдей етіп алатын", - дейді София
өз естелігінде.
“Мен қазақпын” поэмасы
Жұбан — өзінің атақты "Мен — қазақпын" деп аталатын поэмасымен қазақ әдебиетінің ірі
тұлғасына айналған, отансүйгіштік жырларымен халық жүрегінен орын тепкен ақын. Ол — Ұлы
Отан соғысы жылдарында келген ұрпақтың ірі талантты өкілдерінің бірі. Бұл жылдары жыр
әлеміне келген ақындар шығармашылығында Отанға деген ерекше махаббат, халықты ерлікке
шақыру, жеңіске деген үлкен сенім жатты. Сондай-ақ азаматтық намыс, кек, елге, жерге деген
сағынышқа толы болды. Осы ерекшеліктер Жұбан Молдағалиевтің 1949 жылғы "Жеңіс жырлары"
кітабында анық байқалады Ж. Молдағалиевтің ақындық даңқын көтеріп, оның есімін әдебиет
әлеміне енгізген шығармасы — "Мен — қазақпын" поэмасы (1964). Бұл поэмада ақын қазақ
халқының өткен өмірі мен тағдыры жайлы лирикалық-публицистикалық стильде толғана
жырлады. Қазақ халқының ұлттық ерекшеліктерін ашуда, оның ерлік дәстүрі, туған жер мен ел,
оның байлығы, адамдары жайлы асқақтата көркемдеп жырлай білді.
Өзінің "қазақ" екенін ағынан жарыла ерекше шабытпен жырлауы — оның ерлігінің бір көрінісі
десек қателеспейміз.
"Қазақ болу — зор бақыт" дер күн тіпті... — деген өлең жолдары бүгінгі "егемендікті" жыр
еткендей әсерге бөлейді. Ақын болашаққа сенеді. Сондықтан да ол ақынша желпіне, көңіл күйдің
ырқына беріле жырлайды. Енді бірде ақын:
Жұбан Молдағалиев өмір шындығының әр саласына терең үңіле отырып, жетпісінші жылдары
"Қыран дала", "Сел", "Байқоңыр баспалдақтары" атты поэмалар жазды. Мұнда жаңа деректерге
сүйенген ақын, заман шындығын, адамдардың ерлік істерін суреттейді. Халықтың бейбіт өмірдегі
тыныс-тіршілігін айқындап, тарихи салыстырулар арқылы өткен өмір және болашақ жайлы
толғаныстарын, өз ойларын толық ашып көрсетеді. Эпикалык поэма үлгісін жалғастырып,
толықтыра түскен ақынның қай поэмасы болмасын, қызық сюжетті, оқиғалы болып келеді.
Ақын мұрасы

«Қызыл қайың» 1973 ж.
Ақынның «Қызыл қайың» жинағындағы
жырлары Отан, партия, туған жер жайлы
тебіренісінен туған. Ақын шығармасында
өзіне тән жылы лиризм мен публицистикалық
серпінінен жаңылмайды. Оның моңғол, үнді
сапарынан туған жырлары коммунист
ақынның азаматтық позициясын айқындай
түседі.

М.Ж. Шығармалар жинағы 1 том. 1979
ж.
Басылым «Өзім туралы» деген кішкене
беташармен және арнайы жазылған
«Анкетама қосымша» деген өлеңмен
ашылады. Сондай-ақ «Менің бар өмір
жолым - өлең-дастандарымда» - деп
ақынның өзі айтқандай, әр жылдары
жазылған өлеңдері мен поэмалары
топтастырылған.
«Кісен ашқан» 1969 ж.
«Кісен ашқан» лирикалық дастаны ұлы күйші
Құрманғазы арқылы өлмес өнерді, тамаша
дәуірімізді дәріптейді. Ақын Құрманғазы
жайын айтқанымен, оған қоса күйден алған
әсерін, ол заманда жалғыз домбырамен
тартылған күй бұл кезде оркестрмен ойналатын,
күмпілдеген үні бар, өңі өзгергендей салауатты
музыка дүниесі болып кеткенін жырлайды.
«Кісен ашқан»-ұлы композитордың Исатай мен
Махамбет сияқты арманда кеткен ерлердің
кейіп қалпын күй әсерлері арқылы танытып,
білдіретін поэма.

«Байқоңыр баспалдақтары» 1977 ж.
Көлемді дастан «Байқоңыр баспалдақтары» Қазан
төңкерісінен бастап, бүгінгі күнге дейін өсу, өну
жолымызды баяндайды. Қала мен далада бұл дәуірде
қол жеткен табыстар орасан. Қырда миллиард болса,
өндірісте Түрксіб, Қарағанды көмір кені сияқты бүгінгі
Байқоңыр биігінің баспалдақтары болды. Космосқа
құлаш сермеу сол басқыш, тиянақ, сүйеніштер
арқасында ғана мүмкін болғаны хақ.

Түрксіб шпалдары, бесжылдықтар –
Бүгінгі Байқоңырдың баспалдағы! –
деп өзі жырлағандай, ақын Ұлы Октябрь жетістіктерін
көркем бейнелейді.
«Ақ жалын» 1985 ж.

Белгілі ақын Ж.Молдағалиевтің «Ақ жалын» жыр
жинағында соңғы жылдары жазылған лирикалық
жаңа өлеңдерімен қатар «Кек» деп аталатын
тарихи поэмасы берілген.

«Жыр күнделіктері» 1981 ж.

Көрнекті ақын Жұбан Молдағалиевтің жинағына әр
жылдары жазылған, сан алуан тақырыптағы
таңдаулы лирикалық өлеңдері енгізілді.
«Қыран дала» 1974 ж.

КСРО мемлекеттік сыйлығын алған бұл поэма -
Қазақстанның ауыл жағдайын, өркендеген, көркейген
жайын, адамдар еңбегін көрсеткен сүбелі дастан. Қазақ
даласының қырын да, сырын да білетін, әрі оның қан
мен жанға сіңген тіршілік түбірі, тірлік төркіні екенін
терең ұғатын ақын, сол ен далаға, кең далаға гимн, ода
айтқысы келгендей.

«Шалқыма» 1978 ж.

Автордың бұл жинағына соңғы кезде жазған
лирикалық өлеңдерінің таңдаулылары
топтастырылды. Ақын өз шығармаларында заман
ұлылығын, еңбек адамдарының қаһармандық
істерін, туған жерге деген асыл махаббатты жыр
етеді.
Ақындар лебізі
Жұбан ақын туралы жақсы көп айтылды, әлі де айтылады, оның нар
тұлғасы, қазақы кеңдігі, адамшылығы мен кісілік келбеті және адал,
асыл қасиеттері туралы ғылыми зерттеулерде, оның өмірі мен
өлеңдері туралы еңбектерде талай әлі жазылады, біреулер күйе
жағам десе де адалға қара жұқпайды, ол маңызды да емес.
Маңыздысы Жұбан ақын қазір биіктен ескертіп, қуатты жалын
шашып:
Мен — казақпын, биікпін, байтақ елмін,
Қайта тудым, өмірге қайта келдім.
Мың да бір тірілдім мәңгі өлмеске –
Айта бергім келеді, айта бергім..... деп шыңда тұрғандай көрінеді.

Салауат Кәрім
Шындық пен Жұбан ақын
Жыр керек,
Әлі ешкім жаттамаған,
Жазса егер біреу-міреу жаттап алам.
Таршылық танытқанда тарландарың,
Тарығып тағы кінә тақпа маған.
Рух керек,
Рухсыздың мысын басар,
Болмайды бір амалын ұсынбасаң.
Батылдар «шындығы»-деп тілін безер,
Бақырлар «өтірік»-деп тісін басар.
Сөз керек,Ел еңсесін түсірмеген,
Түсірсең, елмен бірге күпір денең.
Ұлт үшін қажет кезде ұлық бол да,
Ұлт үшін қажет кезде кішір менен.
Керек жоқ,Тістенудің, кектенудің,
Әсері қайта шықпас кеткен удың.
Сыналған өлімменен Жұбан ақын,
Білмеген жолдарын текке өлудің!
Керек жоқ,
Желіккеннін, желдіккеннің,
Желтоқсан ызғарынан жел күткен кім?
Қыранның бір көзімен олжа түссе,
Жұбанның бір сөзімен теңдік келді.
Керек жоқ,
Аяуың да жұбату да,
Дәттерің шыдаған соң жылатуға.
Жұбанның үні жатыр әнұранда,
Жұбанның құны жатыр мына туда!
Жұбатпа!Тілегім сол сұранатын, Құлатпа тектілердің ұран атын.
Жылатып кетті бәрін шындықпенен,
Ешкімді жұбатқан жоқ Жұбан ақын!

Талғат Мықи
Ақын шығармашылығындағы азаматтық рух, азаматтық үн туралы айтқандағы мақсатымыз - ол тек поэзия ғана
емес, жалпы өнер атаулының ең бір өміршең, өр қасиетті екенін еске салу. Азаматтық - ақынның шығармашылық
поэзиясын, дүниетанымын белгілейді, сөйте тұра, өлең сөзге өлмес өмір сыйлайды. Жұбан Молдағалиев
поэмаларындағы азаматтық үн, оның жеке дүниетанымымен біте қайнасып, бірігіп кеткен қасиеті. Қай
шығармасын алмайық оның идеялық мұраты, айтар ойы азаматтық бітімімен ерекше көзге түседі.

Жұбан поэмаларында поэзиямызда бұрын үлгісі бар тақырыптардың өзіне соны сипат берерлік кілт тапты. Ол
Отанға, туған жерге, қазақ даласына деген шексіз сүйіспеншілік, махаббат сезімі. Ақын сол сезімді жалаң сөз,
жаттанды ой арқылы емес, ішкі сезім толқынын, жан тебіренісін ақтара, аша суреттеу арқылы жырлады. Ең
бастысы, сол ыстық сезімді оятқан, соны тудырған, соған түрткі болған себептерді ашып, негізгі бағыт етіп
ұстады. Соған орай әсерлі де пәрменді, жан сезіміңді баурап, төбе құйқаңды шымырлатып, өзегіңді өртейтін,
ұлттық намысыңды оятатын эмоциялық әсері ерекше көркем тіл тапты.

Әрине, мінсіз өнер шебері, кемшіліксіз өнер туындысы деген ұғым адамзат қоғамында өте сирек. Шебердің
қолынан шыққан дүниенің бәрі бірдей ғажайып көркем бола бермейтіні де заңдылық. Кейде ұйқасқа бола
құрылған бір ауыз сөз үшін түгел бір шумақ өлеңнің мағынасы тұмаңданып, соның әсерінен бүкіл шығарманың
көркемдігіне нұқсан келіп жатса, кейде ой ағымын жоғалтпас үшін ұйқас, ырғақ үйлесімділігінен де айырылып
қалады. Біздіңше, Абай айтқандай, өлеңнің айналасын теп-тегіс жұмыр ұстау үшін де талантпен қоса талмай
іздену, тынбай еңбектенумен ғана шектелмей, асқан сезімталдық пен қапы қалмастай сақтық қажет сияқты.

"Поэзияның ұлттық түр-сипаты деген әр халық поэзиясының өзіндік паспорты сықылды нәрсе. Жұбан
шығармашылығынан қазақтың нағыз ұлттық поэзиясын көреміз – дегенде профессор М.Базарбаев Ж.Молдағалиев
жырларындағы қазақтың жері мен суының, тауы мен даласының көрініс тапқандығын ғана айтып отырған жоқ,
оның өзге халықтардан өзгеше пайымдау ерекшелігін, өзгеше өрнек салар тілін айтып отыр.

Жинақтай келе айтарымыз Жұбан Молдағалиев эпикалық, жырларында қазақ поэзиясында бұрыннан қалыптасқан
сөз өнеріндегі бояуы қанық ұлттық нақышты, қазақ халқына тән поэтикалық ерекшелікті жаңа мазмұнмен
байытып, еңселі бір белеске көтерген ақын.
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Күй атасы Құрманғазы

Қазақтың аспапты музыка өнерінің классигі

Эмоцияның қызметтері

ҚҰРМАНҒАЗЫ САҒЫРБАЙҰЛЫ

Жалаң түбір тұлғалы ауысу калпын білдіретін салт етістіктердің семантикасы АУЫСУ (ӨЗГЕРУ) ЕТІСТІКТЕРІНІҢ МАҒЫНАЛЫҚ ТОПТАРЫ

Эмоцияның түрлері

Нұрғиса Тілендиев өмірбаяны

Абайдың ақындық еңбектерінің таралуы

Паралингвистикалық тәсілдер

АТЫРАУ ШИПАЖАЙЫ

Пәндер