Вирустардың ерекшіліктері

Вирус патшалыҒЫ

1 дәріс.

Тақырыбы: Вирусология пәні. Вирустардың ерекшіліктері. Жануарлардың инфекциялық патологиясындағы вирустардың ролі.

Дәрістін мақсаты: Студентерге қысқаша вирусология пәні оның маңызы және вирустардың ерекшіліктері туралы мәлімет беру.

Кілтті сөздер: вирус, вирион, геном, ДНҚ, РНҚ, көбею, клетка, репродукция.

Қарастырлатың сұрақтар: 1. Вирусология пәні, вирустардың

биосферадағы ролі;

2. Вирустардың негізгі ерекшіліктері;

3. Вирусология ғылымының

дамуының тарихы;

4. Жануарлардың инфекциялық

патологиясындағы вирустардың ролі

Вирусология - вирустар туралы ғылым

Вирус - клеткасы (торша) жоқ, бірақ өзіне тән бір геномы бар және жоғары сатыдағы организм клеткаларының ішінде тіршілік етіп, көбейе алатын генетикалық арамтамақтар.

Нидерланд ботанигі Мартин Бейеринк 1899ж., “Virus” атауды ұсынған, содан бастап инфекциялық агентті «Вирус» - ( лат. Virus) - «У» деген мағананы береді.

1899ж. Нидерланд ботанигі Мартин Бейеринк

Вирус деген жұқпалы ауруды туғызатың қоздырушы

XIX ғасырдың аяғына дейін жұқпалы аурулардың қоздырушыларың вирус теп атап келді

вирус

рекетсии

бактерия

Кәзіргі уақытта вирустар 5 топқа бөлінеді:

-өсімдіктер вирусы,

-жануарлар мен құстардың вирусы,

-бактериялар вирусы,

- адамдар вирусы,

-жәндіктер мен балықтардың вирусы.

Вирустар - бәр әлемдегі тіршіліктердін жұқпалы (инфекциялық) ауруларың туғызатын қоздырушылар:

1. Өсімдіктердің вирустық ауруларың 1892ж. Д. И. Ивановский ашқан

Вирустар әлемінің ашылу тарихы

1892 жылы белгілі орыс ғалымы Димтрий Иосифович Ивановский тірі заттардың жаңа дүниесін, бактериадан да әлдеқайда ұсақ - вирустар әлемін ашты.

Д. И. Ивановский ашқан “құрылымды” «фильтрующийся вирус», демек «бактериальдық сүзбеден» өтетіңдігін, жай микроскопта көрінбейтігін аңықтаған, тығыз және сұйық қоректік ортада өспейтінің дәлелдеген.

2. Жануарлар мен құстардың вирустық ауруларың 1898ж. Форш және Леффлер ашқан

Бактериялардың вирустық ауруларың

1915ж. Туорт, 1917ж. Д Эрелль

4. Адамдардың вирустық ауруларың 1796ж. Э. Дженнер ашқан

5. Жәндіктер мен балықтардың вирустық аурулары

Вирустар - үшінші патшалық

Вирустарды “құрылым” (вещество) (бір типті нуклеин кышқылынан түрады не ДНҚ, не РНҚ, зат алмасу процесі жоқ, дисьюнктивтік (шашранды) түрімен көбейеді‏) ;

Вирустардың функциясы бойынша “зат” (существо) (көбейеді, нәсілдік қуғыш қасиеті, өзгергіш қасиеті және эволюцияға ұшырау қасиеттері бар) ‏

Вирустардың негізгі ерекшіліктері:

Салыстырғанда

Вирус

(клеткаға дейін пайда болған құрылым)

Бактерия

(микроорганизм)

ДНҚ

немесе

Бар

РНҚ

немесе

Бар

Метохондрия

Жоқ

Бар

Рибосома

Жоқ

Бар

Тропизм

Тек қана өзіне тән клеткада көбиеді

Ағзаның бәр мүшесінде көбиеді

ЕПА, ЕПС

Өспейді

Өседі

Көбиюі

Дисьюнктивтік (шашранды) түрде

Екіге бөліну, бұршіктену, спор арқылы

Кристалл түрі

Кездеседі

Кездеспеді

Мөлшері

Нанометр

(млм-ің милионнан бір бөлігі)

мкм

Вирустардың негізгі ерекшіліктері:

Салыстырғанда

Вирус

Бактерия

Көбиетін жері

Тек қана клетка ішінде

Ағзаларда

Ассимиляция

Жоқ

Бар

Диссимиляция

Жоқ

Бар

Қоректену

Жоқ

Бар

“Денешіктер”, “қосындылар” түрінде

Клеткада вирустар көбейген жерде кездеседі

Кездеспейді

Тыныс алу

Тыныс алмайды

Көбі тыныс алады

Вирусология тарихы

1 -кезең - бүкіл өткен өмірден 1892 жылға дейін.

2- кезең -1892 жылдан XX-ың 1950

жылға дейінгі қалыптасу кезеңі.

3 кезең - XX-ың 1950 жылдан басталады да осы кезеңге дейін жалғасады

1 -кезең - бүкіл өткен өмірден 1892 жылға дейін.

Эдуард Дженнер

(1749-1823) ‏

XVIII ғасырда Эдвард Дженнер дүние жүзінде бірінші болып адамның шешек (оспа) ауруының алдын алу үшін сиырдың шешегімен егуді ұсынды.

Шешекке қарсы вакцинация

1796 жылы Э. Дженнер адамға тәжірибе қою арқылы дәлелдеді

Зерттеуші ғалымдар:

Н. Ф. Гамалея

(1859-1949) ‏

Луи Пастер

(1822-1895) ‏

2- кезең -1892 жылдан XX-ың 1950 жылға дейінгі қалыптасу кезеңі.

1897жылы - Аусыл вирусы

1899 жылы - Ірі қараның обасы

1902жылы -Ауески ауруының вирусы

1903 жылы - Қой шешегінің вирусы

1904 жылы -Жылқының инфекциялық

анемия вирусы

1905 жылы - Иттің обасының вирусы

1909 жылы - Полиомеилит вирусы

1915-17 жылдары- Фагтар

Көп вирустар ашылды:

1931-1940ж. ж. Вудруфф және Гудпасчур вирустарды өсіру үшін тауық эмбрионың ұсынды

1952 жылы Дюльбекко ең бірінші рет ағзадан тыс, лабораториялық жағдайда клетка культурасың өсіру тәсілін және сол өскен клеткаларда вирустарды өсіруді ұсынды.

1 гр. ұлпадан - 50-ден 100 млн клетка алуға болады