ПЛАНЕТА АТМОСФЕРАСЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

Презентация қосу

ПЛАНЕТА АТМОСФЕРАСЫНЫҢ
ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ.
Бәрімізге белгілі 9 планета бар екені білеміз. Марс планетасының
атмосферасының химиялық құрамына тоқталайық.

Марс (қызыл жұлдыз) — күн
жүйесінің күннен бастап санағандағы
4-ғаламшары, Жер тобындағы
планеталар қатарына жатады. Орташа
диаметрі 6800 км, массасы
6,423.1023кг, орташа тығыздығы 3,97
г/см3, бетіндегі ауырлық күшінің
үдеуі 3,76 м/с2. Марс күнді эллипстік
орбита бойымен 24,2 км/с
жылдамдықпен айналады, күннен
орташа қашықтығы 228 млн км
(перигелийінде 206 млн км,
афелийінде 249 млн км). Марс, күн
және жердің өзара бірдей
қашықтықта орналасуы орташа
есеппен 780 тәулікте қайталанады.
Марста атмосфера бар екендігін оның дискісінің шетіне қарай
күңгірттенуімен, планетаның тасасындағы жұлдыздардың бәсеңдеп
сөнуімен, Марс бетіндегі заттардың айқындылығы жойылуымен
дәлелдеуге болады. Марс дискісінің шетінде жеңіл түтін, өте жоғарыда
жұқа дискреттік бұлттар, планетаның біраз бөлігін тасалайтын тозаң
дауыл байқалады.
Марстың өзіндік атмосферасы бар, бірақ ол жердің тек 1%
құрайды. Венера сияқты, ол негізінен көмірқышқыл газынан тұрады,
бірақ әлдеқайда жұқа. Салыстырмалы түрде тығыздығы қабатына-100
км (салыстыру үшін, әр түрлі бағалаулар бойынша жер 500 — 1000
км). Осыған байланысты күн радиациясынан қорғаныс жоқ, ал
температура режимі іс жүзінде реттелмейді. Бізге таныс мағынада
айтатын болсақ, Марста ауа жоқ.
Ғалымдар Марс планетасының атмосферасының нақты құрамын
анықтады:
* Көміртегі қостотығы-96%.
* Аргон-2,1%.
* Азот-1,9%.
Сонымен қатар 2003 жылы метан табылған болатын.
Марс атмосферасы

Көміртегі
қостотығы
96% Метан

Аргон Азот
2,1% 1,9%
Марс атмосферасы 4 қабаттан тұрады. Ауырлық күші жердегіден аз, сондықтан
Марста атмосфера тығыздығы мен қысымы бойынша қабаттарға бөлінбейді. Біртекті
композиция 11 км белгіге дейін сақталады, содан кейін атмосфера қабаттарға бөліне
бастайды. 100 км-ден жоғары тығыздық ең төменгі мәндерге дейін төмендейді.
* Тропосфера-20 км дейін.
* Стратомезосфера-100 км дейін.
* Термосфера-200 км дейін.
* Ионосфера-500 км дейін.
Жоғарғы атмосферада жеңіл газдар —
сутегі, көміртек бар. Бұл қабаттарда
оттегі жиналады. Атом сутегінің жеке
бөлшектері сутегі тәжін қалыптастыру
үшін 20 000 км қашықтыққа таралады.
Шеткі аймақтар мен ғарыш кеңістігі
арасында нақты бөліну жоқ.

Төменгі атмосфера жыл мезгіліне
байланысты шекарасы өзгереді және
бұл аймақ тропопауза деп аталады. Әрі
қарай стратомезосфера созылады, оның
температурасы орташа -133 0 С.жерде
ғарыштық сәулеленуден қорғайтын
озон бар. Марста ол 50-60 км биіктікте
жиналады, содан кейін іс жүзінде жоқ.
Планетаның миллиондаған жылдар бойы атмосфера
құрамы мен құрылымында өзгереді. Зерттеулер
нәтижесінде бұрын жер бетінде сұйық мұхиттар
болғандығы туралы дәлелдер пайда болды. Алайда, қазір су
аз мөлшерде бу немесе мұз түрінде қалды.
Сұйықтықтың жоғалу себептері:
* Төмен атмосфералық қысым Жердегі сияқты суды ұзақ
уақыт сұйық күйде ұстай алмайды.
* Ауырлық күші бу бұлттарын ұстап тұру үшін жеткілікті
күшті емес.
* Магнит өрісінің болмауына байланысты зат Күн желінің
бөлшектері арқылы ғарышқа шығарылады.
* Температураның айтарлықтай өзгеруімен су тек қатты
күйде қалуы мүмкін.
Басқаша айтқанда, Марстың атмосферасы суды
сұйықтық ретінде сақтай алатындай тығыз емес.
Қызыл планетаның 95-тегі газ
қабығы көмірқышқыл газынан
тұрады. Ол қатып, бетіне түсуі
мүмкін. Атмосфералық
көмірқышқыл газының шамамен
25% полярлық қақпақтарда
қатты мұз (құрғақ мұз) түрінде
конденсацияланады. Бұл Марс
полюстерінің қыс мезгілінде күн
сәулесіне ұшырамауына
байланысты.
Күн сәулесі полюстерге
қайтадан түскенде, мұз газ
тәрізді пішінге өтіп, қайтадан
буланып кетеді. Осылайша, бір
жыл ішінде қысымның
айтарлықтай өзгеруі байқалады.
Метанның салыстырмалы түрде көп мөлшері жақында табылды. Бұл күтпеген нәтиже
атмосферада миллиардқа 30 бөліктен тұратын метан бар екенін көрсетті. Бұл газ
планетаның әртүрлі аймақтарынан келеді. Деректер метанның екі негізгі көзі бар деп
болжайды. Күннің батуы, аспанның көк түсі ішінара метанның болуына байланысты Марс
жылына шамамен 270 тонна метан шығарады деп саналады. Планетадағы жағдайларға
сәйкес метан шамамен 6 айда тез бұзылады. Метанның анықталған мөлшерде болуы үшін
бетінің астында белсенді көздер болуы керек. Вулкандық белсенділік және серпентинизация
метанның пайда болуының ең ықтимал себептері болып табылады.
Метан-бұл өмірдің жанама өнімі, сонымен қатар вулканизмнің, геотермалдық
процестердің және гидротермалдық белсенділіктің нәтижесі. Метан-тұрақсыз газ,
сондықтан планетада оны үнемі толықтыратын көз болуы керек. Бұл өте белсенді болуы
керек, өйткені зерттеулер метанның бір жылдан аз уақыт ішінде ыдырайтынын көрсетті.
Атмосфера төрт негізгі қабатқа бөлінеді:
төменгі, орта, жоғарғы және экзосфера.
Төменгі қабаттар-бұл жылы аймақ
(температура шамамен 210 К). Ол ауадағы
шаңнан (1,5 мкм шаң) және бетіндегі жылу
сәулесінен қызады.
Айта кету керек, өте сирек кездесетініне
қарамастан, планетаның газ қабығындағы
көмірқышқыл газының концентрациясы
біздікіне қарағанда шамамен 23 есе көп.
Сондықтан, Марстың атмосферасында
адамдарға ғана емес, басқа жердегі
организмдерге де дем ала алмайды.
Орташа-Жерге ұқсас. Атмосфераның
жоғарғы қабаттары күн желінен қызады
және температура жер бетіне қарағанда
әлдеқайда жоғары. Бұл жылу газды газ
қабығынан шығаруға мәжбүр етеді.
Экзосфера жер бетінен шамамен 200 км
қашықтықта басталады және нақты
шекарасы жоқ. Көріп отырғаныңыздай,
температураның биіктікте таралуы жер
бетіндегі планета үшін болжалды.
Газдар келесідей бөлінеді:

Көміртегі диоксиді 95,32%

Азот 2,7%

Аргон 1,6%

Оттегі 0,13%

Көміртегі тотығы 0,07%

Су буы 0,03%

Азот оксиді 0,0013%
Бұлттар

Күн мен Күн желінің сәулеленуі планетаны үнемі
бомбалайтындықтан, сұйық су болмайды, сондықтан Марста жаңбыр
болмайды. Кейде бұлттар пайда болып, қар жауа бастайды. Марстағы
бұлттар өте кішкентай және жұқа.
Ғалымдар олардың кейбіреулері судың ұсақ бөлшектерінен тұрады
деп санайды. Атмосферада аз мөлшерде су буы бар. Бір қарағанда,
бұлттар планетада бола алмайтын сияқты көрінуі мүмкін.
Марста бұлттардың пайда болуы үшін жағдайлар бар. Планетада
соншалықты суық, бұл бұлттардағы су ешқашан жаңбыр түрінде
болмайды, бірақ атмосфераның жоғарғы қабаттарында қар түрінде
болады. Ғалымдар мұны бірнеше рет байқады және қардың бетіне
жетпейтіні туралы ешқандай дәлел жоқ.
Шаң торнадо

Биіктігі 12 километр және диаметрі 200 метр шаңды Құйын. Егер
сіз бұрын-соңды шөлді жерде болған болсаңыз, онда сіз еш жерден
шықпайтын кішкентай шаңды торнадо көрдіңіз. Марстағы шаңды
торнадо Жерге қарағанда біршама қатал. Біздікімен салыстырғанда,
Қызыл планетаның атмосферасы тығыздығы 100 есе аз. Сондықтан
торнадо ауада бірнеше шақырым көтеріліп, жүздеген метр
қашықтықта орналасқан торнадо сияқты. Бұл біздің планетамен
салыстырғанда атмосфера қызыл-шаңды дауылдар мен темір
оксидінің ұсақ шаңы екенін түсіндіреді. Сондай-ақ, планетаның газ
қабығының түсі күн батқан кезде өзгеруі мүмкін, күн батқан кезде
метан жарықтың көк бөлігін басқаларға қарағанда қатты
шашыратады, сондықтан планетадағы күн батуы көк болады.
Температура

Жазда экватордағы Күндізгі температура 20 °С-қа дейін
жетуі мүмкінғ ал түнде температура -90 С-қа дейін түседі.
Бір күнде 110 градус айырмашылық шаң торнадо мен шаң
дауылдарын тудыруы мүмкін, олар бүкіл планетаны
бірнеше апта бойы қамтиды. Қысқы температура өте
төмен -140 C. Көмірқышқыл газы қатып, құрғақ мұзға
айналады. Марстің Солтүстік полюсінде қыста бір метрлік
құрғақ мұз қабаты бар, ал оңтүстік полюс үнемі сегіз метр
құрғақ мұзбен жабылған.
Назарларыңызға
рақмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Жұлдыздың пайда болуы және олардың эволюциясы

Шолпан, Жер, Марс

Марс

Жер шары полюстері және пішіні

КҮН АТМОСФЕРАСЫ

Алғашқы ғарыш қонағы кім

Диффузияның түрлері

Протерезой

Антропогендік ластану

Тіршіліктің жер бетінде пайда болуы теориясының негізгі қағидалары

Пәндер