Шығарманың тілі

Презентация қосу

Шығарманың тілі
Орындаған : Арибжанова Дана
Тобы : ПМНО 18-7
Шығарманың тілі дегеніміз не?

Әдеби шығарма тілі немесе Көркем әдебиет тілі - көркем әдебиет
шығармаларының тілі, өмір шындығын бейнелеуші, әйгілеуші, мінездеуші. Сөз
құдіретімен көркемдік шындыққа айналдыратын, ұлт тілінің эстетикалық
қызметін үздіксіз жүзеге асырып, шығармашылық мүмкіншілігін көрсететін,
стильдік, сюжеттік, жанрлық ерекшеліктерден қайталанып отыратын, ортақ
сипат, белгілерден құралатын тілдік жүйе. Кейде поэтикалық тіл деп те аталады.
Көркем әдебиет тілі - әдеби тілдің ауқымында жасалғанмен, ұғымдық аясы одан
әлдеқайда кең тіл. Бұл - оның шығармашылық қызметінен, образды бейнелеуші,
ойды әйгілеуші, кейіпкерді мінездеуші сипатынан туындайтын ерекшелік. Өзінің
осы ерекшелігіне орай Көркем әдебиет тілі екінші және басты ерекшелікке -
жалпыхалықтық тілдің барлық қабаттарын (әдеби тіл нормасынан тысқары
элементтерді, диалектілерді, жаргондарды, кәсіби сөздерді, керегінше қамтитын
синтетикалық тұрпатқа ие болады.

12/11/2020
Көркем әдебиет тілі қазақ әдеби
тілінің функционалды стильдері
жүйесінде ерекше орын алады,
өйткені:

көркем әдебиет мәтіндерінде
(барлық жазбаша стильдерден,
ауызша көпшілік алдында сөйлеу
және ауызекі сөйлеу тілдерінен
бұл тілдің эстетикалық қызметі
айырмашылығы) кез-келген сөйлеу
толық жүзеге асатын әдеби тілдің
құралдары, әдеби тілдің кез-келген
жалғыз түрі;
нұсқасының бірліктері және
әдебиеттен тыс элементтер, тыйым
салынған лексика мен
фразеологизмдерге дейін.
12/11/2020
Көркем әдебиет тілінің
қызметтері:

эстетикалық әсер ету функциясы.

12/11/2020
Көркем мәтіндегі лингвистикалық құралдарды ұйымдастыру, таңдау және
жүйелеу принциптері тек әдеби нормаға бағытталған. Көркем мәтіндердің
нормаға бағытталуы түсініксіз құбылыстардың (диалектизмдер,
жаргонизмдер, кәсіпқойлықтар, арнайы терминдер, этнографизмдер,
варваризмдер, экзотизмдер), грамматикалық, фонетикалық ауытқулардың
әдеби нормалардан түсіндіру, нақтылау мақсатында әдетте сол немесе өзге
жолмен түсіндірілуімен көрінеді. олардың мағыналық мазмұны мен
стилистикалық мақсаты.

Көркем шығарманың сөйлеу құрылымының айрықша ерекшелігі
кескіндемелік және экспрессивтік құралдармен - троптармен және стильдік
фигуралармен бейнеленген.

12/11/2020
Көркем әдебиет тілі сөз өнері түрлеріне және түрлеріне бөлінуіне сәйкес
тармақталған ішкі саралауға ие.
Түр туралы түсінік тұқымға қарағанда онша кең емес.Олардың түрлері өте
көп. Әр түрдің ішінде әдебиеттің әр түрлі даму кезеңдерінде түрлері
(типтері) немесе жанрлары ажыратылды:

- эпоста - эпос, эпопея, ертегі, роман, повесть, поэма, әңгіме,
очерк, ертегі, анекдот;

- лирикада - эпиграмма, эпитафия, эпиталам, идилл, эклогия,
ән, романс, хабарлама, элегия, ой, гимн, дитирамб, ода,
мадригал, канзон;

драматургияда - трагедия, комедия, драма, мелодрама,
водевиль және т.б.

12/11/2020
Орыс әдебиетінің жаңа сападағы Көркем әдебиет тілін қалыптастырған XIX ғ. ақын, жазушылары
көркем шығарма тілінің бұрынғы "жоғарғы стиль" (М. Ломоносов) шеңберінен шығып, "айқын,
дәл, ғылымның, философияның, іскерліктің тілін жасауға ықпал ететін тіл болуы қажеттігін" (
А.С.Пушкин) қуаттады. Сондықтан да I Петр патша заманынан бері қара шаруаның, тобырдың тілі
саналатын, асыл текті ақсүйек қауым менсінбей қарайтын, қоғамдық өмірдің негізгі салаларынан
ығыстырылған орыстың жалпыхалықтық тілінің лексикологиялық, грамматикалық элементтері
әлемдік өреге шырқап көтерілген XIX ғасырдағы орыс әдебиетінің тілдік тұғырын қалаған еді.
Сөйтіп, орыстың Көркем әдебиет тілінің дамып, арналануы дағдылы, ресми әдеби тілдің
"демократиялануы" (Г.Винокур) нәтижесінде жүзеге асты. Бұл айтылғандар-поэтикалық сөздің
әдепкі, "тірі" сөзден тамыр тартатынын, жалпыхалықтық тіл Көркем әдебиет тілінің құнарлы
кеніші екенін дәйектейтін дәлелдер. Көркем әдебиет тілінің осы қасиетінің мысалдарын әлемдік
әдебиеттен де, төл әдебиетімізден де көптеп келтіруге болады. Мәселен, әйгілі американ
жазушысы А. Хейли өзінің "Аэропорт" романында 1000 астам кәсіби сөздерді, жаргондарды
ұтымды пайдаланған екен. М. Әуезовтың "Өскен өркен" романындағы кейіпкерлер тілінен
Оңтүстік өңірге ғана тән диалектизмдерді жиі ұшыратуға болады. Ә. Нұрпейісовтың "Қан мен тер
" триологиясының тілі балықшы тіршілігіне қатысты сөздер мен сөз қолданыстарының
молдығымен де ерекшеленеді.
12/11/2020
Жанр - әдеби шығарманың бір түрі.
Жанрларға бөлу принциптері:

жұмыстың көлемі мен
сәйкес құрылымы
тұрғысынан: көлем
көбінесе екі негізгі
жағдайға байланысты -
әр түрлі поэзия түрлеріне жетекші эстетикалық гендерлік және
жату арқылы: эпикалық сапаға, эстетикалық эстетикалық
(батырлық немесе күлкілі «тоналдылыққа» сәйкес: «тоналдылыққа»; ән мәтіні
поэма), лирикалық (ода, комикс, трагедиялық, әдетте көлемі жағынан
элегия, сатира); сатиралық; кіші, драманың сахна
жағдайымен анықталатын
өлшемдері бар; трагедия
кеңейтуді қажет етеді, ал
элегиялық мотивтер тым
көп «ашылмауы» мүмкін.

12/11/2020
Екінші мағынада, көркем әдебиет тілі - барлық алуан түрлілігімен әдеби шығармалардың тілі. Біздің
уақытымызда бұл жалпыға ортақ, сөйлеу тілімен бірдей тіл. Бірақ ол көркем образ жасауға арналған,
сондықтан оның өзіндік ерекшеліктері бар.
Бұл әр түрлі бейнелеу құралдарын қамтитын көркем әдебиет тілі: жолдар мен фигуралар; ол әдеби тілдің
барлық стильдерін және әдебиеттік емес элементтерді біріктіреді.
Көркем әдебиет тіліне осы мағынада мысалдар келтіру қиын емес: кез-келген көркем кітапты ашу жеткілікті.
Анна Ахматованың өлеңіндегі мына жолдарды қарастырайық:
Бұта ақ жалынға сүйеніп тұр
Мұздай көздің жауын алатын раушандар.
Бұл сөзсіз көркем әдебиет тілі. Оның ерекшеліктері:

бұл поэтикалық мәтін (стрессті және стресссіз буындардың кезектесіп ауысуы бар);
фонетика тұрғысынан біз аллитерацияны көреміз: бірінші жолда аспаптар [Л], екіншісінде [Л ’];
троптардан мұнда «ақ жалында» және «мұз раушанының бұтасы» метафорасы және «тамсандыратын»
эпитеті келтірілген;
қабылдаулардан біз инверсияны да көреміз (сөздердің тікелей ретінен басқа).
Сызықтар таңғажайып бұтаның көркем бейнесін жасайды, оны кристалдармен және күн сәулесінде
таңқаларлықтай жарқылдаған ерекше пішіндегі мұздың үлкен кристалдарымен қаптайды. 12/11/2020
Көркем шығарма тілі ұйымдастырудың екі негізгі
түріне ие - поэтикалық және прозаикалық
(драматургия тілі өзінің ұйымдастырылуымен
проза тіліне жақын). Сөйлеу түрлерін
ұйымдастырудың формалары мен құралдары қатар
сөйлеу құралдары болып табылады (ырғақ, өлшем,
дараландыру тәсілдері және т.б.).
12/11/2020
Поэтикалық тіл өмірді өзінің
қозғалысында және оның
Поэтикалық тілдің қайнар көзі - мүмкіндігінде үлкен толығымен
ұлттық тіл. Алайда, белгілі бір қайта жаңғыртады. Ауызша
тарихи кезеңдегі тілдің даму бейнелеудің көмегімен сіз табиғат
нормалары мен деңгейі сөздік суретін «салуға», адам мінезінің
өнердің сапасын, бейнелеу сапасын қалыптасу тарихын көрсетуге,
өздері анықтамайды, дәл сол бұқараның қозғалысын бейнелеуге
сияқты олар көркемдік әдістің болады. Соңында, өлеңде
ерекшелігін анықтамайды. байқалғандай, ауызша бейне
Тарихтың сол кезеңдерінде музыкалық бейнеге жақын болуы
көркемдік әдісімен және мүмкін. Сөз оймен,
поэтикалық маңыздылығымен тұжырымдамамен тығыз
ерекшеленетін шығармалар байланысты, демек, образ
жасалды. Тілдік құралдарды таңдау жасаудың басқа құралдарымен
процесі шығарманың немесе салыстырғанда ол аса сыйымды
образдың көркемдік және белсенді. Бірқатар
тұжырымдамасына бағынады. Тек артықшылықтары бар сөздік
суретшінің қолында ғана тіл бейнені «синтетикалық» көркем
жоғары эстетикалық қасиеттерге образ ретінде сипаттауға болады.
ие болады. Бірақ ауызша образдың12/11/2020
барлық осы
қасиеттерін суретші ғана ашып,
жүзеге асыра алады.
Көптеген жанрлар бірнеше ұқсас емес
қағидаларға негізделген түрлерге бөлінеді:
ақырыптың жалпы сипаты (мысалы,
күнделікті өмір, шытырман оқиғалы,
психологиялық, әлеуметтік-утопиялық,
тарихи, детективтік, ғылыми,
фантастикалық, шытырман оқиғалы роман);

бейнелеудің қасиеттері (сатиралық гротеск,
аллегориялық, бурлеск, фантастикалық және
т.б.);

композиция түрі (сонет, триолет, газель,
хокку, танка және т.б. түріндегі лирикалық
өлең).

12/11/2020
Көркем әдебиет тілінің тарихы - тіл мәдениетінің, тілдік талғамның ғана тарихы емес, қоғамдық
өзгерістердің, әлеуметтік психологияның да тарихы. Өйткені, жалпы алғанда, ұлттық тіл
мәдениеті аясында жасалған әр кезең әдебиетінде сол әдебиетті тудырған уақыт ерекшеліктері
өзіне тән сөз саптау стилі арқылы таңбаланады. Поэтикалық лингвистиканың осы
тұжырымының дұрыстығына қазақ поэзиясының сан ғасырлық жолы дәлел бола алады.
Айталық, жыраулар поэзиясының тілі басы азат, еңсесі биік, төрт тарапқа бірдей қылыш
сермеген жауынгер елдің өр рухынан елес береді. Ал олардан кейінгі дәуірде басталған
тақырыптық, жанрлық қарабайырлық (Көркем әдебиет тілінің стильдік бітімі шығарманың
тақырыптық бағдарына, жанрлық табиғатына тікелей тәуелді). Бас еркінен айрылған, күнделікті
тіршілік қамынан басқаны ойламайтын бодан ел, құтан қауымға айналған қазақ халқының
саяси, әлеуметтік жағдайының нәтижесі болатын. Бұндай ерекшеліктер революция, Совет
өкіметін орнату, т.б кезеңдерде туған шығармалар тілінен де айқын байқалады.
Көркем әдебиет тілі - поэзиялық яки прозалық шығарманың тілі, сондықтан оның поэтикалық
құрылымы осы өзгешелікке де байланысты болады. Мәселен, прозаның тілі поэзия тіліне
қарағанда оралымды, көп қабатты, әсіресе кейіпкер тілінің ерекшеліктерін көрсету мүмкіндігі
зор деп есептелінед
12/11/2020
Назарларыңызға рахмет !!!

12/11/2020

Ұқсас жұмыстар

Әліппеден жаңа сөздерді оқыту

Ғали Бегалиевтің әдістемелік мұралары

Аянға мінездеме

Көркем шығарманың тілі

Сайын Мұратбеков "Жусан иісі"

Айт күндері әңгімесі

Бағалау парақшасы

Көркем әдебиет стилі

Көркем шығармадағы мазмұн мен пішіннің бірлігі

Көркем мәтіндегі авторлық бейне

Пәндер