Зат есімді оқыту әдістері

Презентация қосу

Зат есімді оқыту әдістері.
Орындаған : Арибжанова Дана
Тобы : ПМНО 18-7
Жоспары :
1. Негізгі және туынды зат есімдерді оқыту.
2. Зат есімнің тәуелденуін оқыту жолдары.
3. Зат есімнің септелуін оқыту жолдары.
4. Зат есімнің жіктелуін оқыту жолдары.

12/11/2020
Зат есім дегеніміз
не?
Зат есім - заттың, құбылыстың атын
білдіріп, кім? не? деген сұраққа жауап
беретін сөз табы. Күнделікті өмірде
кездесетін, әдеттегі жай нәрселерді ғана
емес, табиғат пен қоғамдық өмірдегі
ұшырасатын әр алуан құбылыстар мен
уақиғаларды, ұғымдар мен түсініктерді де
қамтиды. Мысалы:құс, тас, су, шыны, адам,
қол деген сөздермен қатар, жаңбыр,
найзағай, сайлау, жүріс, капитализм,
эволюция, ұғым, ақыл, сана деген сөздер
де зат есімге жатады.
«Зат есiм» тақырыбын оқытудың негiзгi
мiндеттерi
оқушылардың зат есiм туралы алған бiлiмдерiн саралап, жинақтау, одан
әрi тереңдету;

зат есiмнiң септелу жүйесiн және септiк жалғауларының емлесiн, тәуелдеулі
зат есімдердің септелуіндегі ерекшеліктерді меңгерту, сөйлеу кезiнде септiк
жалғауларын дұрыс қолдана бiлуге үйрету;

зат есiмнiң жiктелуi туралы түсiнiк беру, олардың жекеше және
көпше түрiмен таныстыру;

оқушылардың сауатты жазу дағдыларын жетiлдiру (жалқы есiмнiң
емлесi, зат есiмнiң тәуелдiк және септiк жалғаулары жалғанған
кездегi жазылуы т. б.);

оқушылардың сөздiк корын байыту, байланыстырып сөйлеу дағдысын
одан әрi дамыту.
Жалп
ы

Жеке Жалқ
ше ы

Зат
есім
Көпш Туынд
е ы

Негіз
гі
Зат есім құрамына қарай екіге бөлінеді.

Негізгі зат есім –
бөлшектеуге келмейтін
түбір тұлғадағы
сөздер. Мысалы : Туынды зат есім- жұрнақ
әке,таға,терезе,өлке,қ жалғану арқылы жасалған
ұрық,кітап т.б зат есімдер. Мысалы :
әнші,гүріл,алым,оймақ,ада
мшылық.
Зат есімнің тәуелденуі
Зат есімнің тәуелденуі
жақ жекеше көпше
І жақ -м, -ым, -ім -мыз, -міз, -ымыз, -іміз
(әкем, (әкелеріміз,
ІІ жақ дәптерім) дәптерлеріміз)
-ң, -ың, -ің -ың, -ің, -ыңыз, -іңіз
ІІІ жақ (әкең, дәптерің) (әкелерің, дәптерлерің)
-сы, -сі, -ы, -і -ы, -і
(әкесі, дәптері) (әкелері, дәптерлері)
Зат есімнің септелуі – қиын тақырыптардың бірі. Мұнда зат есімнің сөйлеу
құрылымына ену механизмдері, дәлірек айтқанда, сөз тіркесіндегі,
сөйлемдегі, мәтіндегі рөлі айқын ашылады.
Септік – есім сөздердің бір-бірімен қатынасын немесе олардың басқа
сөздермен қатынасын білдіретін категория. Әр септік әр түрлі қатынасты
айқындайды. Мәселен, атау септік грамматикалық тұрғыдан алғанда, заттың
ешбір тәуелсіздігін, бейтараптығын білдіреді.

Септіктер Сұрақтары Мағынасы Мәтін
Атау кім? кімдер? не? заттың атауы Біздің үйдің шатырына қарлығаш ұя салды.
нелер?

Ілік кімнің? ненің? меншіктілік, иелік Ұяда қарлығаштың балапандары бар.

Барыс кімге? неге? қайда? бағыт, мақсатт Қарлығашқа үнемі балапандарына жем
іздеуге тура келеді.

Табыс кімді? нені? объектілік Бір күні биікте ұшып жүрген
қарлығашты көрдік.

Жатыс кімде? неде? қайда? мекендік, мезгілдік, көлемдік Бірде ол ұяда қонақтап отырды.

Шығыс кімнен? неден? қайдан? шыққан орны, себебі, мезгілі, Ұядан балапандарын ертіп шықты.
мөлшері

Көмектес кіммен? немен? қалай? ортақтасу, бірлесу Мен де қарлығашпен бірге биікке самғасам
12/11/2020
ғой!
Зат есімдер сөйлемде баяндауыш қызметінде жұмсалғанда жіктеліп
қолданылады. Жіктік жалғаудың 3-жағы және жекеше, көпше түрлері бар.
Әдетте 1—2-жақтарда адамға байланысты зат есімдер жіктеледі де, 3-жақта кез
келген зат есім бола береді: Жіктік жалғаулары буын (1—2-жақ) және дыбыс (1-
жақ) үндестіктері бойынша жалғанады. 1-жақ жекеше -мын, -мін, -бын, -бін, -пын,
-пін, көпше -мыз, -міз, -быз, -біз, -пыз, -піз, 2-жақ жекеше анайы -сың, -сің, сыпайы
-сыз, -сіз, көпше анайы -сыңдар, -сіндер, сыпайы -сыздар, -сіздер, 3-жақта арнайы
жалғау жоқ. Оны мына кестеден көруге болады.

жак жак
жекеше көпше

мен бала-мын, әнші-мін біз бала-мыз, әнші-міз

сен бала-сың, әнші-сің сендер бала-сыңдар,

әнші-сіңдер

сіз бала-сыз, әнші-сіз сіздер бала-сыздар,

әнші-сіздер
12/11/2020
ол бала—, әнші— олар бала—, әнші—
Көптік жалғауда қолданбайтын зат есімдер нақты мысалдар төңірегінде мынадай жүйемен
түсіндіріледі:

Сұйықтық ұғымды білдіретін зат есімдердің атаулары: су, шай,
сорпа.
Газ тектес зат есімдердің атаулары: бу, түтін, шаң.

Уақ, ұнтақ, майда зат есімдердің атаулары: қант, ұн, құм.
Дерексіз зат есімдердің атаулары: қуаныш, шындық,
өкініш.
Табиғат байлығы, кен атаулары: алтын, мыс, алмас.

Табиғат құбылыстарының атаулары: жел, боран, қар.

Жұптық ұғымды білдіретін затесім атаулары: көз, қол,12/11/2020
аяқ.
Назарларыңызға рахмет !!!

12/11/2020

Ұқсас жұмыстар

БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ЗАТ ЕСІМДІ МЕҢГЕРТУДІҢ ЖОЛДАРЫ

Бастауыш сыныпқа сан есімді оқыту

Бастауыш сыныпта етістікті оқыту тәсілдері

Есімдікті құрама баяндауышты есімді сөйлемдер

Бала тіліндегі грамматикалық қателердің сипаты

Біріккен сөзді табыңдар

Тыңдалмаған сөз жетім

Заттың сынын білдіретін сөз таптары

Заттың атын білдіретін сөздер

Зат есім

Пәндер