Картографиялық топонимика

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Факультет: «География және табиғатты пайдалану»
Кафедра: «География, жерге орналастыру және кадастр»

ТАҚЫРЫБЫ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТІК ОНОМАСТИКАЛЫҚ КОММИСИЯНЫН
ПРОБЛЕМАСЫ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЛАРДЫ
БІРЫНҒАЙ ЖҰЙЕГЕ КЕЛТІРУІ

Алматы, 2020
ЖОСПАРЫ:
I. Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1. Картографиялық топонимика
2.2. Шет тілдік атаулардың берілу
түрлері
III. Қорытынды
Кіріспе
Карта – белгілі бір топографиялық проекциялар көмегімен Жер бетінің үлкен
өлшем бірліктерінде анықталатын аудандардың нақты жазықтықта кішірейтілен
кескіні.

Карталардағы жазу және географиялық атаулар.

Шрифттік жазулар ол картографиялық таңбалар үшін ең негізгі роль атқарады.

Шрифт

формасына әріптердің
көлеміне құрылым жазу үлгі
қарай
Әрiптердiң өлшемi объекттiң маңыздылығына
(немесе өлшемдеріне) тәуелдi болады.

Әрiптер мен сөздердiң атаулары арасындағы
қашықтықтар берілген картадағы объектінің
ауданына байланысты өзгере алады.

Географиялық атаулар маңызды рөл
атқарады оны таңдау және оның саны
картаның сипатына байланысты болады.

Географиялық картадағы жазулар мына бөлімдерді қамтиды:

1-ші бөлім бұл нысандардың орны және аты.
2-ші меншікті аттары.
3-ші бөлім мемориалдық аттар.
4-ші көрсеткіш нұсқаулар немесе аттар.
5-шы титул аттар.
Әртүрлі топтағы жазулар бұл түсініктемелік қолтаңбалар, яғни бұларға
сипаттама беріліп отырады. Түсініктемелік қолтаңбаға мыналар жатады:

1. Жалпы есім терминдері

2. Нысандардың сапалық

3. Нысандардың сандық сипаттамасы

3. Хронологиялық рамкалардың немесе күндердің ашылулары
беріледі
Картографиялық топонимика
Топонимдер- географиялық обьектілердің өзінің меншікті атауы.
Картографиялық топонимика-топонимика мен картографияның құрамдас бөлігі және
картадағы географиялық обьектілердің атаулары
Шет тілдік атаулардың берілу түрлері

Жергілікті ресми түр - жазуы елдің мемлекеттік тілінде , яғни осы объекті орналасқан жерде.
Бұл түр нағыз ресми жазуды сақтайды , бірақ топонимнің дыбыстамасын ашпайды .

Фонетикалық түр- басқа тіл әліпбиінің әріптерімен тапсырылған дыбыстау ( айту ) атын
шығарады. Бұл форманы жиірек шартты - фонетикалық түрде атайды , себебі шетел тіл
дыбыстары басқа әліпби әріптерімен әрқашан дәл тапсыруға келе бермейді.

Транслитерация - әріптің бір алфавиттен екінші алфавитке атын айтпай- ақ көшуі. Бұл түрге
көп жүгіне бермейді, мысалы кей жағдайларда, топонимнің нағыз дыбысталуы белгісіз болса.

Дәстүрлі түр - жазылуында түпнұсқадан айырмашылығы бар, бірақ осы елдің ауызекі
сөйлеуінде әлдеқашан тамыр жайған. Францияның бас астанасы Пари орыс тілінде Париж
болды, итальян қаласы Наполи - Неаполь , ал Темс ағылшын өзені – Темза деген атқа ие болды .

Аудармалы түр – атаудың бір тілден басқа тілге мағынасымен берілуі . Негізінен
халықаралық дәстүр орнатқан елдерге қатысты
Топонимика
тілі Жергілікті Фонетикалы Транслитерац Дәстүрлі
ресми қ ия

Ағылшын England Ингленд Енгланд Англия

Француз Paris Пари Парис Париж

Неміс Wien Вин Виен Вена

Итальян Genova Дженова Генова Генуя

Норвег Norge Норье Норге Норвегия

Фин Suomi Суоми Суоми Финляндия
Жазулардың түрлері
Жазулардың үш тобы бөлінеді .
• Топонимдер – картографиялық обьектінің өзінің меншікті атауы . Олар рельеф
элементтерінің аттары- оронимді, су обьектілерінің аттары-гидронимді , этностардың
аттары- этнонимді, жануар әлемінің аттары- зоонимді және сол сияқты.

• Терминдер – картографиялық обьектіге қатысты ұғым. Бұл жалпыгеографиялық,
геологиялық , мұхиттық , әлеуметтік - экономикалық және - басқа терминдерді бола алады
( мысалы ,«аудан»,«бұғаз»,«шығанақ» және басқалары.).

• Түсіндірмелі жазудың :
- сапалық мінездеме;
- сандық мінездеме;
- хронологиялық жазу;
- қозғалыс белгілеріне түсіндірме;
- меридиандардың және параллельдердің цифрлеу және картографиялық тор сызықтарына
түсіндірме түрлері бар.
Географиялық
атаулардың
мысалдары

I II слой III слой
Ежелгі Тюркітілдес Орыстілді
топонимдер топонимдер топонимдер

Исилькуль
Ягыльях Полтавка
Тенис
Васисс Муромцево
Иртыш и др.
Иртыш Сыропятское и др.
Орыс тілінде барлық бұмаланған қазақ атауларының транаслитерациясы Қазақстан
Республикасының Үкіметі жанындағы мемлекеттік ономастикалық комиссия
бекіткен жаңа «Қазақстан Республикасының орыс географиялық атауларын
қазақша және қазақша аудару жөніндегі» нұсқаулыққа сәйкес түзетілді.

Тарихи атаулар көптеген физикалық және географиялық нысандарға қайтарылды .

«Иртыш» дегеннің орнына «Зайсан» дегеннің орнына «Эмби» дегеннің орнына «Жем»
«Ертис» атауы қабылданды. «Жайсан» атауы қабылданды. атауы қабылданды.
Топонимика бес формада қолданылады:

1. Жергілікті арнайы жерлер формасы

2. Фонетикалық формасы.

3. Салттық формасы.

4. Ауыстыру формасы.

5. Әріппен берілу формасы немесе оны транслитерация.
Қорытынды:

мекен ететін халықтың тіліне
Жергілікті жердің
осы адамдардың тұру уақытына,
атаулары тәуелді: яғни аймақтың тарихи
ерекшеліктері

География үшін топонимия өте маңызды. Топонимдер географиялық
объектілердің орналасуын анықтау үшін және жеке географиялық
түсініктерді көрсетеді. Тарих үшін уақыт бойынша бағдар маңызды болса,
география үшін кеңістіктегі бағдар өте маңызды.

Ұқсас жұмыстар

Дариялық Тақыр жазығында, Сырдария өзенінің аңғарында

Картографиялық проекция теориясы

Картографиялық жұмыстардың түрлері

Карта - Жер шарының бетін немесе оның бөліктерін белгілі бір картографиялық проекцияда жазықтыққа кішірейтіп және жинақтап бейнелеу

Цилиндрлік проекция

Тақырыптық картография

Сандық карта

Ежелгі карталар

Бидай цехын ашу. Жаңақорған ауданын бидаймен қамтамасыз ету

Тақырыптық карталарда құбылыстар мен объектілерді картада бейнелеудің картографиялық тәсілдері

Пәндер